Mavzu: Elеmеntlar Davriy sistеmasi va Davriy qonun. Atom tuzilishi nuqtai-nazaridan kimyoviy elеmеntlar Davriy sistеmasi va Davriy qonuni. Davr va guruhlarda elеmеntlar xossalarining o`zgarishi. Darsning maqsadi

Yangi darsni rejasi.
1.Kimyoviy ishlab chiqarish istiqbollari 2.Atmosfera va gidrosferani muhofoza qilish

3.Jamoa muhofaza vositalari.

Yangi darsning bayoni.

Zamonaviy sanoatga turli xususiyat va sifatga: yuqori raustahkamlik, termobarqaror, termoplastik, agressiv kimyoviy muhitga chidamli b o`lgan materiallar k o`p miqdorda kerak b o`ladi. Tabiiy va uni qayta ishlab olinadigan materiallar bu talablarga t o`la javob berraaydi va ehtiyojni qondira olmaydi. Bundan tashqari, insoniyat uzoq b o`lmagan kelajakda xomashyo, energiya, suv, oziq-ovqat mahsulotlari tabiiy manbalari kamayib ketishi muammosi bilan yuzma-yuz turibdi.Bunday'sharoitJarda xalq x o`jaligining barcha tarmoqlarida kimyo, kimyoviy mahsulotlar, kimyoviy uslublar roli ortib bormoqda.Kimyo va kimyo sanoati oldida turgan bosh vazifa atrof-muhit muhofazasini hisobga olgan holda progressiv texnologiyalarni ishlab chiqish; belgilangan xossalarga ega b o`lgan yangi moddalar va materiallar yaratish; tabiiy, sanoat, qishloq x o`jaligi mahsulotlarini, ikkilamchi xomashyolarni kompleks qayta ishlash; chiqindilardan foydali komponentlarni t o`laroq ajrafib olis H<sub>2</sub> energiya va xomashyolarni tejash maqsadida chiqindilar utilizatsiyasini tashkil qilis H2 chiqindisiz texnologiyalar yaratish kabilardan iborat.Kimyo sanoati ilmiy-texnika taraqqiyotiga asoslanib, belgilangan xossalarga ega b o`lgan yangi, tabiatda mavjud b o`lmagan materiallar: polimerlar (plastmassalar, sintetik tolalar, sintetik kauchuklar), keramika, kompozitlar, ]ok-bo'yoq mahsulotlari, sintetik yuvish vositalari va boshqalar ishlab chiqarmoqda.Polimerlarning alohida turlari qimmatbaho, yuqori sifatli, zanglamaydigan p o`latlar bilan raqobatlashmoqda. Bunday polimerlarning 1 tonnasi 6 tonna metall o`rnini bosa oladi. Polimerlar mashinasozlikda, atom sanoatida, radiotexnikada, mikroelektronikada, qishloq x o`jaligida, tibbiyotda, maishiy hayotda va shu kabi boshqa sohalarda tobora keng q o`llanib kelmoqda.Oziqda oqsil yetishmovchiligi yoki b o`lmasligi og`ir kasalliklarga olib keladi.

Oqsillarning oziq qimmati ulardagi aminokislota tarkibi, almashinmaydigan aminokislotalari bilan belgilanadi. Hayvohlar organizmiga oqsillar o`simlik `a boshqa hayvon oziqlari bilan birga kiradi. Oshqozon va ichak fermentlari ta' sirida oqsillarning gidrolizi r o`y beradi. Bunda hosil b o`lgan aminokislotalar ichak devorlari orqali qonga s o`riladi, qon esa ularni t o`qima va hujayralarga yetkazadi. U yerda ulardan shu organizm uchun zarur b o`lgan oqsillar biosintezlanadi. Oqsillardan organizmning hujayra va t o`qimalari quriladi.Hayvonlar ozuqasida almashinmaydigan aminokislotalar yetishmovchiligi mavjud b o`lsa, b o`yi o`smay qoladi, hayvon og`irligi kamayadi va hatto o`lim yuz berishi mumkin.Oqsillar tirik materiyaning muhim funksiyalari va xarakterli tomonlarini boshqaradi - ong, irsiyat, o`sis H2 harakat, sezgi organlarining faoliyati, kasalliklar tabiati, immunitet hodisasi va h.k.Organizmda oqsillar biosintezidek juda murakkab biokimyoviy jarayon aniq va tez amalga oshadi: 2-3 soniyada oqsil molekulasi hosil b o`ladi.Hujayrada amalga oshadigan nozik va murakkab jarayonlar mohiyatini o`rganish hozirgi kunning eng qiziqarli, dolzarb, muhim muammolaridandir. Bu muammoni yechish bilan ilgari faqat tirik organizmlarda r o`y berib kelgan jarayonlarni amalga oshirish imkonini bera oluvchi yangi biotexnologik jarayonlar yaratilishi mumkin.Oqsil moddalarni o`rganish tiriklik va hayotiy faoliyatni anglas H2 uni ongli ravishda boshqarish imkoniyatini beradi.Oqsillar sanoatda tabiiy tolalar (ipak, jun), teri-charm, jelatina, kazein plastmassalar olishda ishlatiladi.

Gerbitsid - begona o'tlarga qarshi ishlatiladi.

Bakteritsid - zararli bakteriyalarga qarshi ishlatiladi.

Zootsid - zararli kemiruvchilarga qarshi ishlatiladi.

Defoliant - o'simlik bargini to'kadigan moddalar.

Desikant - o'simlik bargini quritish uchun ishlatiladigan moddalar.

Dezinfeksiya - omborxonalardagi zararli hasharotlarni yo'qotish.

Atmosfera quyidagi sabablar oqibatida ifloslanib turadi: 1. Tabiiy ifloslanish. 2. Sanoat tarmoqlarida, transport vositalari va isitish tizimlarida yoqilg`i yonishidan chiqqan gaz, chang, tutunlar. 3. Turli xildagi chiqindilarni yoqib yuborish. Masalan, hozirgi kunda juda k o`plab polimer buyumlar polietilen plyonkalar, turli xil plastmassadan tayyorlangan o`yinchoqlar, uy-r o`zg`or buyumlari, detallar) ishdan chiqqandan s o`ng yoqib yuborilmoqda.Natijada havo tarkibiga gaz va tutun shaklida zaharli moddalar q o`shiladi. Bunday zaharli moddalar: NO, NO<sub>2</sub>, CO, SO<sub>2</sub>, C1<sub>2</sub>, H<sub>2</sub>S, HCl, HCN, F<sub>2</sub>, HF x)'lishi mumkin.Sanoatning jadal rivojlanishi hisobiga XX asrning birinchi yarmida atmosferaga milliard tonna chang, tutun va kul zarrachalari ajralib chiqqan. Shuningdek, )iosfera 1,5 mln tonna margimus H2 1,2 mln tonna rux va boshqa moddalar bilan floslangan.Keyingi yillarda Orol dengizining suvi kamayib borishi suvda erigan tuzlar konsentratsiyasining ortishiga, tuzlarning cho`kindi tog` jinslari sifatida ch o`kib qolishiga, qurib qolgan dengiz qirg`oqlaridagi tuzlarning atmosferaga chang b o`lib . o`tarilishiga sabab b o`lmoqda. Natijada biosferadagi ekologik munosabatlarning uzilishiga olib kelmoqda.Suv tabiatda eng k o`p tarqalgan modda. Yer yuzining 2/3 qismini suv qoplagan. abiatda sodir b o`ladigan deyarli barcha jarayonlarda suv ishtirok etadi.