Oda genetikasiga doir masalalar to’plami

Yaqindan ko‘rishlik - ko‘p holatda namoyon bo‘lish xususiyatiga ega va 
irsiylanishi ham har xil. Keng tarqalgan shakli ishchi yoki maktab bilan bog‘liq 

---

ODAM GENETIKASIGA DOIR MASALALAR TO‘PLAMI 
71 
yaqindan ko‘rishlik, u yosh vaqtda rivojlanib, keyinchalik kuchaymaydi. Yaqindan 
ko‘rishlikning ikki shakli bir-biridan mustasno holatda dominant autosomali belgi 
sifatida irsiyanadi. Yaqindan ko‘rishlikning mo‘tadil va yuqori holatlari genlarning 
mavjudligida fenotipda faqat yuqori yaqindan ko‘rishlik geni mo‘tadil ko‘rishlik 
geniga nisbatan epistaz hisoblanadi.
11. Xromosoma buzilishlari bilan bog‘liq bo‘lgan irsiy kasalliklar. 
Xromosoma buzilishlari (anatomiyalari) irsiy materialning o‘zgarishi bo‘lib, 
yuzlab genlarni o‘zida saqlovchi xromosomalar sonining o‘zgarishida yoki 
xromosoma tuzilishida o‘zgarishning yuz berishidir. Bitta xromosomaning ortib 
ketishi (trisomiya) yoki juftlikda bitta xromosomaning yo‘qligi (monosomiya) 
ko‘plab genlarning ortib ketishiga yoki yetishmovchiligiga olib keladi. Bu esa o‘z 
navbatida organizmning ko‘plab belgilari fenotiplarining o‘zgarishiga olib keladi.
Bunday xromosoma anatomiyalari (sindromi) odamda u yoki bu sindromni 
ochgan va tasvirlagan olim nomi bilan yuritiladi.
Ma’lumki, odam hujayralari 23 juftga kiradigan 46 ta xromosomadan iborat. Har 
bir juftdagi xromosomaning biri-otadan, ikkinchisi-onadan olingan bo‘ladi. 22 juft 
xromosoma autosoma xromosomalari deb atalib, ular bir xil kattalikka ega bo‘lib, 
erkak 
va 
ayol 
organizmining 
barcha 
hujayralarida 
uchraydi. 
23-juft 
xromosomalarning kattaligi bir xilda emas. Bu xromosomalar jinsni belgilaganligi 
sababli jinsiy xromosomalar deb yuritiladi. Ayollarning genotipi ikkita X-
xromosomani (XX), erkaklar genotipi –XY ni saqlaydi. Ulardan biri, yirigi-X-
xromosoma, boshqasi-kichigi-Y-xromosoma deb yuritiladi.