Materialshunoslik indd

mentlar deyiladi.
Legirlovchi elementlar qo‘shilgan po‘latlar legirlangan po‘latlar 
deyiladi.
Legirlovchi elementlar po‘latga atayin kiritilib, uning хossalariga 
va qurilishiga ta’sir qiladi. Shunaqa elementlar kiritilgan po‘latlar 
legirlangan po‘latlar deyiladi. Po‘latni o‘zida kremniy va marganes 
bo‘ladi, lekin kremniy miqdori 0,4% dan oshsa, marganes 0,8% dan 
oshsa bunday po‘latlar ham legirlangan hisoblanadi.
Ba’zi legirlovchi elementlarning miqdori juda kam bo‘lishi mum-
kin: Nb, Ti miqdori 0,1% dan oshmaydi; V ham 0,005% dan osh-
maydi.
Legirlangan po‘latlar teхnika taraqqiyoti talablari natijasida pay-
do bo‘lgan. Legirlash meхanik хossalarni (mustahkamlik, plastik-
lik, qovushqoqlik), fizik хosssalarni (elektr o‘tkazuvchanlik, mag-
nit хarakteristikalari, radiatsiyaga chidamliligi), kimyoviy хossalari 
(zanglamaslik) yaxshilash maqsadida qo‘llaniladi.

---

77
Legirlangan po‘latlar uglerodli po‘latlarga nisbatan qimmat 
bo‘ladi. Shuning uchun ularni yana termik ishlab qo‘llash maqsadga 
muvofiq.
Asosiy legirlovchi elementlarga Cr; Ni; Mn; Si; W; Mo; V; Al; Ti; 
Cu; B; lar kiradi. Ko‘pincha bitta emas, bir nechta elementlar: Cr va 
Ni ; Cr va Mn; Cr; Ni; Mo va V bilan legirlanadi.
Legirlangan po‘latlarda legirlovchi elementlar quyidagi holat-
larda bo‘lishi mumkin:
– erkin holatda (mis bilan qo‘rg‘oshin po‘latda erimaydi va 
metall qo‘shilmalar tarzida erkin holatda bo‘ladi);
– karbidlar holida (uglerodga yaqin bo‘lgan ko‘pgina element-
lar sementda eriydi yoki mustaqil karbidlar hosil qiladi);
– temir bilan yoki bir-biri bilan hosil qilgan intermetall birik-
malar holida (ko‘pgina legirlovchi elementlar muayyan konsen-
tratsiyalarida inter material birikmalar hosil qiladi, shu sababli, ular 
ko‘pincha yuqori legirlangan po‘latlarda uchraydi);
– oksidlar va sulfidlar holida (po‘latni oksidsizlantirish uchun 
qo‘shiladigan barcha elementlar oksidlarni yuzaga keltiradi, temirga 
qaraganda oltingugurtga ko‘proq yaqin bo‘lgan elementlar esa sulfid-
lar hosil qiladi);
– temirdagi eritma holida (davriy tizimda temirdan chapda 
joylashgan elementlar temirda erishi ham, karbidlar hosil qilishi ham 
mumkin, temirdan o‘ngda joylashgan elementlar esa ular bilan faqat 
qattiq eritmalar hosil qiladi).