Mashinalardan foydalanish asoslari

Iqtisodiy – ehtimollik usuli.
Bu usul oldingi usullarni umumlashtiradi, ehtimollik va iqtisodiy omillarni 
hisobga oladi hamda avtomobil ish qobiliyatini ushlab turish va tiklashda xar 
hil strategiya va taktikalarni taqqoslash imkonini beradi. II strategiya-ta’mir 
strategiyasi (S
II
) bo‘lib, nosozlik vujudga kelganda, zarurat bo‘yicha amalga 
oshiriladi. Solishtirma xarajatlar: 






max
min
)
(
х
х
II
dх
х
х
с
х
с
С
, 
(2.10) 
I strategiya-prafilaktika strategiyasi bo‘lib, buyum chegaraviy holatiga 
etguncha buzilish va nosozoliklardan ogohlantiriladi va ish qobiliyati 
tiklanadi. Bu strategik ogohlantiruvchi holdagi TXK ikki taktikada amalga 
oshirilishi mumkin: ishlash davomiyligi bo‘yicha (S
I-I
) va texnik holati 
bo‘yicha (S
I-II
) .Buzilishning oldini olish va uni bartaraf etish solishtirma 
xarajatlarning maqbul davriylikdagi qiymati 
0
1
0
1
0
0
0
R
F
dR
сF
С
P
P
I
I






,
.(2.11)
Bu erda: sF
0
+ dR
0
– TXK va T amallarini bajarishning o‘rtacha 
o‘lchamga keltirilgan qiymati; 
0
1
0
1
R
F
P
P



- TXK va T amallarining o‘rtacha o‘lchamga keltirilgan 
ishlash davomiyligi; 
R
0 
- buzilmasdan ishlash ehtimolligi; 
F
0 
- tavakallik holatida buzilish; 
s – buzilishni tuzatish qiymati; 
d – TXK amalining bir martalik qiymati; 
ℓ
0 
- maqbul davriylik. 

---

37 
2.8 – rasm. Profilaktik amal kartasi 
Profilaktikaning I-I taktikasi bilan TXK va JT ning solishtirma xarajatlar 
yig‘indisi o‘rtasidagi bog‘liqlikni ko‘rsatuvchi profilaktik amallar kartasini 
tuzamiz (4.8 - rasm) 
A – mintaqasida S
I-I 

C
II
Bu element uchun buzilishning oldini olish 
maqbul emas, uni ta’mirlash kerak. B – mintaqasida S
I-I 
< C
II
 
Iqtisodiy ko‘rsatkichlar bo‘yicha profilaktik strategiya (I-I) ta’mir (II) dan 
afzal.
V – mintaqasida profilaktik strategiya nisbiy turg‘unlikka ega bo‘lib, unda 
amaldagi davriylikning ℓ 
I
0 
dan ℓ 
II
0
gacha o‘zgarishi ± 10% ni tashkil etadi 
va S
I-I
 ning sezilarsiz o‘zgarishiga olib keladi. 
Bu usulda ratsional davriylik koeffitsienti orqali ko‘riklararo davrdagi 
TXK ning maqbul davriyligini aniqlanadi.
Imitatsion-modellashtirish usuli. 
Imitatsion modellash – real ob’ektda fizik tajribasiz faoliyat ko‘rsatishni 
ta’minlaydigan real tizim holati modelini yaratish jarayoni va bu modelda 
tajriba o‘tkazishdir. 

---

38 
2.9- rasm Imitatsion modellash jarayoni sxemasi. 
 
Bu usul qo‘llashni sinashlarni tezlashtiradi, ularga ketadigan sarf-xarajatlarni 
kamaytiradi, tajribalarni modelda o‘tkazib, TXK davriyligining eng maqbul 
variantini tanlab olish imkonini beradi. Modellashtirish EHMda bajarilishi 
mumkin. Dastlabki ma’lumotlar sifatida tasodifiy sonlarning taqsimlanishi 
qonunlari xizmat qiladi. (2.9- rasm) 
Eng maqbul TXK davriyligi quyidagicha aniqlanadi: 
- TXK davriyligi – x
i
va variatsiya koeffitsienti – v tayinladi; 
- hisob kitob ma’lumotlaridan ikkita axborot to‘plami yaratiladi: birinchi 
to‘plam bir buzilishga to‘g‘ri keladigan yo‘l (x
i
), ikkinchi to‘plam – TXK 
davriyliklari (ℓ). Birinchi axborot to‘plamidan tasodifiy ravishda x
i 
ning 
muayyan miqdori ikkinchi axborot to‘plamidan esa ℓ
j
ning muayyan miqdori 
olinadi. Agar x
i
< ℓ
j
bo‘lsa, buzilish qayd etiladi, agar x
i
≥ ℓ
j
bo‘lsa, TXK 
operatsiyasining bajarilishi qayd etiladi. Tajriba ko‘p marta qaytarilib, 
buzilish extimolligining qiymati hamda operatsiyaning profilaktik bajarilish 
extimolligi qiymati olinadi. Agar tajribalarda buzilmasdan ishlash ehtimolligi 
ruxsat etilgan ehtimollikdan kam chiqsa, unda TXK davriyligining 
kamaytirilgan qiymati qabul qilinib, tajriba davom ettiriladi.