Microsoft Word omk leksiya jiynaq

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

12-LEKCIYA. 
FERMENTATSION PROCESSLER TEXNOLOGIYASI 
Temanıń maqseti: Ferment preparatlarini shóktiriw ushın tekǵana eritiwshiniń 
tábiyatı hám kontsentratsiyası, bálki elektrolitlerdiń qatnasıwı, shóktiriw 
temperaturası, ortalıq pH kórsetkishi, qurǵaq zatlardiń quramına muǵdarı sıyaqlı 
bir qansha faktorlarǵa itibar beriw kerek. 
Joba : 
1. Shóktiriw usılları jáne onıń teoriyası. 
2. Fermentlerdi tazalaw usılları. 
Ádebiyatlar : 1: 78-98 2: 178-189 
Tiykarǵı túsinikler: ferment preparatlari, shóktiriw, duzlar, tazalaw metodları, 
organikalıq eritiwshilar, dializ, baro membrana. 
Shóktiriw usılları jáne onıń teoriyası. Sanaat ushın zárúr bolǵan kópshilik 
fermentler suwda eriwsheń beloklar bolıp tabıladı. Ferment eritpeleri aliniw 
dereklerine qaray mikroorganizmler lizatlari, ekstraktlari, kul'tural suyıqlıq 
fil'tratlari, ósimlik yamasa haywan toqımaları gomogenatlari bolıwı múmkin. Bul 
ferment eritpeleri quramı júdá quramalı sistemaǵa iye. Ol jaǵdayda fermentlerden 
tısqarı kolloid tábiyaatına iye bolǵan hár túrlı birikpe hám elementler da ushraydı. 
Bunday quramalı sistemalardan fermentlerdi ajıratıp alıw qıyınshılıqlı wazıypa 
bolıp tabıladı. 
Bizge malim, belokdıń gidrofob gruppaları belok molekulası ishinde 
toplanıp háreket jaylasadı. Belokdıń hár túrlı eritiwshilerde eriw dárejesi molekula 
sırtında gidrofob hám gidrofil qaldıqlardıń tarqalıwı menen belgilenedi. Beloklardı 
tiykarǵı eritiwshisi bolǵan suwdiń bazi qásiyetlerin (temperatura, pH, ion kúshi, 
neytral duzlar, organikalıq eritiwshilerdi yamasa inert birikpelerdi qosıw jolı 
menen) ózgertiw esabına belok molekulasınıń gidrat yamasa sol'vat qatlamına tasir 
etip agregatsiyaga ushıratıw hám shókpege túsiriw múmkin. Sanaatda tiykarınan 
organikalıq eritiwshilar yamasa duzlar menen shóktiriwden paydalanıladı. Bul 
usıllar bir-birinen shóktiriw mexanizmi menen parıq etedi. 
Neytral duzlar járdeminde shóktiriw. Bul process tiykarınan belok 

---

molekulasınıń gidrofobligi dárejesine baylanıslı. Tipik belok molekulası sırtında 
bir qatar aminokislotalar (tirozin, triptofan, leytsin, izoleytsin, metionin, valin hám 
fenilalanin) shınjırı formasında jabısqan gidrofob bólimlerge iye. Belok 
molekulasınıń gidrofob bólegi suw menen toqnasqanda suw molekulaları menen 
orientirlengen qabat payda boladı hám usi jerler «muzlatilgan» jaǵdayda boladı. 
Bunday tártipli strukturalar termodinamik tárepten shıdamlı emes bolıp tabıladı. 
Eger suw molekulaların belok tábiyaatına uqsamaǵan elementler menen 
immobilizatsiya etilse, belok molekulaları óz-ara tasirlesip agregatlar payda eta 
baslaydı. 
Bizge belgili, duzlardıń ionları gidratlanadi. Eger belok eritpesine malum 
muǵdarda suw qosılsa ol suw menen baylanısadı hám suwdan bosag’an belok 
molekulaları agregat payda etedi. Duz ionları qansha kóp bolsa, beloklardıń 
agregatlaniwi da sonsha kúshayadi hám shókpege túsiwi artadı. 
Duzlar menen shóktiriw procesi tasirine kóre hár túrlı beloklarǵa hár túrlı 
boladı. Bul birinshiden, belok molekulası sırtındaǵı gidrofob bólimlerdiń muǵdarı 
hám razmerine baylanıslı. Qansha sonday bólimler kóp bolsa, belok sonsha tez 
shókpege túsedi. Bazi beloklar bar, duzlardıń eń joqarı kontsentratsiyalarında 
shókpege tuspeydi. Shóktiriw processinde beloklar qasında turǵan basqa beloklar 
menen de agregat payda etip shókpege túsiwi múmkin. Bunda bir qansha 
fermentler kompleksin alıw múmkin. Biraq fraktsiyalarg’a bolıp shóktirilse bir 
qansha joqarı nátiyjege erisiw múmkin. 
Beloklardı tuzli eritpelerde eriwsheńligi qandıń empirik teńlemesine 
boysinadı : 
lgS = lgSo - ksμ 
bundaS, So - belokdıń duzli eritpe hám taza suwdaǵı eriwsheńligi; ks - duzlaw 
konstantasi, μ- eritpeniń ion kúshi. 
Duzlar menen shóktiriw procesin ónimli ótkeriw ushın ksμ kórsetkishi ılajı 
bolǵanınsha úlken bolıwı kerek. Ks kórsetkishi duzdıń tábiyaatına baylanıslı bolıp, 
vodorod ionları kontsentratsiyasına baylanıslı emes. Bul process gidrofob óz-ara 
tasirga tiykarlanǵan bolsada onıń barıwına tasir etiwshi basqa faktorlar da bar bolıp 

---

tabıladı. Olar: ortalıq pH i, temperatura. Ferment eritpesi tazalıǵı dárejesi, 
processni ótkeriw múddeti hám basqalar bolıp tabıladı. 
Duz menen shóktiriwda tiykarınan sıltıli metallardiń neytral duzları isletiledi. Hár 
túrlı ionlardıń shóktiriw effekti olardıń ion kúshine baylanıslı. Natriy duzları 
anionlarini duzlaw tasiri kúshine qaray tómendegishe jaylastırıw múmkin: SO42-
>CH3 COO->Cl->NO3->Br->J->CNS-, hám de kationlarni bolsa tómendegishe 
Li+>Na+>K+>( NH4) +. 
Ferment preparatlarini duz járdeminde shóktirilgende olardıń quramında 60 
-85% ge shekem hár túrlı ballast qosımsha elementlar dús keliwi múmkin. Bul 
processtiń eń qıyın basqıshı, bul - duzni qosıw jáne onı eritiw bolıp tabıladı. 
Eritpede duzdıń lokal kontsentratsiyasın asırıp jibermeslik ushın ol aldın 
maydalanıp, aste aqirinliqpenen malum bir bólekten qosıp barıladı hám tinmay 
aralastırıp turıladı. Aralastırıw dawamında kóbik payda bolıwına jol qoymaw 
kerek. Process erigen agregatlang’an beloklardıń teń salmaqlılıqı payda bolǵanǵa 
shekem 20 -40 min, bazida bir neshe saat dawam etedi. 
Duz benen shóktiriwju’da kóp faktorlarǵa baylanıslı bolǵan quramalı 
texnologiyalıq process bolıp tabıladı. Sonı este tutıw kerek, duz hesh qashan 
fermentti pútkilley shóktirmeydi, bálki onıń eriwsheńligin paseytiredi. Eger 
eritpede 1 mg/ml belok bolsa onıń 90% i shókpege túsiwi múmkin, lekin eritpede 
bar-jog'i 0, 1 mg/ml belok bolsa hesh qanday ferment preparatini alıwdıń ılajı 
bolmaydı. 
Neytral duzlar menen beloklardı shóktirib ferment preparatlarini alıw 
usılları tiykarınan sırt ellerde keń tarqalǵan. 
Organikalıq eritiwshiler járdeminde shóktiriw. Fermentlerdi suwda eriwsheń 
organikalıq eritiwshiler menen shóktiriw usılları sanaat kóleminde keń kólemde 
qollanıladı. Beloklardı shóktiriw nátiyjesi organikalıq eritiwshiler tasirinda suwdiń 
aktivligin azayıwı menen tıǵız baylanıslı bolıp tabıladı. Eritiwshiniń 
kontsentratsiyası artiwı menen fermenttiń zaryadlanǵan gidrofil molekulaların suw 
tasirine solvatlaniw qábileti paseyedi. Belokdıń gidrofob bólegindegi suw 
molekulaları organikalıq eritiwshitárepine ote baslaydı hám nátiyjede fermenttiń 

---

eriwsheńligi pasayadi. Aqıbette belok molekulaları agregatlanadi hám shókpege 
túsedi. 
Beloklardı agregatlaniwi elektrostatik hám van-der-vaal's kúshleri tasirida, 
bólek jaylasqan belok molekulaları ortasında júzege keledi. 
Beloklardı agregatlaniwi procesi hám shókpe payda bolıwı shóktiriwdiń bir 
qansha faktorlarına baylanıslı. Usılardan biri belok molekulasınıń razmeri bolıp 
tabıladı. Shóktiriw processinde belok molekulasınıń razmeri qanshellilik úlken 
bolsa, eritiwshiniń unamsız tasir etiwshi kontsentratsiyası sonshalıq tómen boladı. 
Bul baylanıslılıqqa molekulanıń gidrofobliq dárejesi, solvat qabatına shıdamlılıǵı 
na basqa faktorlar tasir etiwi múmkin. 
Shóktiriw ushın isletiletuǵın organikalıq eritiwchi suw menen tolıq tartılıp 
ketiwi hám ferment penen bolsa baylanısda bolmawi kerek. Tiykarınan bul process 
ushın etil spirti, atseton hám izopropil spirit keń qollanilsa, metanol, n-propanol, 
dioksan, 2-metoksietanol hám basqa spirtler, ketonlar, efirlar hám olardıń qospaları 
kemrek isletiledi. Erituiwshilerdi tańlawda olardıń toksiklikke, jarılıw qáwipinen 
qalıslıǵına hám regeneratsiya bolıw qábiletine itibar beriw kerek. Islep shıǵarıw 
ushın eń jaramlıları bolıp etil spirti hám izopropanol esaplansa, atsetonniń 
kórsetkishleri bolsa sal tómenlew bolıp tabıladı. Bular arasında eń perspektivalısı 
izopropanol bolıp tabıladı. Bul eritiwshiler járdeminde fermentlerdi komplekslerge 
ajıratıw yamasa fraktsiyalar jaǵdayında shóktirip alıw múmkin. 
Ferment preparatlarini shóktiriw ushın tekǵana eritiwshiniń tábiyaatı 
vakontsentratsiyasi, bálkielektrolitlerdiń qatnasıwı, shóktiriw temperaturası, ortalıq 
rN kórsetkishi, qurǵaq elementlerdıń quramı muǵdarı sıyaqlı bir qansha 
faktorlarǵa itibar beriw kerek. Shóktiriw eritpesinde bazi ionlardıń boliwi ferment 
mó'tadilligine tasir etiwi múmkin. Mısalı, Ca2+ ionları a-amilaza, proteinaza, 
glyukoamilaza fermentleri aktivligine unamlı tasir qilsa, magniy, marganets, 
kobal't sıyaqlı metall ionları qorǵaw wazıypasın atqaradı. Usılar menen birgelikte 
bazi metallardiń(Fe2+, Pb2+, Si2+, Ag2+, Ni2+, AI3+, Hg+ hám x. k.) ionları 
unamsız tasir kórsetedi hám olardıńeritpede bolıwı maqsetke muwapıq emes bolıp 
tabıladı. Eritpede elektrolitlardiń bolıwı eritiwshi sarpın kemeytiwge hám shókpe 

---

strukturasın jaqsılawǵa xızmet etedi. 
Ferment eritpesi hám eritishiniń temperaturası ferment shóktiriw processinde 
tómen bolıwına háreket qılıw kerek. Spirt hám fermenttiń suwlı eritpesi 
aralastırılǵanda ıssılıq ajralıp shıǵıwı hám qospa temperaturası 5-100 S ga 
kóteriledi. Egerde spirt aldınan suwitilǵan bolmasa fermentlerdiń inaktivatsiyasini 
baqlaw múmkin. Bul hádiyse tekǵana termoinaktivatsiyaga, hátte ferment 
molekulasın denaturatsiyagacha alıp keledi. 
Ferment preparatlarin shóktiriwde pH kórsetkishi júdá úlken áhmiyetke iye. 
Birdey ferment eritpesinen hár túrlı pH kórsetkishi tasirida bir-birinen shókpesi 
muǵdarı hám ferment aktivligi menen parq etiwshi preparatlar alıw múmkin. 
Malimki, fermentler ózleriniń izoelektrik noqatlarında belok agregatlari payda etip 
tolıq shókpege túsedi. Beloklardı izoelektrik noqatlarında shóktiriwshi reagentlar 
isletpey shóktiriw procesi izoelektrik shóktiriw dep ataladı. Organikalıq 
shóktiriwshilerdi izoelektrik noqat pHiga jaqın pH de qóllaw fermentlerdi ańsat 
shóktiriw hám eritiwshini kem muǵdarda jumsaw ushın xızmet etedi.pH 
kórsetkishi izoelektrik noqattan shetke shıqsa shókpe ónimi hám ferment aktivligi 
30 -50% ge shekem joytıladı. 
Aktiv fermentti preparat yamasa mó'tadil strukturalı shókpe jaǵdayında alıw 
ushın eritpede 10 -12% átirapında qurǵaq zat muǵdarı bolıwı kerek. Kóp 
izertlewlerden malim, fermentlerdi shóktiriwde, ásirese proteolitik fermentlerdi, 
qurǵaq zatttıń eń optimal muǵdarı 10% bolıwı kerek. 
Joqarıda belgilengen faktorlar qatarında ferment eritpelerin eritiwshi menen 
baylanısda bolıw múddeti de úlken áhmiyetke iye. Ferment sanaatında tóxtawsiz 
isleytuǵın shóktiriwshilerde bul waqtın oǵırı kemeytiwge erisilgen bolıp tabıladı, 
bul albatte ferment aktivligin azayıwın aldın aladı. 
Organikalıq eritiwshilar menen shóktirisw natiyjeliligi sol processga 
mólshellengen úskenege de tıǵız baylanıslı bolıp tabıladı. Bunday úskeneler 
tiykarınan ferment zritmalarini qabıllaǵısh, tóxtowsiz aralastırǵısh, ferment eritpesi 
hám eritiwshini tóxtawsiz túrde uzatıwshı konturlar, separator hám avtomatizatsiya 
sistemalarınan dúzilgen boladı. Tsilindr formasındaǵı aralastırg’ishdan ferment 

---

eritpesi hám eritiwshi quramalı háreket baǵdarı boylap qısqa waqıt ishinde aralasıp 
ótedi hám nátiyjede payda bolǵan qospa separator bólegine uzatıladı. Separatorda 
shókpege túsken belok molekulaları ajıratıp alınadı. Bunday apparatda ferment 
menen eritiwshiniń baylanıs múddeti on mártege shekem qısqartiriladi. Bunda 
fermenttiń shókpege túsiw unumi 15-20% ge shekem artadı. Separatorda 
ajıratılǵan shókpe hár túrlı usıllar menen mó'tadil sharayatta qurıtıp alınadı. 
Shókma tepasida qalǵan suyıqlıq quramında 50-75% ge shekem eritiwshi úlesi 
boladı hám rektifikatsiya bóliminde regeneratsiya etiwge jiberiledi. 
Organikalıq eritiwshiler menen shóktiriwonimi produtsent óstirilgen azıq 
ortalıǵı quramına hám ferment preparatin qoyiwlastirilg’anliq dárejesine de 
baylanıslı. 
Fermentlerdi tazalaw usılları. 
Fermentler hám basqa belok zatları hár túrlı erimeytuǵın adsorbtsiya (jılısıw 
) qábiletine iye. Bul ózgeshelik belok aralaspasin birikpelerge ajıratıwda hám 
ásirese fermentlerdi laboratoriya sharayatında tazalawda, hám de gomogen bolǵan 
ferment preparatlarini alıwda isletiledi. Adsorbtsiya usılı, usınıń menen birge 
kolonkalı xromatografiya usılları fermentlerdi joqarı dárejede taza hám kóp 
muǵdarda alıw imkaniyatın beredi. 
Beloklardıń zárúrli adsorbentleri bolıp, har qıylı ionalmasiwshilar, yaǵniy 
kal'tsiy fosfat, alyuminiy gidroksid gellari hám malum tipdegi fermentler ushın 
arnawlı bolǵan hár túrlı affin adsorbentlar esaplanadı. Fermentlerdi tazalaw hám 
beloklardı ajıratıwtexnologiyasi qanday tipdagi usılda bolıwına qaramay 
tómendegilerge tiykarlanadı. Ferment ónimin óz quramına alǵan beloklar 
aralaspası maqul bolǵan eritiwshide (buferde) eritiledi hám sol eritiwshi menen teń 
salmaqlılıqlanǵan kolonkaǵa jiberiledi. Keyin sol kolonkadan malum quramǵa iye 
bolǵan buferdi yamasa kontsentratsiyası ósip baratuǵın gradientli juwıw eritpesi, 
yamasa bolmasa bul ferment ushın arnawlı bolǵan baylaw (ligand) járdeminde 
belok basqıshpa-basqısh juwıp alınadı. Kolonkadan juwıp alınǵan ferment 
preparatlari fraktsiyalar kompleksinde jıynaladı hám fermentti taza preparatini alıw 
ushın baslanǵısh material bolıp xızmet etedi. 

---

Ion almasiw xromatografiya usılı. Bul usılda beloklar elektrostatik kúsh 
járdeminde baylanısadı, yaǵniy bul hádiyse zaryadlanǵan belok sirtlari hám 
zaryadlanǵan ionalmasiw birikpe gruppalarınıń tıǵız qatlamı ortasında júzege 
keledi. Tipik ionalmashiwshi retinde bóktirilgan dietilaminoetil (DEAE-) yamasa 
karboksimetil (KM) tsellyulozani kórsetiw múmkin. Olar bóktirilgan jaǵdayda 
zaryadlı gruppalardıń 0,5 M kontsentratsiyasına zga boladı. Bul zaryadlap 
kolonkada qapama-qarsı bolǵan ionlardı (metall ionları, xlor ionları, bufer hám t.b. 
neytrallaydı. Ádetde belokdıń ulıwma zaryad belgisi ion almasıwshıǵa otırǵan ion 
belgisi menen birdey boladı hám kolonkadan ótiw processinde tapsonı siqib 
shıǵaradı. Sol sebepli de bul process ózgeshelikine qaray " ion almasıw" gápi 
qollanıladı. 
Kolonkada adsorbtsiyalangan kepekli beloktı juwıw ushın affin usılınan 
tısqarı eki usıldan paydalanıladı. Birinshi usıl - buferdiń rN kórsetkishin malum 
dárejege ózgertiw menen ion kúshin asırıp, adsorbent hám belok ortasındaǵı 
elektrostatik óz-ara tasirni kemeytiw bolıp tabıladı. Bul usıl ulıwma jaqsı nátiyje 
bermeydi. Sebebi bufer kólemin kishi bolǵanlıǵı ushın pH 
kórsatkishin 
birdenige ózgertiriw belok aralaspalarina hám basqa birikpelerdiń jaman 
aralasiwına sebep boladı. Keyingi jıllarda bul usıl L. L. Slyuyterman hám basqalar 
(1981) tárepinen xromatofokus usılına ótkeriw jolı menen quramalastirilmaqda. 
Bunda juwıw processinde amfolit tipidagi bufer kólemi joqarı bolǵan buferlerden 
paylalaniladi hám sol usıl keyinirek sanaat kóleminde óz ornın tabıwı múmkin. 
Ekinshi usıl keń kólemde paydalanılıp atırǵan kaliy yamasa natriy xlorid 
duzları járdeminde gradient dúziwge tiykarlanǵan. Duz ionları qatnasıwında 
ǵárezsiz belok adsorbentlar ortasındaǵı óz-ara tartıw kúshi azayadı. Duz ionları 
kontsentratsiyasın asıwı menen adsorbentge baylanısqan beloklar óz orınlarındı 
olarǵa bosatadilar hám ózleri kolonkadan juwılıp shig’a baslaydılar. Usınıń menen 
birge duz ionları tasirinda adsorbentlar óz-ara jaqınlasıp belok háreketi ushın 
dıǵırıq jolkalar payda etedi jáne bul hádiyse fermentlerdi kolonkadan shıǵıwında 
fraktsiyalarga ajıratıp alıw imkaniyatın beredi. 
Ion almasıwshıǵa baylanısqan fermentti affinli juwıw járdeminde ajıratıw 

---

múmkin. Onıń ushın kolonkaǵa belok menen baylanısatuǵın arnawlı ligand 
jiberiledi. Bunda belok ligand menen birgelikte demde kolonkadan juwılıp shıǵadı. 
Lekin kerekli beloktı teńiytuǵın jáne onı sorbentdan ajıratıp alatuǵın ligandni tabıw 
júdá qıyınshılıqlı wazıypa bolıp tabıladı. Usınıń menen birge ligandni qanday 
zaryadlanganligi hám kontsentratsiyasına bólek itibar beriw kerek. Bolmasa keri 
jaǵdayda ligand ózi ionalmasiwshiga baylanisıp qalıwı múmkin. 
Affinli xromatografiya usılı. Bul usıl belok hám fermentlerdi tazalaw hám 
ajıratıwdıń adsorbtsiya hádiysesine tiykarlanǵan usılları ishinde bólek orındı 
iyeleydi. Kóbinese onı affinli xromatografiya yamasa bioaffinli yamasa bolmasa 
biospetsifik xromatografiya dep ataladı. 
Malim, barlıq biologiyalıq aktiv birikpeler, atap aytqanda fermentler de 
ligandlar yamasa affinli ligandlar dep atalatuǵın birikpelerge arnawlı baylanısıw 
qásiyetlerine iye esaplanadı. Egerde sonday ligandlardi inert matritsaga kovalent 
baylanıstırsa tek kerekli fermentti uslawshi hám qalǵan belok hám elementlardı 
ótkerip jiberiwshi arnawlı adsorbentdi alıw múmkin. 
Arnawlı juwiwshilardan yamasa process sharayatları ayırmashılıǵı 
tiykarında ligandni fermentke bolǵan ózgeshelikin ózgertiw jolı menen beloktı 
desorbtsiyaga ushıratıp, tazalaw nátiyjesinde bir joqarı tazalıqqa iye bolǵan 
fermentti alıw múmkin bolıp tabıladı. Lekin ligand jáne onı ustap turıwshı tańlaw 
júdá qıyın wazıypa bolıp tabıladı. Kópshilik jaǵdaylarda affinli adsorbentlardi 
sintez qılıwda tazalanıp atırǵan fermenttiń qásiyetlerin itibarǵa alıw kerek. Affinli 
xromatografiya ushın hár túrlı túrdegi erimeytuǵın sorbentlardan paydalanadı, 
lekin eń kóp tarqalǵanı kese etip jalǵanǵan agaroza donachalari bolıp tabıladı. Olar 
joqarı basımda óz formasın saqlaydı hám buferlerdi hám de eritiwshilerdi 
almastırıwǵa sabırlı bolıp tabıladı. 
Ligandlar bolsa matritsaga sonday baylanısqan bolıwı kerek, beloklar hesh 
qıyınshılıqsız olarǵa kelip baylanısıwı hám onıń ushın matritsa menen ligand 
ortasında kópirshe bolıwı kerek. Bulardan tısqarı ligand basqa birikpeler menen óz-
ara baylanıstırnmasligi, fakat matritsaga baylanısqan hám juwıw, regeneratsiya 
processlerine shıdamlı bolıwı shárt esaplanadı. 

---

 Gel'xromatografiya usılı. Gel'fil'tratsiya procesin ámelge asırıw ushın 
dekstran tiykarında alınǵan gellardan paydalanıladı hám olar járdeminde razmerine 
qaray hár túrlı makromolekulalarni tez ajıratıw múmkin. Gel' ashiq haldag’i kese 
tikilgan úsh ólshemli molekula túri bolıp, kolonkalardı ańsat toltırıw ushın 
domalaq donachalar (granula) kórinisinde boladı. Donachalarda kishi tesikchalari 
bolıp, olarǵa tek júdá kishi molekulalı birikpeler kiredi hám iri molekulalar bolsa 
kirmaydi. Bul usıl gellerdiń naǵız ózi ózgeshelikine tiykarlanǵan bolıp tabıladı. 
Bul usıl fermentlerdi tazalaw hám ajıratıwda tekǵana laboratoriya, bálki sanaat 
kóleminde keń qollanıladı. Gel'fil'tratsiya ushın kese tikilgan dekstran (sefadekslar 
hám sefakrillar) gellerinen, kese tigilgen poliakrilamid gellerinen (biogellar), 
akrilamid polimer shınjırı jabıwtirilgan agaroza gellardan (ul'tragellar) hám b. 
agaroza gellaridan paydalanıladı. 
Kolonkada ferment eritpesiniń bir bólegi gel danesheler arasında hám bir 
bólegi bolsa daneshelerdiń tesiksheleri ishinde jaylasadı. Gel'fil'tratsiya - bul 
tarqaliwshan xromatografiyaniń bir forması bolıp, eritilgan elementler eritpediń bir 
qansha juzesinda jaylasqan jıldam hám ishinde bolǵanında jaylasqan kem háreketli 
bólimlerinde tarqalǵan boladı. Kolonkada eritilgan elementtıń ustap qolinish 
dárejesi onıń gel tesikshelerine kire alıw qábiletine baylanıslı. Sol sebepli 
gel'fil'tratsiya processinde kolonkadan aldın joqarı molekulalı elementlar hám 
keyin bolsa kishi molekulalilari birin-ketin chiqa baslaydı. Bunda gel' molekulyar 
tor wazıypasın atqaradı Bul process ideal túrde alıp barılıwı ushın gel tayarlanǵan 
material erigen birikpeler tasirinejuda inert bolıwı kerek. Ókiniw menen aytamız 
búgingi kúnde isletilinip atırǵan barlıq gellar inert emes hám bazan malum pN 
kórsetkishinde olar jıljıtıw qábiletin kórinetuǵın etiwi múmkin, mısalı, sonday 
gellerge sefakrillarni kirgiziw múmkin. Gel'fil'tratsiya usılı menen mayda gel 
daneshelerinda joqarı basım astında júdá kóp hár túrlı elementlardıń, sonday-aq 
beloklardıń qospaları ajratilmaqda. Bul jańa joqarı basım astında suyıq 
xromatografiya usılı qısqa waqıt ishinde joqarı dárejeli ajıratıw imkaniyatın beredi 
hám ol fermentlerdi tazalawdıń aqırǵı basqıshlarında juda ónimli bolıp tabıladı. 
Qadaǵalaw sorawları? 

---

 1. Gel'xromatografiya usılı. 
2. Ionalmashuv xromatografiya usılı. 
3. Ferment preparatlarini chóktirish