Ma’rufjom yo'ldoshev, zokirjon isaqov, shohqadam haydarov

G'animlar qasd qilganga o'xshaydi. Qaytarma qildirib bersammi? - dedi.

-Ayollarning bilgani irim, bilgani qaytarma, bilgani azayimxon...

• 
  dedi mingboshi... Shu ochilishdan dadillanib bo'lsa kerak Xadichaxon yana e’tiroz qildi:
  

-O'zingiz o‘z og'zingiz bilan «yuk bosdi» demadingizmi?
Mingboshi kulib yubordi:
-«Yuk bosdi» degan bo'lsam «qanday yuk?» deb so'ragin- da, bachchag‘ar! -dedi u.
Bu vaqtda uydagilar ham asta-sekin tashqariga chiqib yaqin o'rtaga kelgan edilar. Mingboshi davom qildi:
-Uchalang yukmisan menga?
-Nima og‘irimiz tushdi sizga? -dedi Xadichaxon. (Cho'lpon)
Ko'p ma’noli yuk so'zi mingboshi nutqida «ortiqcha tashvish» ma’nosida, ya’ni «uchta xotini o‘n puddan o'ttiz pud» dahmaza ma’nosida qo'llangan, xotinlar esa bu so'zning qayd etilgan 4- ma’nosida tushunganlar, shu tarzda kulgili holat yuzaga kelgan. Iboralarda ham ko'p ma’nolilikni kuzatishimiz mumkin. Masalan: yuragi qinidan chiqmoq iborasi sevinchni va qattiq qo'rquvni ifodalashga xizmat qiladi. Qizning paranjisini ko'rishi bilanoq yigitning yuragi qinidan chiqayozdi (Oybek). Qo'rqmayman deb bo ‘Imaydi, o‘g‘lim. Shunaqa vaqtda odamning yuragi qinidan chiqib ketadi (A.Qahhor). Bosh suqmoq - qisqa fursatga kirmoq, xabar o!moq\ aralashmoq, odamlarga qo ‘shilmoq. Tomdan tarasha iushganday - kutilmaganda, qo'qqisdan; qo'pol tarzda.
Eskirgan so'zlar
Jamiyat o‘sib-o‘zgarib borar ekan, ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy- ma’naviy hayotdagi ba’zi tushunchalar tamomila eskirib, amaliyotdan chiqib ketadi. Badiiy asarda muayyan davr voqealari tasvirlanar ekan, ana shu davrga oid bo'lgan eski tushunchalarga murojaat qilmaslikning aslo iloji yo‘q. Tilshunoslikda bunday tushunchalarni ifodalaydigan so'zlar «arxaizmlar» va «istorizmlar» degan nomlar ostida umumlashtiriladi. Tilning hozirgi davri uchun eskilik bo'yog'iga ega bo'lgan til birligi arxaizm deb yuritiladi. «Arxaizm o'zi nomlayotgan voqelikni anglatuvchi leksik birlik bilan yonma-yon yashaydi»³⁷. Arxaizmlar badiiy matnda tasvirlanayotgan davr voqeligini real tasvirlash, asarning tarixiylik ruhini ta’minlash maqsadida qo'llaniladi. 0‘rdu-qo‘shin, handasa-geometriya, tilmoch-tarjimon, mirza-kotib, sadr-rais, lak-yuz ming kabi so'zlar ishlatilganda davr ruhi ta’kidlangan bo'ladi. Ayrim arxaik so'zlar zamonaviy ma’nodoshiga qaraganda ma’noni kuchliroq ifodalash xususiyatiga ega bo'ladi. Masalan, yo'qsi! - kambag'at arxaik so'zlariga e’tibor beradigan bo'lsak, «hech narsaga ega emaslik» ma’nosi yo'qsil leksemasida kambag’al leksemasiga qaraganda ancha ortiq, chunki mazkur so'zlar tarkibi tarixiy-etimologik tahlil etilganida anglanadigan yo‘q - kam so'zlari qiyoslansa, birinchisida ayni belgining «nol» darajada ekanligi seziladi. Arxaik so'zlar muayyan davrning yozma uslubini ifodalashda yoki qahramonning nutqiy xarakteristikasini berishda ham uslubiy vosita sifatida ishlatiladi. She’riyatda nutqqa ko'tarinki ruh bag'ishlash maqsadida ishlatiladi: