Materialshunoslik indd

12.1-rasm. Turli faktorlarni sxematik ko‘rsatish – kompozit-
ning xossalariga ta’sir etuvchi dispers faza zarrachalarining 
geometriyasi va fazoviy joylashishi: a – konsentratsiyasi; b – 
o‘lchamlari; d –shakli; e – orientatsiyasi.
Strukturali kompozitlarda kompozitsion va gomogen materiallar 
mujassamlangan.
Bu bobda kompozitlarni muhokamasi keltirilgan klassifikatsiyaga 
monand olib boriladi.
dispers to‘ldirgichli kompozitlarni ikkita sinfi bor – dispers 
fazasi yirik zarralardan hosil bo‘lgan kompozitlar va matritsada tar-
qalgan (joylashgan) mayda dispersli to‘ldirgichli kompozitlar. Ular 
orasidagi farq armaturalash yoki kuchaytirish mexanizmida. “Yirik 
zarra” termini matritsa va dispers faza o‘rtasida atomlar yoki mole-
kulalar darajasida o‘zaro bog‘lanish bo‘lmasligini anglatadi, demak, 
bunday sistemaga yaxlit muhit mexanikasiga qarab yondashiladi. 
Ko‘rilayotgan turdagi kompozitlarning ko‘pida dispers fazaning zar-
ralari matritsaga nisbatan qattiqroq va bikirliroq. Bunday zarralarni 
mavjudligi matritsa materialini zarralar atrofida ko‘chishini chega-
ralaydi. Mazmunan, bu yerda ta’sir etuvchi kuchlanishlarni qayta 
taqsimlanish o‘rni bor, ya’ni ular qisman dispers fazaning zarralariga 
o‘tadi va u yuklamani bir qismini ko‘taradi. 
(a)
(b)
(d)
(e)
(f)

---

234
Ko‘rilayotgan holda kuchaytirsh darajasi yoki materialning mexa­
nik xossalarini oshirish matritsa­to‘ldirgich chegarasidagi bog‘lanish 
darajasiga bog‘liq.
Matritsada taqsimlangan mayda dispers to‘ldirgichning o‘lchamlari 
juda kichik: ularni diametri 0,01 dan 0,1 mkm (10–100nm) diapa-
zonida. Bu holda dispers faza va matritsani o‘zaro ta’siri atom yoki 
molekulalar darajasida bo‘ladi.