O’qo’v qo’llanma Oliy o’quv yurtlararo ilmiy-uslubiy birlashmalar faoliyatini Muvofiqlashtiruvchi Kengash Prezidiumi tomonidan nashr etishga tavsiya qilingan

Tugallanmagan ishlab chiqarishlarning (detallar, yarim fabrikat buyumlar va h.k.) ni natural miqdori ishlab chiqarishning turlicha bosqichlarida turgan zahiralari
(zapaslari) dir. Bunday zadellarni to’rt xili bo’ladi:

• Texnologik;
• Transport zahirasi;
• Aylanma zahir;
• Kutilmagan holatlar uchun mqljallangan zahirasi;
• Mahsulot sotilishini tashkil etish.

Ishlab chiqarilgan mahsulot sotilishi zarur, aks holda korxonani keyingi xo’jalik yilida ishlab chiqarishni tiklash davom etdirish uchun zarur bo’ladigan aylanma mablag’lari bo’lmay qoladi...
SHuning uchun ishlab chiqarish programmasida mqljallangan mahsulotlarni ishlab chiqarishdan avval uni sotish imkoniyatlarini hisobga olish zarur. Buning uchun marketingli izlanishlar olib borish va mahsulotni sotish strategiyasini ishlab chiqish kerak.
Dastavval ma’lum baho darajasida bozorda shakllanadigan talab asosida sotish
hajmini prognoz qilish zarur bo’ladi. Ma’lumki mahsulotni sotish hajmi bozorda bahoni (bozor bahosini, muvozanat bahoni) bahoni shakllanishiga bog’liq - muvozanat baho esa talab va taklifning nisbatiga bog’liqdir.
Sotish hajmi aniqlangandan sqng uni sotish strategiyasi tanlanadi. Buning uchun quyidagi tadbirlar amalga oshiriladi:

• mahsulotni sotishning eng yaroqli shakllari va usullarini topish;
• mahsulotni iste’molchiga etkazuvchi malakali kadrlarni topish, ular o’rtasida vazifalarni taqsimlash, huquq va javobgarliklarini belgilash;
• xodimlarni muttasil sotishni tashkil etish usullariga o’rgatish, marketing bo’yicha izlanishlar olib borish;
• sotish haqida aloqalar, munosabatlar o’rnatishni rejalashtirish.

Mahsulotn iste’molchiga etkazish tizimi korxona yirikligiga bog’liq. Yirik korxonalar uchun bir qancha sotuv shaxobchalari tashkil etiladi: savdoni qo’rsatuvchi, taklif etuvchilar, dillerlar, firmaning magazinlari va boshqalar. Kichik korxonalar maxsus savdo shaxobchalarida sotishni amalga oshirishda komission mukofotlar, narxini tushirib (skidka) yoki savdo oborotidan boshqa protsentlar hsobiga mukofotlar beradilar.
Savdo bilan shug’ullanuvchi mutaxassislarning tovarni sotish haqidagi eng qulay fikr almashuvlari muhim ahamiyatga ega. Buning uchun quyidagi ishlarni bajarish lozim:

• Takliflarni tayyorlash va taqdim etish;

• Mijozlar talabi va ta’bini o’rganish;
• Bitim tuzishga va firmaga bo’lgan ishonchni ta’minlash, unga psixologik ta’sir
• Mijozni mahsulotni sotib olishga bo’lgan hohishini uyg’otish;
• Mijozni shartnoma tuzishga va bir qarorga kelishiga qiziqishni uyg’otish;
• Tovarlar hususiyatini mijozga namoyish qilish, uni afzalligini qo’rsatish va

etish;
boshqalar,

• Yangi sotuv bozorlarini izlab topish;
• Marketologlar reklama kompaniyalarini xizmatidan foydalanishni o’rganishi kerak bo’lgan;

• Xo’jalik shartnomalarini tuzish va majburiyatlarni bajarishi, xo’jalik shartnomalarni tuzish va korxonalarni shartnoma majburiyatlarini bajarmaganliklari uchun javobgarligi «Xo’jalik sub’ektlari faoliyatining shartnomaviy - huquqiy bazasi to’g’risida» gi O’zbekiston Respublikasi Qonunida (29 avgust 1998 y.) qo’rsatilgan.