Mavzu: Elеmеntlar Davriy sistеmasi va Davriy qonun. Atom tuzilishi nuqtai-nazaridan kimyoviy elеmеntlar Davriy sistеmasi va Davriy qonuni. Davr va guruhlarda elеmеntlar xossalarining o`zgarishi. Darsning maqsadi

Yangi darsning bayoni.
Karbonat kislota va karbonatlarning o`ziga xos kimyoviy xossalari qanday?

Karbonat kislota H₂CO₃ - beqaror modda bo`lib, faqat suvli eritmalardagina mavjud bo`la oladi. H2O + CO, = H2 CO.H₂CO₃ - kuchsiz, ikki negizli kislota. Suvli eritmasida ikki bosqichda dissotsiatsiyalanadi: H₂CO₃ = HCO₃ + H⁺ HCO₃ = H⁺ + CO- ₃²

Karbonat kislota faqat ishqoriy va ishqoriy-yer metallari oksidlari va gidroksidlari bilan ta'sirlashadi. Uning o`rta tuzlari karbonatlar. K₂CO₃ – kaliy karbonat, CaCO₃ - kalsiy karbonat; nordon tuzlari gidrokarbonatlar. KHCO3, -kaliy gidrokarbonat, Ca(HCO₃)₂- kalsiy gidrokarbonat deb ataladi.

H₂CO₃ + CaO = CaCO₃J + H₂O . H₂CO₃ + 2NaOH = Na₂CO₃ + 2H₂O

Kislota mo'1 bo`lganda nordon tuz hosil qiladi: H₂CO₃ + NaOH = NaHCO₃ + H₂O

Ishqoriy metallar va ammoniy karbonatlar, barcha gidrokarbonatlar suvda erib, gidrolizga uchraydi; boshqa karbonatlar suvda erimaydi. Kuchli kislotalar karbonadar, gidrokarbonatlarga ta'sir etganda karbonat angidrid ajralib chiqadi:

Na₂CO₃ + 2HC1 - 2NaCl + CO₂t + H₂O. Ca(HCO₃)₂ + 2HC1 - CaCl₂+ 2CO₂ + H₂O

Bu reaksiyalarning qisqartirilgan ionli tenglamalari quyidagicha bo`ladi:Karbonat kislota tuzlarining kuchli kislotalar bilan ta'sirlashuvi reaksiyasi karbonatlar va gidrokarbonatlarni boshqa tuzlar orasidan farqlab olishda qo`llanadi. Karbonatlarning kislotalar bilan ta'sirlashuvida vodorod ionlari bog`lab olinadi, shuning uchun kislotalarni neytrallashda karbonatlardan foydalanish mumkin. Qishloq xo`jaligida tuproqning kislotaliligini pasaytirish va strukturasini yaxshilash uchun maydalangan ohaktosh ishlatiladi. Qizdirilganda ishqoriy metallarning karbonatlaridan tashqari barcha karbonatlar karbonat angidrid hosil qilib parchalanadi: CaCO₃ -» CaO + CO₂ CaCO₃ -» CaO + CO₂ CaCO₃ -» CaO + CO₂ CaCO₃ -» CaO + CO₂

Reaksion muhitdan karbonat angidrid chiqarib turilgandagina bu reaksiya oxirigacha boradi.

Gidrokarbonatlar qizdirilganda karbonatlarga o`tadi:Natriy karbonatning suvli eritmasidan karbonat angidrid o`tkazilganda natriy gidrokarbonat (ichimlik sodasi) hosil bo`ladi:Kalsiy karbonat CaCO<sub>3</sub> tabiatda eng ko`p tarqalgan tuzlardan. Ohaktos H2bo 'r, marmar, stalagmit, stalaktitlar - uning turli minerallaridir. Tog`larda, asosan, ohaktosh CaCO<sub>3</sub> bo`ladi. Ohaktosh CO₂ va suv ta'sirida eruvchan tuz Ca(HCO₃)₂ ga aylanadi: CaCO₃ + CO₂ + H₂O = Ca(HCO₃)₂ Hosil bo`lgan Ca(HCO<sub>3</sub>)<sub>2</sub> harorat ta'sirida yana CaCO<sub>3</sub> ga aylanib qotib qoladi.Natriy karbonat Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub> - suvsizlantirilgan soda sun'iy ravishda olinadi va shisha, sovun olishda, qog`oz, to`qimachilik, neft sanoatida, turmushda ishlatiladi.