O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus t a ’lim vazirligi

M orfologiyasi. 
Ildizi
o 'q ildiz, yaxshi rivojlangan, tu p ro q q a 1-1,5 m 
g acha k irib b o rad i, sershoxli b o 'la d i.
P o y a s i
b a q u v v a t, ti k o 's a d i , y a x s h i s h o x l a n a d i , y e t i l g a n i d a
y o g 'o ch sim o n b o 'la d i, balandligi lalm i y erlarda 15-40 sm, suvli yerlarda 
45-70 sm b o 'la d i.
Barglari
m u ra k k a b , to q p atsim o n , k a lta bandli, ju ft b arg ch alarin in g
soni 5-15 ta, bargchalari m ayda, arratish li, tukli b o 'lad i. T u k larid a organik 
k islo ta la r m av ju d (oqsalat, olm a kislotasi). B arglari och va t o 'q yashil 
rangli b o 'la d i.
Gullari
ikki jinsli, m ay d a barg q o 'ltiq la rid a b itta d a n jo y lash ad i, rangi 
oq, qizil, pushti, qizil b in afsha b o 'la d i. N o 'x a t o 'z id a n ch an g lan ad ig an
o 'sim lik , am m o ayrim h o ld a c h e td a n changlanishi m um kin.
D u kka klari
q a v a rib p o n a sim o n y o k i ro m b s h a k lid a , 1-3 ta u ru g ' 
b o 'l a d i , u z u n a s i 1,5-3 ,5 sm , r a n g i o c h s a r iq , j i g a r r a n g li b o 'l a d i . 
O 'sim lik n in g p oyasi, d u k k a k va b a rg la ri tu k li. Urug‘i yosh d u m a lo q , 
g 'a d ir - b u d u r , tu m sh u q c h a si b o r, s h a rsim o n y u m a lo q y o k i b u rc h a k li 
sh ak ld a b o 'la d i, rangi och sariq d an q o ragacha,100 0 tasining vazni 100- 
600 g b o 'la d i.
N AZORATSAVOLLARI
1. O 'sim lik tup iga q arab k o 'k va m a h a lliy n o 'x a tn i ajratish  
m um kinm i?
2. D on n in g rangiga qarab n o'xatn in g xashaki navlarini ajratish 
m um kinm i?
S o y a
Aham iyati.
Soya xalq x o 'jalig id a ken g q o 'llan ilad i. D o n n in g tark ib id a 
30-52 foiz oqsil, 17-27 foiz m oy, 20 foiz k a rb o n suvlari m avjud . Soya 
d o n i d a n m o y , m a r g a r in , p i s h l o q , s u t , u n , q a n d o l a t m a h s u l o t i, 
k o n serv alar ishlab chiqiladi. M oyi o ziq -o v q a td a, la k -b o 'y o q san o a tid a , 
so v u n is h la b c h iq a ris h d a q o 'l la n a d i. Y e r y u z id a ish la b c h iq a rilg a n
o 'sim lik m oyining 40 foizini soya m oyi tashkil qiladi.
110

---

S oya y e m -x a sh a k ek in i sifa tid a h a m e k ila d i. Y em s ifa tid a d o n i, 
k o 'k a ti, som oni, q ip ig ‘i ish latilad i, silosga k o 'k a ti va do ni q o 'sh ila d i. 
S oyadan tay y o rlan g an o zu qalarning to'yim liligi yuqori b o 'lib , b ir ozuqa 
birligiga 200 g d an o rtiq oqsil to 'g ri keladi.
Tarixi.
S o y a n in g v a ta n i ja n u b iy - s h a r q iy O siyo. Q a d im d a n so y a 
H in d isto n , Y a p o n iy a , K oreya, V e tn a m , X ito y va In d o n eziy ad a ekilib 
kelingan. Y er yuzida soya 73,5 m ln ga m ay d o n d a ekiladi. O 'zb ek isto n d a 
o 'rta c h a 10 m ing ga yerga ekilm oqda, d o n hosili 2,5-3,5 s ga ni tashkil 
etadi.
Biologiyasi. B ahorgi o'sim lik b o 'lib , o 'sish davri 75-120 kun. Soya -
issiqscvar o 'sim lik b o 'lib , u ru g 'i 8-10° С d a unib chiqadi, m uqobil h a ro ra t 
20-22° C. M aysa -2° С sovuqqa chidaydi. Soya nam sevar, ildizi yaxshi 
rivojlunganligi uchun vaqtinchalik suvsizlikka chidaydi, gullash va do n 
lugisli d av rla rid a suvsizlikka chidam lidir. S huningdek, y oru g 'sev ar qisqa 
kun o 'sim lik ham b o 'lib , u u n u m d o r, to za m u h iti p H -6 ,5-7,0 b o 'lg a n
tu p ro q la rd a ekiladi. O zuqaga talab c h an , 1 sentner don va tegishli som on 
yetishtirish u ch u n 8 kg azo t, 1,5-2,0 kg fo sfo r va 5-6 kg kaliy ta la b
qilin ad i.