O`zbekiston respublikasi davlat soliq qo`mitasi soliq akademiyasi m. I. Kutbitdinova «institutsional iqtisodiyot»
O`zbekiston respublikasi davlat soliq qo`mitasi soliq akademiyas (1)
- Bu sahifa navigatsiya:
- Transaksiya harajatlarining tasniflanishi 6.3.-jadval
- Axborotni qidirib topish xarajatlari - Monitoring va opportunizmni oldini olish
- Muloqot yuritish xarajatlari
- Shartnoma tuzish xarajatlari
- Kvartira ijarasi bo`yicha transaksiya xarajatlari 6.4.-jadval
- Tayanch so`zlar va iboralar
|
Iqtisodiy nazariyalarda ustivor sektorlarning taqsimlanishi | |
|
Nazariya nomi |
Markaziy o`rin tutuvchi |
|
|
iqtisodiyot sektori |
|
Fiziokratlar nazariyasi |
Qishloq xo`jaligi |
|
«Eski institutsionalizm» |
Mehnat bozori |
|
Iqtisodiy dinamika nazariyasi (Y.Shumpeter) |
Tadbirkorlik xizmatlari bozori |
|
Keynschilik |
Fond bozori |
|
Monetarizm |
Pul bozori |
|
Transaksiya xarajatlari nazariyasi |
Axborot bozori |
Transaksiya xarajatlarini tasniflashda turli yondashuvlar mavjud. Tasniflashni bitimni tuzish bosqichlariga muvofiq amalga oshirgan ma’qul. O.Uilyamson transaksiya xarajatlari haqida ex ante va ex port (bitim tuzilguncha va bitim tuzilganidan so`ng yuzaga keladigan) deydi. Agar sherikni qidirib topish, manfaatlarni muvofiqlashtirish, bitimning bajarilishini nazorat qilish bitim
Opportunizm – qoidaga rioya qilmaslik, tajavuzkorlik
77
tuzishning bosqichlari sifatida ajratilsa, u holda transaksiya xarajatlarini tasniflash quyidagi 6.3-jadval ko`rinishga ega bo`ladi.
|
|
|
|
Transaksiya harajatlarining tasniflanishi |
6.3.-jadval | ||||
|
|
|
|
| |||||
|
|
ex ante xarajatlari |
|
|
ex port xarajatlari |
| |||
|
Axborotni qidirib topish xarajatlari - |
Monitoring va opportunizmni oldini olish | |||||||
|
imkoniyatli sherik haqidagi, bozordagi vaziyat |
xarajatlari - bitim shartlariga rioya etilishini | |||||||
|
haqidagi axborotni qidirib topish xarajatlarini, |
nazoratqilishvaushbushartlarning | |||||||
|
shuningdek qo`lga kiritiladigan to`liqsiz va |
bajarilishidan bosh tortilishini oldini olish | |||||||
|
nomukammal |
axborot |
bilan |
bog`liq |
xarajatlari |
|
|
| |
|
yo`qotishlarni o`z ichiga oladi. |
|
|
|
|
| |||
|
Muloqot yuritish xarajatlari -almashuv |
Tafsirlash |
va |
mulkchilik |
huquqlarini | ||||
|
shartlari, bitim shaklini tanlash haqida |
himoya qilish xarajatlari - sudlar, hakamlar | |||||||
|
muloqotlar olib borish xarajatlarini o`z ichiga |
xarajatlari; |
shartnomani bajarish jarayonida | ||||||
|
oladi |
|
|
|
|
buzilgan huquqlarni tiklash uchun zarur | |||
|
|
bo`lgan vaqt va resurslar sarflari, shuningdek | |||||||
|
O`lchash xarajatlari - bitim predmeti bo`lgan | ||||||||
|
tovarlar va xizmatlar sifatini o`lchash uchun |
mulkchilik |
|
huquqlarining |
yaxshi | ||||
|
zarur bo`lgan xarajatlar |
|
|
tafsirlanmagan |
va ishonchsiz |
himoyadan | |||
|
|
|
|
|
|
ko`rilgan yo`qotishlar |
| ||
|
Shartnoma tuzish xarajatlari - bitimni |
Uchinchi |
shaxslardan |
himoyalash | |||||
|
yuridik |
yoki |
xufyona |
(norasmiy) |
xarajatlari - uchinchi shaxslar (davlat, | ||||
|
rasmiylashtirish xarajatlari |
|
|
uyushgan jinoyatchilik va h.k.)ning bitim | |||||
|
|
|
|
|
|
natijasida olinadigan foydali samara qismiga | |||
|
|
|
|
|
|
e’tirozlaridan himoyalash xarajatlari | |||
Transaksiya xarajatlarining bunday tasniflanishi ularni miqdoriy baholash masalasiga nisbatan mikro va makroiqtisodiy darajada yondashish imkonini beradi. Masalan, kvartiradan foydalanish huquqining mulkdor tomonidan ijarachiga topshirilishini nazarda tutuvchi kvartirani ijaraga olish bo`yicha bitim tuzishda ijarachining transaksiya xarajatlari quyidagi shakllarga ega bo`ladi:
|
Kvartira ijarasi bo`yicha transaksiya xarajatlari |
6.4.-jadval | ||
|
| |||
|
Xarajat mazmuni |
|
Xarajat shakli | |
|
Ijaraga topshiriladigan kvartiralar, uy-joy bozoridagi |
Pul shaklidagi xarajatlar | ||
|
narxlar haqidagi axborotni qidirib topish xarajatlari: |
va vaqt sarflari; | ||
|
maxsus nashrlarni xarid qilish va e’lonlar bo`yicha |
|
| |
|
qo`ng`iroqlar yoki rieltorlik firmasiga murojaat etish; |
|
| |
|
Tanlangan kvartiralar mulkdorlari bilan |
ijaraning |
Vositachi sarflari va vaqt | |
|
alohida shartlari haqida muloqatlar olib borish |
sarflari; |
| |
|
xarajatlari; |
|
|
|
|
Tanlangan kvartiralarni borib ko`rish jarayonida uy- |
Vositachi |
zimmasiga | |
|
joy sifatini baholash xarajatlari |
|
yuklatish |
mumkin |
|
|
|
bo`lgan vaqt |
sarflari va |
|
|
|
transport xarajatlari | |
|
Ijara shartnomasini yuridik rasmiylashtirish, uni |
Pul shaklidagi xarajatlar; | ||
|
notarial tasdiqlash xarajatlari; |
|
|
|
78
|
Mulkdorning ijara shartlarini o`zgartirish (ijara |
Vaqt va asab sarflari; | |||
|
to`lovini oshirish) bo`yicha opportunizmni oldini olish |
|
|
|
|
|
xarajatlari; |
|
|
|
|
|
Mulkdor ijarachiga kvartirani saqlab turish yuzasidan |
Vaqt sarflari |
va |
sudga | |
|
e’tiroz bildirgan va G’ yoki shartnomani muddatidan |
murojaat |
etish |
bilan | |
|
oldin buzishni xohlagan taqdirda shartnoma amal |
bog`liq |
pul |
shaklidagi | |
|
qilishi muddatiga berilgan foydalanish huquqini |
xarajatlar |
|
|
|
|
himoya qilish xarajatlari |
|
|
|
|
|
. |
|
|
|
|
Shunday qilib, uy-joyni ijaraga olishda yuzaga keladigan transaksiya xarajatlarini miqdoriy baholashga yo vositachilik firmalarining daromadlarini tahlil qilish, yoki o`rtacha soatlik ish haqiga ko`paytirilgan bevosita pul xarajatlari va vaqt sarflarini qo`shish yordamida erishish mumkin.
Xulosa
Mulk xuquqini taqsimlashda qanday tamoyillar asosida tartibga solish va uning hamma vaqt ham mulkdan samarali foydalanish uchun zamin yaratishi asosiy o`rin egalladi. Bunda egalik qilish, foydalanish, tasarruf etish, topshirish qoldiq qiymatni olish, xavfsizlik, meros, muddatsizlik,zararli foydalanishni
taqiqlash, undirish va boshqa xuquqlarning mutanosibligi muhim. Kouz teoremasining to`liq mazmuni quyidagicha ifodalanadi: agar mulkchilik huquqlari aniq tafsirlanib, transaksiya xarajatlari nolga teng bo`lsa, u holda, agar daromad samarasidan fikrni boshqa tomonga bursak, mulkchilik huquqlarining taqsimlanishidagi o`zgarishlardan qati nazar, ishlab chiqarishning tarkibi o`zgarmasdan qoladi. Teoremaning shartining birinchi xususiyatiga ko`ra, transaksiya xarajatlariga e’tibor qaratmagan holda, mulkchilik huquqlarining muayyan egasi haqida emas, balki resurslarga bo`lgan mulkchilik huquqlarini tafsirlashning muhimligi haqida xulosa chiqarish kerak bo`ladi. Ikkinchi xususiyat esa, teoremani isbotlash uchun mulkiy xuquqlarning almashinuvi bo`yicha aniq amaliy misollardan foydalanilgan. Qayta guruhlangan mulk deganda qonun bilan mustahkamlangan va real mulkchilik huquqlarining mos kelmasligi, nazorat mexanizmlari va korxonaning tashkiliy chegaralarining «yo`qotilganligi» tushuniladi. «Chigallashib ketgan» mulk atamasi shunday holatga e’tiborni qaratadiki, egalik huquqining qonun bilan belgilangan egalari – ma’muriyat va tashqi sarmoyadorlardan tashqari korxonaning faoliyat ko`rsatishi ustidan nazoratni u bilan o`zaro bog`liq korxonalar, asosiy yetkazib beruvchilar, sotish firmalari va iste’molchilar amalga oshirishadi. Transaksiya xarajatlari – bu mulkchilik huquqlarini almashish va himoyalash bilan bog`liq barcha xarajatlar.
Tayanch so`zlar va iboralar
Mulkchilik huquqlarini tafsirlash, mulkchilik subektlari va huquqlari, Kouz teoremasi, Kouz teoremasining to`liq mazmuni, Kouz teoremasining xususiyatlari, «rekombinatsiyalangan» (D.Stark) va «chigallashib ketgan» (B.Shavans) mulk, transaksiya xarajatlari va «ishqalanish», transaksiya xarajatlari paydo bo`lishini
79
izohlash variantlari, iqtisodiyot sektori va transaksiya xarajatlari, O.Uilyamson transaksiya xarajatlari (ex ante va ex port) to`g`risida.
Download 1.74 Mb.
Do'stlaringiz bilan baham:
