Muhandislik geologik tadqiqotlar

36.3.Sanoat jarohatlanish va kasb kasalliklarining o’rganish usullari 
Sanoat korxonalarida baxtsiz hodisalarni va baxtsiz hodisalarni keltirib 
chiqaruvchi xavfli holatlarni va baxtsiz hodisalarning kelib chiqishiga sabab 
bo’ladigan omillarni aniqlash ularni yo’qotish chora-tadbirlarini ko’rishga 
qaratilgan. Bu ishlar asosan oqilona ish usullarini qo’llash, baxtsiz hodisa va kasb 
kasalliklarining kelib chiqishidan holi bo’ladigan ish sharoitini tashkil qilish 
hisobiga amalga oshiriladi. Baxtsiz hodisalar sabablarini aniqlash uchun asosan 
ikki usuldan foydalaniladi.
1.Statistika usuli. Bu usul baxtsiz hodisalarning umumiy statistik hisobga 
olingan sanoat jarohatlanishning materiallarini tahlil qilishga asosolangan. Bu usul 
sanoat jarohatlanishi tahlil qilish uchun asosiy material bo’lishdan tashqari, baxtsiz 
hodisalarni kamaytirish uchun chora-tadbirlar ko’rish uchun amaliy ma’lumot 
beradi. Bu usul bilan sanoat jarohatlanishini aniqlovchi chastota koeffitsienti va 
jarohatning og’irligi koeffitsientining o’rtacha ko’rsatgichini olish imkoniyatini 
beradi.
Statistika usulini ikkiga bo’lib qarash qabul qilingan:bular gruppa usuli va 
topografiya usulidir.
Gruppa usuli. Statistik usulning tarkibiy qismi hisoblanadi va baxtsiz
hodisalarning yuir xil sharoitlarda va ayrim belgilari bilan(masalan vaqti va sodir 

---

276 
bo’lgan joyi, baxtsiz hodisaning xususiyatini va h. q. ) gruppalangan holda, 
takrorlanishini aniqlash imkoniyatini beradi.
Topografik usuli. Bu usul ham gruppa usulining ko’rinishlaridan biri
bo’lib, quyidagi hollarda qo’llaniladi:gruppa usulida keltirilgan baxtsiz hodisalar 
haqidagi ma’lumotlarni har xil shartli belgilar bilan belgilab(masalan, (N-I), ish 
uchaskalarining planida baxtsiz hodisa yuz bergan joylarga qo’yib chiqiladi. Bu 
usulda ma’lum ish uchastkalarida baxtsiz hodisalarning takrorlanishi haqida 
ko’rgazmali ma’lumot olinadi.
Har qanday statik tekshirish kabi, bu usul bilan baxtsiz hodisalarni tahlil 
qilish ham olingan materialni, asosan baxtsiz hodisa haqida tuzilgan N-I 
formadagi aktni har tomonlama o’rganiladi. Akt bo’yicha baxtsiz hodisaga yuz 
bergan joy, jarohatlanish xarakteri, og’irlilik darajasi, sutkaning qaysi vaqtida yuz 
berganligi haqidagi ma’lumotlar bo’yicha taqsimlanish belgilari aniqlanadi.
Statistik usulda aniqlanishicha asosiy baxtsiz hodisalar kechki smenada va
ishchilarning ish staji kam bo’lganlariga, 50 % atrofida baxtsiz hodisalar to’g’ri 
keladi.
Bularni hisobga olib, baxtsiz hodisalarning kamaytirishning amaliy 
tadbirlarini ko’rish imkoniyatini tug’iladi.