«обеспечение ускоренного развития национальной экономики и высоких темпов роста: проблемы и решения»

mavzusidagi Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi 
143 
5. Qishloq xo‘jaligida resurslar isrofgarligi juda kattaligi bois, bu tarmoqda “yashil” iqtisodiy 
mexanizmlari, “yashil” texnologiyalarni qo‘llash borasida davlat-xususiy sektor shaklida subsidiyalar 
ajratish lozim. 
 
QISHLOQ XO‘JALIGIDA AGROSANOAT KLASTERINI TASHKIL ETISH METODIKASI 
Buxoro davlat unversitet
Iqtisodiyot kafedrasi mudiri
i.f.f.d.,professor A.J.Abdulloyev
Agroklasterlarni tashkil etish zaruriyati, tamoyillari, bosqichlari, rivojlantirish yo‘llari va 
samaradorligini baholashda keng qamrovli yondashuv talab etiladi. Jumladan, avvalambor, nazariy jihatdan 
bir xil guruhlar ob’ektlarini iqtisodiy-geografik joylashuviga ko‘ra, ko‘p o‘lchovli statistik jarayonlar 
jamlanmasi tahlillari amalga oshiriladi. Metodologik jihatdan esa, klasterlar hududiy-tarmoq majmuasi 
nazariyasi, tizimli yondashuv, ishlab chiqarishni tashkil etish tamoyillari va iqtisodiy o‘sish 
konsepsiyalarining o‘zaro aloqalarini aks ettiradi. 
Nihoyat, amaliy jihatini, klaster ishtirokchilari – qishloq xo‘jaligi va uning mahsulotlarini qayta 
ishlash va sotish bilan shug‘ullanuvchi xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyatini rivojlantirishni strategik 
boshqarishdan foydalanish va erishilgan natijalari tashkil etadi.
O‘zbekistonda qishloq xo‘jaligida amalga 
oshirilayotgan institutsional va tarkibiy o‘zgarishlar natijasida shakllangan xo‘jalik yuritish sub’ektlari 
hamda tarmoqda ular o‘rtasidagi huquqiy, tashkiliy va iqtisodiy munosabatlarning muntazam ravishda 
takomillashtirib borilishini taqozo etishdan kelib chiqqan holda agroklasterlarni barpo etish borasida yangi 
yo‘nalishni amalga oshirish bugungi kunda agrar siyosatining muhim vazifalaridan biriga aylanishi lozim. 
Chunki qishloq xo‘jaligining qayta ishlash va qo‘shilgan qiymat yaratuvchi sohalar bilan o‘zaro 
aloqalarining keng yo‘lga qo‘yilmaganligi raqobatbardosh, chuqur qayta ishlangan ekologik toza 
mahsulotlar ishlab chiqarish va qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash, sotish kabi boshqa 
sohalarning ham faoliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda.
Globallashuvning chuqurlashuvi sharoitida raqobatbardoshlikni oshirishning samarali usuli 
mintaqaviy iqtisodiy klasterlarni rivojlantirish hisoblanadi.
Jahonda jadal rivojlanayotgan tarmoq 
integratsiya jarayonlari agrosanoat majmuasining zamonaviy rivojlanishida yaqqol namoyon bo‘lmoqda, 
O‘zbekiston kabi tranzit iqtisodiyotiga ega davlatlar ham bundan mustasno emas. 
Mintaqaviy agrosanoat 
klasterlarini shakllantirish vertikal integratsiyaning o‘ta murakkab va ko‘p qirrali jarayoni bo‘lib, ilmiy, 
uslubiy va amaliy ahamiyatga ega.
Shu bilan birga, klasterlash vertikal integratsiyalashgan shakllanishlarning maqsadli vazifalariga 
zid kelmaydi va agrobiznesning mavjud tuzilmalariga oqilona moslashishni o‘z ichiga oladi. O‘zbekiston 
agrosanoat majmuasida klasterlar tashkil etish ancha murakkab va uzoq davom etadigan jarayon boʻlishiga 
qaramay, agrosanoat ishlab chiqarishini innovatsion rivojlantirishning haqiqiy va ishonchli yoʻlidir. Muallif 
O‘zbekistonda agrosanoat klasterlarini tashkil etish bo‘yicha kompleks yondashuvni taklif etadi, uning 
qo‘llanilishi hududlarning raqobatdosh ustunliklarini yanada to‘liqroq amalga oshirish imkonini beradi. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida agrosanoat majmuasida yaxlit tuzilmalarning faoliyati bilan bog‘liq ko‘plab 
muammolar mavjud bo‘lib, ular katta uslubiy va amaliy ahamiyatga ega. 
Hududiy agrosanoat majmualari 
faoliyatining iqtisodiy samaradorligini oshirish zarurati hududlar oldiga, birinchi navbatda, mavjud 
salohiyatdan maksimal darajada foydalanishga xizmat qiluvchi hududiy iqtisodiyotning raqobatbardosh 
modelini tanlash bilan bog‘liq yangi vazifalarni qo‘ymoqda.
Raqobat ustunliklari nazariyasiga klasterli yondashuv asoschisi M.Porterning tadqiqotiga ko‘ra, 
«mamlakat ichida (yoki xalqaro miqyosda) inkor etib bo‘lmaydigan raqobat ustunliklariga ega bo‘lgan 
tarmoqlardagi firmalar odatda butun mamlakat bo‘ylab tasodifiy tarqalib ketmaydi, balki ularda 
konsentratsiyaga moyil bo‘ladi. mamlakatning xuddi shu mintaqasida". 
Biz mintaqaning raqobatbardoshligini oshirishga asoslangan klaster dasturlari muvaffaqiyatini 
belgilovchi quyidagi ta'sir omillarini aniqladik: 
• ilmiy-texnik bazaning yaqinligi; 
• infratuzilmani rivojlantirish; 
• yetarli resurs bazasi; 
• aloqalarni o‘rnatish tajribasini tarqatish bo‘yicha tajribaga ega yaxlit tuzilmalarning mavjudligi; 
• venchur kapitalining mavjudligi; 
• tizim tashkilotchilarining tadbirkorlik qobiliyatlari; 
• Malakali kadrlar mavjudligi. 

---