Mavzu: Elеmеntlar Davriy sistеmasi va Davriy qonun. Atom tuzilishi nuqtai-nazaridan kimyoviy elеmеntlar Davriy sistеmasi va Davriy qonuni. Davr va guruhlarda elеmеntlar xossalarining o`zgarishi. Darsning maqsadi

Darsning tashkiliy qismi:
1.O`quvchilar bilan salomlashish. 2.O`quvchilarning davomatni aniqlash.

3.O`quvchilar bilan siyosiy daqiqa. 4. O`tilgan mavzuni so`rash.

Yangi darsni rejasi.

Yangi darsning bayoni.
Po`lat olish. Po`lat olish jarayonining mohiyati cho`yan tarkibidagi uglerod, iltingugurt, fosfor, kremniy va boshqa qo`shimchalarni kuydirib chiqarib uborishdan iborat. Uglerod miqdori qaucha kamaytirilsa, po`latning qattiqligi unchalikchalik kamayib boradi. Kislorod manbayi havo va rada yoki metallom shaklida axsus qo`shiladigan temir oksidlaridan foydalaniladi. Dastlab, temir qisman :sidlanadi, so`ngra FeO kremniy, marganes, fosfor va uglerodni oksidlaydi:o`yingan cho`yandan po`lat olish kislorod konvertori, marten pechi yoki :ktr yoyi pechida amalga oshiriladi. Bekobod metallurgiya zavodida marten usulidan foydalaniladi. Po`latning xossalari. Kimyoviy tarkibiga ko`ra po`latuglerodli va legirlangan 'latlarga bo`linadi. Legirlangan polatlar tayyorlashda po`latning xossalarini `uchli tarzda o`zgartirish xususiyatiga ega bo`lgan turli legirlovchi qo`shimchalar:, nikel, titan, molibden, vanadiy, volfram va boshqalar qo`shiladi. Hamma po`latlar umumiy bo`lgan mustahkamlik va plastiklik xususiyatlariga . Ularni bolg`alas H2 yoyis H2 shtamplas H2 sim qilib cho`zish mumkin. Po`latlar <sup>e</sup>xnikada ishlatilish sohalariga qarab, konstruksion, asbob-uskunabop va alohida ossali turlarga bo`linadi.Po`lat - tarkibida 2% gacha uglerod bo`lgan temirning qotishmasi.Uglerodli po`lat - tarkibida 2% gacha C, O,1-1% gacha Mn, O,4% gacha

Si, S va P bo`lgan po`latdir.Legirlangan po`lat - po`latga alohida xossalar (mexanik puxtalik,korroziyaga bardoshlilik, elektr, magnit xossalari) berish uchun Cr, Ni,

Mo, Al va boshqa qo`shimchalar qo`shib tayyorlanadi.Marten pechlarida, kislorodli konvertorlarda po`Iat olinadi. Marten pechlarining xomashyosi cho`yan va po`lat hamda cho`yan buyumlariningchiqindilaridir.Po`latni toblas H<sub>2</sub> qizdiris H<sub>2</sub> sementlas H2 azotlas H2 bolg`alash yo`llari bilanxossalari o`zgarishini qadimdan mahalliy hunarmandlar, temirchilar,

pichoqchilar juda yaxshi bilishgan.Konstruksion po`latlar yuqori darajada mustahkamlikka va plastiklikkaega bo`lib, ularga bosim ostida ishlov beris H2 ularni kesis H2 payvandlash

qiyiuchilik tug`dirmaydi. Ulardan mashina qismlari, konstruksion

buyumlar va binolar qurishda foydalaniladi.Asbob-uskunabop po`latlar yuqori darajada mustahkamlikka va qattiqlikkaega, yemirilishga chidamli bo`Iadi. Ular kesuvchi va o`lchov asboblari,shtamplar tayyorlashda ishlatiladi. Ularning alohida guruhini tez kesuvchi

po`latlar tas ikkil etib, ular katta tezlikda kesish jarayonida ham (600-700° C) kesish xususiyatlarini saqlab qoladi.Alohida xossali po`latlar (zanglamaydigan, yuqori haroratga chidamli,magnit xossali va b.) yuqori haroratlarda ham atmosferada, kislotalar

eritmalarida va boshqa korrozion muhitlarda korroziyaga chidamli bo`Iib, ulardan gaz turbinalari, reaktiv dvigatellar, raketa qurilmalari, magnit qurilmalari tayyorlanadi.Cho`yan va po`lat ishlab chiqarishda atrof-muhit muhofazasi. Cho`yan olish va uni qayta ishlovdan o`tkazib, po`lat olish murakkab jarayonlardan iborat va atrof-muhitning chang, qurum, zaharli gazlar, shlaklar, oqova suvlar bilan ifloslanishiga olib keladi. Shuning uchun rudalardan temir va po`latni to`g`ridan-to`g`ri olish usullarini ishlab chiqish ustida tadqiqolar olib borilmoqda