O’qo’v qo’llanma Oliy o’quv yurtlararo ilmiy-uslubiy birlashmalar faoliyatini Muvofiqlashtiruvchi Kengash Prezidiumi tomonidan nashr etishga tavsiya qilingan

Natural qo’rsatkichlarga quyidagi omillar ta’sir etadi:

• dastgoxlar unumdorligini qsishi;
• mashinalarni bekorchi turib qolish vao’tini kamayishi;
• mashinalarni ishlatish darajasi, texnikaviy takomillash-tirish va boshqalar.

Albatta iqtisodiy tahlil qilishda va yuqoridagi qo’rsatkichlarni boholashda ularga ta’sir etuvchi omillar darajasi hisobga olinadi.
Asosiy fondlarni yaratish, kengaytirib, yangilab borish, doimo moliyaviy harajatlar shaklida ularni investitsiyalashni talab qiladi. SHuning uchun har qanday korxona yoki firma shu investitsion harajatlarni oqlashi va iqtisodiy foyda olishi uchun o’zining shunday uzoq muddatli xarajatlarini strategiyasini aniq belgilab olishi lozim. Asosiy fondlarni yangilash, ko’paytirish ishlari yoki investitsion loyihalarni iqtisodiy asoslash qiyin va murakkab bo’lgan iqtisodiy jarayondir.
Shuning uchun avvalo investitsion loyihalarni tanlashda quyidagi savollarga javob topish zarur:

• Tanlangan alternativani amalga oshirish uchun qanday qo’shimcha fondlar talab etiladi;
• Bor bo’lgan, mavjud daromaddan tashqari yana qancha qo’shimcha daromad olinadi?
• Qabul qilingan qaror natijasida qanday xarajatlar ko’payadi yoki kamayadi.

Investitsion loyihalarni aniqlashni iqtisodiy baxolash bir
qo’rsatkichlar yordamida amalga oshiriladi. Masalan investitsiyani yoki qo’yilmalarni qoplanish muddatini aniqlash zarur bo’ladi. Buning uchun
qator kapital kapital
qo’yilmalar miqdorini (K) yillik maksimal foyda miqdoriga (MR (Q) - ga) nisbati
olinadi:
Tx 
K K
K
MR(Q) P  Xm Xm1  Xm2
; yoki Тх.ф  ; Tx.  ;
Bunda: X1, X2 chora-tadbirlar amalga oshirilmasdan avvalgi va oshi-rilgandan keyingi mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari. Natijada dastlabki xarajatlarni qoplash muddati (oy, yil) topiladi. Lekin bu qo’rsatkich tanlangan investitsiya loyihasini foydaliligini aniq qo’rsatmaydi. Kapital qo’yilmalarini rentabelligi darajasi:
Фр  MR(Q)  100 % , ham samaradorlikni juda aniq ifoda etmaydi, chunki bunda

K
investitsion loyihaning hayotiy davri hisobga olinmaydi.
Loyiha variantlarining foydaliligi bir xil bo’lishi mumkin, vaxolangki loyihani hayot davri bir necha yillarda farq qiladi.