«обеспечение ускоренного развития национальной экономики и высоких темпов роста: проблемы и решения»

mavzusidagi Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi 
145 
Mikrodarajada agrar va agrooziq-ovqat klasteri ichki agrar va oziq-ovqat bozorlariga 
yoʻnaltirilgan dehqon xoʻjaliklari va tomorqalarini oʻz ichiga olgan, yirik qishloq xoʻjaligi korxonalari yoki 
ularning birlashmalari asosiy rol oʻynaydigan tashkiliy-iqtisodiy tizimdir. Mini-darajada klasterlash ishlab 
chiqarish samaradorligini va mahsulot raqobatbardoshligini oshiradi. Miniklasterning asosiy xususiyati 
qishloq xo‘jaligining birlamchi ishlab chiqaruvchilari ishlab chiqarishni kontsentratsiyalashdan o‘zaro 
manfaatli ishtirok etish va real foyda olish hamda alohida dehqon xo‘jaliklari mahsulotlarini yetkazib 
berishni birlashtirish imkoniyatidir. Shu bilan birga, dehqon xo‘jaliklari amaliyotida ta’minot hajmi va 
muntazamligi mini-klasterning eng zaif bo‘g‘ini bo‘lib qolmoqda. 
“Bu qiyinchilikni yengib o‘tishda Markaziy Osiyoda sinovdan o‘tgan “Bir qishloq – bir 
mahsulot” Yapon yondashuvidan foydalanish ma’lum darajada yordam berishi mumkin. O‘zbekiston 
qishloq xo‘jaligining o‘ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqqan holda ushbu yondashuvni joriy etishning 
maqsadga muvofiqligi quyidagilardan iborat: qishloq xo‘jaligi mahsulotlari va qishloq xo‘jaligi 
mahsulotlarining barqaror va kafolatlangan zaxiralarini ichki va tashqi qishloq xo‘jaligi bozorlariga chiqish 
imkoniyatini shakllantirish imkoniyati; qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini, shu jumladan, kelgusi hosil uchun 
strategik xaridorlar va investorlarni maqsadli izlash va jalb etish; ishlab chiqarish mexanizmini 
takomillashtirish va uni intensiv texnologiyalarni joriy etishga moslashtirish; qiymat zanjirini oshirish va 
qishloq xo‘jaligini tijoratlashtirishni oshirish. Mezo daraja mintaqaviy darajani ifodalaydi va yuqoridan va 
pastdan tashabbus bilan tashkil etilgan agrosanoat va oziq-ovqat klasterlarini o‘z ichiga oladi. “Mezollar 
darajasida klasterlash samaradorligiga qishloq xo‘jaligi va oziq-ovqat sanoatida vertikal integratsiya 
natijasida erishiladi, bunda ular o‘rtasidagi tarmoq va texnologik chegaralar intensiv ravishda 
xiralashgan”.
1
Mezol darajadagi klasterlash qishloq xo‘jaligi korxonalarining raqobatbardoshligini oshirish 
omili sifatida ham, integratsiya jarayonlarini hududiy va tarmoqlararo boshqarishning samarali usuli 
sifatida ham namoyon bo‘ladi. Muvaffaqiyatli agrosanoat majmuasi klasterlarini yaratishda 
raqobatbardoshlik nuqtai nazaridan uning ishtirokchilarining kvaziintegratsiyalashgan assotsiatsiyadagi 
kabi o‘zaro ta'siridan sinergik effekt yuzaga keladi.
Makrodaraja – makroiqtisodiyotni aks ettiradi va ilmiy-tadqiqot institutlari va ta’lim 
muassasalari, muhandislik-innovatsion tashkilotlar, innovatsion markazlar va venchur kapital fondlarining 
salohiyatidan foydalanish lozim bo‘lgan milliy ilmiy-tadqiqot klasterini yaratishga qaratilgan. Bu 
agrosanoat majmuasining ishlab chiqarish tuzilmalariga ham, ta’lim muassasalariga ham qulayliklar 
yaratmoqda. Makrodarajada innovatsion texnologiyalarni joriy etish orqali raqobatbardosh ustunlik va 
barqarorlik klasterlashtirishga asoslangan agrosanoat majmuasi tizimida faoliyatning to‘g‘ri uyg‘unlashuvi 
bilan ta’minlanadi. Klasterlashtirish nuqtai nazaridan hududiy agrosanoat majmuasining eng maqbul 
(istiqbolli) tarmoqlari quyidagilardir: o‘sish tendentsiyasi va ishlab chiqarish hajmining barqarorligi; 
agrobiznesning ijobiy rentabelligi; mahsulot eksportining sezilarli hajmi; faol investitsion va innovatsion 
faoliyat. 
Biroq, O‘zbekiston mintaqaviy agrosanoat majmuasini klasterlashning istiqbolli yo'nalishlarini 
yanada soddalashtirilgan aniqlash uchun quyidagi ko‘rsatkichlarni hisoblashni o‘z ichiga olgan 
metodologiyani qo‘llash mumkin: 
✓ ishlab chiqarishni mahalliylashtirish koeffitsienti; 
✓ ishlab chiqarishning ixtisoslashuv koeffitsienti; 
✓ aholi jon boshiga ishlab chiqarish. 
Quyida O‘zbekiston viloyatlari sharoitida ushbu tarmoq mahsulotining umumiy qiymatidan kelib 
chiqib, umuman oʻsimlikchilik va paxtachilikni mahalliylashtirish koeffitsientini hisoblash misollari 
keltirilgan formuladan foydalangan holda: