O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus t a ’lim vazirligi

Nay о ‘rash (poyaning о ‘sishi). D on ekinlari tuplanish paytida poyasi, 
b o 'g 'im o raliq lari va g u ito 'p la m i b o sh lan g 'ich h o latd a b o 'lib barg 
poyaning ichida joylashganligi uchun ko'zga ko'rinm aydi. Buni ko'rish 
uchun tuplanish davrida poyaning asosida o'sim likning b o'yig a qarab 
uzunasiga kesib, lupa orqali q a ralg an d a poyachani va uning uchida 
b o sh la n g 'ic h g u lto 'p la m n i k o 'r is h m u m k in . S o 'n g ra p o y a c h a o 's a
boshlaydi, uning o'sishi b o 'g 'im oraliqlarining uzayishi hisobiga bo'ladi. 
Buning natijasida tuproq betida poyachaning birinchi b o 'g 'im i ko'zga 
k o 'r in a d i. Shu d a v rd a n b o sh la b o 's im lik la m in g nay o 'r a s h d a v ri 
boshlanadi. N ay o 'rash davri gulto 'plam hosil qilish davrigacha davom 
etadi. Bu davrda o'sim lik tez o 'sadi, uning vazni tez ko'payadi. Shuning 
uchun bu davrda o'sim liklam ing oziq-m oddalarga va namga talabchanligi 
oshadi.
74

---

Hosltoqlanish ( ro'vaklanish). O 'sim lik poyasining o'sishi, b o 'g 'im
oruliqlarining uzayishi natijasida ko'zga ko 'rinm agan gulto'plam ham 
o '/ qismlarini shakllantirib poya bo ‘yicha yuqoriga k o ‘tarilib boradi va 
oxirgi b arg q in id a n ta sh q a rig a c h iq a d i. Shu d a v r b o sho qli d o n li 
o ‘sim liklarda boshoqlanish, r o ‘vakli donli o ‘sim lliklarda ro'vaklanish 
duvri deyiladi.
Gullash. K o'pchilik donli o ‘sim liklarda boshoq yoki ro ‘vak paydo 
boMgandan keyin tez orada gullash boshlanadi. Poyada boshoq hosil 
bo'lgandan so‘ng 2-3 kun o'tgach tez orada gullash boshlanadi. Javdar 
esa b o sh o qlan gan dan 10-12 kun o ‘tg ach gullaydi. A rpa esa gullash 
boshlanishidan oldin ya’ni boshoq barg qinining ichida turgan vaqtda 
gullash boshlanadi. Gullash bo'yicha donli o ‘simliklar ikki guruhga: o'z- 
o ’zidnn chunglanuvchi va chetdan changlanuvchi o ‘simliklarga bo'linadi. 
O 'z-o'zidan changlanuvchi o'sim liklarga bug‘doy, arpa, suli, tariq, sholi 
vn chctdan changlanuvchilarga javdar, m ak k ajo ‘xori va jo ‘xori kiradi.
Pishish. Donning pishish m uddati uch davrga b o ‘linadi:
1. S utnin g pishish davri b o sh o q la r g u lla g a n d an 8-10 kun keyin 
boshlanadi. Hu davrda o'simlik yashil b o 'lib faqat uning ostki qismidagi 
barglar sarg'ayadi. Don shakllangan yashil rangda bo'lib, u ezilganda 
sutsimon suyuqlik ajralib chiqadi. D onning namligi 50-51 foiz bo'ladi va 
organik m oddalar tuplanishi davom etadi.
2. Mum pishish davrida donli ekinlarning poyalari butunlay sarg'ayadi. 
liti davrda donnig namligi 25 foizni tashkil qiladi. Dondagi oziq m oddalar 
lo'la tuplangan bo'ladi. Mum pishishi davrining o'tish m uddati 10-12 
кница to 'g 'ri keladi. Hu davrda donni tirnoq bi=lan kesish mumkin.
.V l o'la pishish davrida o'simlik tupining hamma qismlari sarg'ayadi, 
doni qotadi, hajmi biroz kichiklashadi, namligi 14-18 foiz (lalmi yerlarda 
esa K-IO foiz) gacha kamayadi, bu davr 8-10 kun davom etadi. Shu davrda 
boshoqli donli o'sim liklam ing doni qurib to'kila boshlaydi. Shuning uchun 
bu davming boshlarida boshoqli don rkinlarining hosili yig'ib olinadi.