Mámleketlik universiteti ekologiya hám topıraqtanıw kafedrası

Nаzоrаt uchun sаvоllаr:
1. Dunyo aholi sonining osishi nimaga bog’likli?
2. Tabiiy muhitga urbanizaciya jarayonining tasiri qanday?
3. Urbanizaciya va uning inson salamotligiga tasiri qanday?
5-Lekciya.
Qala hám sanaat rayonlarında atmosfea hawasına qoyılatuǵın talaplar hám qorǵaw shara-ilajları
Reje:
1. Atmosfera tarkibi, tuzilishi va ifloslantiruvchi manbalar.
2. İfloslangan atmosfera havosining insonlarga salbiy tasiri.
3. Sanoat va ishlab chiqarishning har xil sohalarida ishlatiladigan havo filtrlari.
4. Uy havosiga qo’yiladigan ekologik talablar.
5. Havoning ionlanishi.İonizator, konditsioner, ozonotor va ulardan foydalanish.
6. Atmosferani ifloslanishini oldini olish yo’llari.

Atmosfera erning ustki qismini o’rab olgan gazlardan iborat qobiq bo’lib, tabiiy omillardan hisoblanadi. Malumotlarga ko’ra atmosfera 1500-2000 km yuqoriga tarqalar ekan. Bu albatta shartli chegara hisoblanadi. Atmosferaning asosiy massasi dengiz yuzasidan 5 km oraliqda yotadi. Atmosferaning umumiy og’irligi 5 kvadiril 157 trilion tonnaga teng.

Atmosfera qobig’i quyidagi qatlamlarga bo’linadi.
1. Troposfera – er sirtida 0-15 km gacha
2. Stratosfera – 15-50 km gacha
3. Mezosfera – 50-80 km gacha
4. Termosfera – 80-800 km gacha
5. Ekzosfera – 800-1000 km dan yuqori.
Atmosfera bir necha gazlar aralashmasidan iborat bo’lib, bu gazlar quyidagilardir: Azot 78,09%, kislorod 20,95%, karbonat angidrid 0,03%, inert gazlar 0,01%. Bundan tashqari atmosfera tarkibida suv bug’i, tirik organizm sporalari, chang, qurum uchraydi.
Atmosfera faqatgina tirik organizmlarni kislorod bilan taminlovchi manba bo’lib qolmasdan, erning himoya qobig’i ham hisoblandi. Atmosferani bir necha himoya funktsiyalari mavjud.
1. Atmosfera erga bosim berib turishi orqali mavjud narsalarni uchib ketishdan saqlaydi.
2. Atmosfera tarkibidagi ozon qavati erga tushadigan quyoshning ultrabinafsha nurlarini 5% ini ushlab qolib, erdagi tirik organizmlarni kuyib ketishdan saqlaydi.
3. Atmosfera tarkibida kislorodni mavjudligi erga tomon uchib keladigan meteoritlarni yonib ketishiga sababchi bo’lib, erni kuchli turtkidan asraydi.
4. Atmosferani mavjudligi erda yig’ilgan quyosh energiyasini ochiq koinotga tarqalib ketishiga yo’l qo’ymaydi. Agar atmosfera bo’lmaganda er kunduzi 100⁰ S gacha issiq, kechqurun 100⁰ S gacha sovuq bo’lardi. Bunday harorat o’zgarishiga xech qaysi tirik organizm moslasha olmaydi.