O’qo’v qo’llanma Oliy o’quv yurtlararo ilmiy-uslubiy birlashmalar faoliyatini Muvofiqlashtiruvchi Kengash Prezidiumi tomonidan nashr etishga tavsiya qilingan

- Foydali (haqiqiy) ish vao’ti fondi (Ff):

• uzluksiz ishlab chiqarishlar uchun,

Ff = Fk – (Td.k – Tr.o)

• uzlukli ishlab chiqarishlar uchun:

Ff = Fr – (Td.k + Tr.o.) yoki Ff = Fr•(1 α )
100
Bunda, Td.k – dastgohlarni kapital ta’mirlash uchun ajratilgan vao’t;
Tr.o – dastgohlarni rejaga qo’ra ogohlantiruvchi ta’mirlash ishlari uchun ajratilgan vao’t;
 - ta’mirlash uchun tqxtatish vao’ti, %.
Korxonaning ishlab chiqarish quvvati uning etakchi – tayyor mahsulotni ishlab chiqaruvchi tsexlari, etakchi (xal qiluvchi) ishlab chiqarish uchastkalari, agregatlari va dastgohlari quvvati bo’yicha aniqlanadi.
8.5. Korxonaning asosiy kapitali va ishlab chiqarish quvvatidan foydalanish samaradorligi
Asosiy kapitaldan foydalanishni yaxshilash-intensivlashti-rishning va ijtimoiy mehnatning iqtisodiy samaradorligini oshi-rishning asosiy omillaridan biridir. Bu mehnat unumdorligini, ishlab chiqarishning rentabellik darajasini, oshirishga milliy daromadning qsishiga, asosiy fondlarning aylanishini tezlashishiga, jismoniy va ma’naviy eskirish davrining yaqinlashishiga, ularni tezroq yangilashga va takomillashtirishga sharoit yaratadi. SHuning uchun asosiy fondlardan va ishlab chiqarish quvvatlaridan yaxshi foydalanish muhim ahamiyatga egadir.
Asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanishning umumlashgan
Fq =
qo’rsatkichlari - fond qaytimi, fond rentabelligi, fond zichligi kabilardir. Bir so’mlik asosiy fondlar hisobidan olinadigan mahsulot miqdori quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
Q
ac
bu erda: Fq - asosiy fondlarning har bir so’miga ishlab chiqarilgan mahsulot, so’m;
Q - yil davomida ishlab chiqarilgan mahsulot (sotiladi-gan normativ sof mahsulot) so’m;
Fas - asosiy ishlab chiqarish fondlarining yillik o’rtacha qiymati, so’m.
Fond zichligi - fond qiymatining aksidir:
FZ =  ac
Q
Fond rentabelligi (Fr) qo’rsatkichi korxonaning umumiy yillik foydasini – (MR(Q) – asosiy fondlar qiymatiga nisbati bilan quyidagi usulda topiladi:
FR = MR(Q) 100
ac
bunda: Fr – fond rentabelligi qo’rsatkichi;
MR(Q) – korxonaning umumiy foydasi, so’m;
Asosiy fondlarning passiv qismi, binolarning ishlab chiqarish maydonlaridan foydalanish darajasi ishlab chiqarish maydonining har bir kvadrat metriga to’g’ri
keladigan mahsulot miqd orini ifodalovchi qo’rsatkich qo’llaniladi va u quyidagi
formulada bilan topiladi:
Mq = QR
ИM
bu erda: Mq - 1 kv.m maydonda ishlab chiqariladigan mahsulot, so’m; QYa - yalpi mahsulot miqdori, so’m;
Im - ishlab chiqarish maydoni (kv.m).
Bu qo’rsatkich faqat asosiy fondlarning passiv qismidan foydalanishni ifodalamasdan, balki asbob-uskunalardan foydala-nish darajasini ham qo’rsatadi. Har kv.m maydondan olinayotgan mahsulot miqdori qancha ko’p bo’lsa, maydonlardan va o’rnatilgan uskunalardan yaxshi foydalanilayotganlikdan dalolat beradi.
Amaliyotda umumiy bo’lgan qiymat qo’rsatkichlardan tashqari har bir tarmoq va
korxona xususiyatini hisobga olgan holda bir qancha natural ko’rsatkichlar ham ishlatiladi. Masalan, domna pechlardan foydalanish darajasini aniqlashda bir tonna chqyan ishlab chiqarish uchun domna pechning kub.m.dagi foydali xajmidan foydalanish koef-fitsienti ishlatiladi; kqmir sanoatida bitta kombaynning bir oylik kqmir qazish miqdori, yoki metr hisobida kqmir qazib borish tezligi; elektrstantsiyalarda turbinalarni bir yildagi ishlash vao’ti; mashina-sozlikda bitta mashinaning natura birligidagi
unumdorligi; yoki 1m2 ishlab chiqarish maydonidan olinadigan mahsulot hajmi (soat, smena, sutka yoki bir yilga); tsement sanoatida - vao’t birligi ichidagi tsement pechlari va tegirmonlarining tonna hisobidagi unumdorligi va x.k.