O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi

 
4.9. Хirurgik operatsiya tushunchasi, turlari bo’yicha shifokorning – bemor 
bilan muloqoti. Bemorlarni boglov xonasiga va palatalarga etkazish 
Jarrohlik operatsiyalari organlar va to'qimalarga mexanik ta'sir 
ko'rsatishda, odatda kasal organini ochish va terapevtik yoki diagnostik 
operatsiyalarni bajarish uchun o‘tkaziladi. Ushbu ta'rif "oddiy", ochiq 
operatsiyalarni bildiradi. Endovaskulyar, endoskopik va boshqalar kabi maxsus 
operatsiyalar ham mavjud. 
Jarrohlik aralashuvining asosiy turlari 
Juda ko'p jarrohlik aralashuvlar mavjud. Ularning asosiy turlari quyidagi 
mezonlarga muvofiq tasniflashda keltirilgan. 
 

---

357 
Bajarish muddati bo‟yich tasniflash. 
Bu tasniflash muvofiq shoshilinch, rejali va favqulodda operatsiya 
turlariga bo'linadi.
a) Shoshilinch operatsiyalar bir necha soat davomida, darhol tashxisdan 
so'ng amalga oshirish yoki hatto daqiqa kechikish bevosita bemorning hayotiga 
tahdid yoki ahvolini ogirlashishiga olib keleshi mumkin. 
Shoshilinch operatsiyalar xususiyati to'liq va qisman tekshirishga ba'zan 
imkon bermaydi bir bemor uchun hayot xavf bor, deb hisoblanadi. Shoshilinch 
operaciyalardan maqsad ayni paytda bemorning hayotini saqlab qolish va bunda 
bemorning sogligini to'liq tiklanishi muhim bo‘lmagan holatlardir.
Shoshilinch operatsiyalarga ko‘rsatma bo‘lib har qanday etiologiyali qon 
ketishi, bo'g'ilish, qorin bo'shlig'ida o'tkir yallig'lanish (o'tkir appenditsit, o'tkir 
xoletsistit, o'tkir pankreatit, teshilgan oshqozon yarasi, bo'g'ilib churrasi, o'tkir 
ichak tutilishi) holatlarida bajariladi. Shoshilinch operatsiyalar uchun ko'rsatma 
bo‘lib yiringli o'choq natijasida toksinemia bilan bog'liq o'tkir infektsiya 
(xo'ppoz, flegmona, gangrena va boshq.) septik va boshqa asoratlar hisoblanadi. 
b) rejalashtirilgan operatsiyalar davolash natijasida deyarli uning ijrosi 
vaqt bilan bogliq bo‘lmaydi. Bunday operatsiyalardan oldin bemor to'liq 
ko'rikdan o'tkazilib, eng qulay fonda amalga oshrishda, boshqa organlar va 
tizimlarda hamroh kasalliklarning remissiya davri yoki tegishli davodan keyin 
bajariladi.
c) Shoshilinch kechiktirilga operatsiyalar. Shoshilinch va rejalashtirilgan 
operatsiyalar o'rtasidagi oraliq holatda muddatli amaliyot hisoblanadi. Ushbu 
operatsiyalar rejali operatsiyalarga yaqin turadi, chunki bemor etarli ko'rikdan va 
zarur operatsiya oldidan tayyorgarlikdan o‘tadi va bu sohada mutaxassislar 
tomonidan amalga oshiriladi. 
Amalga oshirish bo'yicha tasniflash. 
Barcha operatsiyalarini amalga oshirish maqsadiga ko'ra ikki guruhga 
bo'linadi: diagnostic va davolash. 

---

358 
a) diagnostika operatsiyalari 
Diagnostik operatsiyalarning maqsadi tashxisni aniqlashtirish, jarayonning 
bosqichini aniqlashdir. Diagnostik operatsiyalar qo'shimcha usullar bilan klinik 
tekshirish davomida to'g'ri tashxis qo‘yish imkoni bo‘lmaganda, shifokor 
bemordagi kasallikni to‘liq aniqlamagamda to‘gri davo muolajasini olib borish 
maqsadida bajariladi.
Diagnostika operatsiyalari orasida biopsiya, maxsus va an'anaviy jarrohlik 
turlarini ajratish mumkin. 
Biopsiya. Jarroh tashxisni aniqlash uchun o‘smadan gistologik tadqiqotlar 
uchun biopsiya olinishidir.
Uch xil biopsiya mavjud: 
1. Ekscizion biopsiya. O‘sma butunlay olib tashlanadi. 
2. Incizion biopsiya. Gistologik tekshirish uchun o‘smaning bir qismi (organ) 
olinadi. 
3. Punksion biopsiya. 
Bu muolajani operaciya emas balki invaziv tekshiruv usuliga kiritsa to‘gri 
bo‘ladi. Teri orqali igna yordamida punksiya qilinadi va hujayralar va 
to'qimalarning qismidan iborat igna shisha oynachaga olib gistologik tekshiruv 
uchun yuboriladi, olingan suyuqlik esa sitologik tekshiruvga yuboriladi. Ushbu 
biopsiya usuli bemor uchun eng oddiy va zararsiz bo‘lib eng aniq hisoblanadi. 
Maxsus tashxis tekshiruv muolajalari 
Ushbu diagnostic operaciyalarga endoscopic tekshiruv usullari – laparo 
yoki toracoscopiya kiradi (endoskopik ko'rikdan tabiiy teshiklar orqali -
fibroezofagogastroskopya, cistiscopiya va bronkoskopya usullari) va bu guruh 
endoskopik ko'rikni o'z ichiga oladi.
Laparoskopik yoki torakoskopik tekshruvlar o‘sma jarayonini qaysi 
bosqichda ekanligini aniqlash uchun saraton aniqlangan bemorlarda amalga 
oshirilishi mumkin. Bu maxsus tekshiruv usullari bemorda shoshilinch 
xolatlarda (qon ketish) amalga oshirilishi mumkin. 

---

359 
Diagnostika maqsadida an'anaviy jarrohlik operatsiyalari. Ushbu 
muolajalar bemorni tekshirish davomida tashxisni aniqlash imkoni bo‘lmaganda 
bajariladi. Eng keng tarqalgan amalga diagnostik laparotomya hisoblanadi. 
Bunday operatsiyalar ham rejalashtirilgan, ham shoshilinch tartibda amalga 
oshirilishi mumkin. 
Jarrohlik 
rivojlanishi 
bilan 
bemorlarning 
tekshirish 
usullarini 
takomillashishi bilan tashxis qo‘yish uchun an'anaviy jarrohlik usullari kamroq 
amalga oshiriladi. 
b) Terapevtik operatsiyalar 
Bemorning ahvolini yaxshilash uchun terapevtik operatsiyalar bajariladi. 
Patologik jarayonga ta'siriga qarab, radikal, palliativ va simptomatik davolash 
ishlari olib boriladi. 
Radikal operatsiyalar 
Radikal operatsiyalar kasalliklarni davolash uchun bajariladigan 
operatsiyalardir. Jarrohlikda bunday operatsiyalar ko'pchilikni tashkil qiladi. 
Palliativ jarrohlik 
Palliativ jarrohlik bemorning ahvolini yaxshilashga qaratilgan, ammo bu 
kasallikni to‘liq davolash maqsadida bajariladi. Ko'pincha bunday operatsiyalar 
saraton kasalliklarida, o'simtani tubdan olib tashlashning imkoni bo'lmaganda 
amalga oshiriladi, ammo ko'plab asoratlarni bartaraf etish orqali bemorning 
holatini yaxshilash mumkin. 
Bir vaqtning o'zida, ko'p martali va takroriy operatsiyalar 
Jarrohlik aralashuvlari bir martalik va ko'p bosqichli (ikki, uch mahal) 
bo'lishi mumkin, shuningdek takroriy. 
a) bir martalik operatsiyalar 
Bir marotaba bajariladigan operatsiyalarga deb bir vaqtning o'zida bir 
nechta bosqichda bir nechta ketma-ket amallar bajariladi, uning maqsadi 
bemorni to'liq tiklash va reabilitatsiya qilishdir. Jarrohlikda bunday operatsiyalar 

---

360 
tez-tez bajariladi, ularning misollari: appendektomiya, xoletsistektomiya bo'lishi 
mumkin. 
b) ko'p bosqichli operatsiyalar 
Bir martalik operatsiyalar, albatta, afzaldir, lekin bir qator holatlarda 
ularni alohida bosqichlarga ajratish kerak. U uchta asosiy sabab bilan bog'liq 
bo'lishi mumkin: 
 bemorning ahvoli og'irligi, 
 amaliyot uchun zarur bo'lgan ob'ektiv sharoitlar mavjud emasligi, 
 Jarrohning malakasi etarli emas. 
c) takroriy operatsiyalar 
Yana bir xil patologiya uchun xuddi shu organ ustida bajariladigan 
operatsiyalar takrorlanadi. Operatsiyadan keyingi erta yoki operatsiyadan 
keyingi 
davrda 
takroriy 
operatsiyalar, 
odatda, 
re-relaparotomiya, 
retorakotomiyalardir. 
Odatiy va atipik operatsiyalar 
Jarrohlikda ayrim kasalliklarda odatiy (standart) operatsiyalar mavjud. 
Atipik operatsiyalar kamdan-kam hollarda bajariladi va odatda jarrohning yuqori 
ijodiy qobiliyatlarini ko'rsatadi. 
Maxsus operatsiyalar 
Jarrohlik rivojlanishi minimal invaziv (endoskopik) jarrohlikning paydo 
bo'lishiga olib keldi. Bu erda an'anaviy aralashuvlardan farqli o'laroq, 
to'qimalarni odatdagida katta kesimlarda disektsiya qilish bajarilmaydi, kichik 
kesimlarda muolajalar amalga oshiriladi. Bu operatsiyani amalga oshirishning 
maxsus texnik usuli va jixozlar qo'llaniladi. Bunday jarrohlik aralashuvlar 
maxsus deb nomlanadi. Ular mikrojarrohlik, endoskopik va endovaskulyar 
operatsiyalarni o‘z ichiga oladi. Bundan tashqari, kriyohirurgiya, lazer jarrohligi 
va boshqalar mavjud. Yaqin kelajakda texnik taraqqiyot, shubhasiz, maxsus 
jarrohlik aralashuvlarning yangi turlarini rivojlantirishga olib keladi.