O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi namangan davlat universiteti

Donli ekinlar. CHorva molarini yuqori to’yimli ozuqa bilan tahminlashda 
donli ekinlar muhim o’rinni egallaydi. Quyida yem-xashak sifatida 
foydalanilayotgan donli ekinlarning bir nechtasi bilan tanishtiramiz. 
Kuzgi javdar don ekini bo’lib, u don olish va ko’kat tayyorlash uchun ekiladi. 
Donni tarkibida 9,2-17% oqsil bo’ladi. Javdardan tayyorlagan ozuqalar yuqori 
to’yimli bo’ladi: 100 kg donida - 8,3 oqsil va 118,4 kg ozuqa birligi, 100 kg unida - 
8,1 oqsil va 117,5 ozuqa birligi, 100 kg pichanida 10,1 oqsil va 79,8 kg ozuqa birligi 
bo’ladi. O’sish davrida to’yimliligi o’zgaradi: boshoq chiqarishdan oldin poyasida 
16,0% oqsil boshoqlanishda 12,2% va gullashda 11,3% oqsil bo’ladi. 
Ko’k massa olish uchun javdar boshoq tortmasdan avval o’rilishi kerak. 
Javdar bir yillik o’simlik. Javdar bug’doyga nisbatan sovuqqa va qishga chidamli 
o’simlik. O’zbekistonda kuzgi javdar kuzda ekiladi. Ekish meyori 120-200 kg, ekish 
chuqurligi 3,5 sm. Ekish tor qatorlab yoki yoppasiga qatorlab - qator orasi 6-7 yoki 
13-15 sm bo’ladi. Hosil o’rish muddati - boshoq tortish va gullash davri. Don olish 
uchun - dumbul pishish davrida to’la pishganda doni to’kiladi. Sug’oriladigan 
yerlarda kuzgi javdar oraliq ekin sifatida ko’proq ekiladi. Asosiy ekinlar hosili 
yig’ilgandan keyin (makkajo’xori, kartoshka, kanop, soya va boshqa ekinlar) javdar 
kuzda ekiladi, hosili aprelda o’rib olinadi, so’ngra rejadagi asosiy ekinlar ekiladi. 
O’zbekistonda Kirgizskaya-1 va Vaxshskaya-116 navlari ekiladi. 
Tritikale - yangi xashaki ekin bo’lib, duragay bug’doy va javdar 
chatishtirilganda olingan. Tritikale ham sovuqqa va qishga chidamliroq (bug’doyga 
nisbatan). To’yimliligi bug’doyga yaqin yoki barobar. Tiritikale o’simligi doni 
to’yimligi bo’yicha arpa va jo’xoriga teng (qoramol, sigir va qo’ylarni boqishda 
qo’llaniladi). Kasalliklarga chidamli, ko’katning tarkibida bug’doyga nisbatan 2%, 
javdarga nisbatan 4 % oqsil ko’p bo’ladi. Tritikale biologiyasi bo’yicha kuzgi ekin, 
namsevar shuning uchun suvli yerlarda ekiladi. Ko’kat hosili 15-20 t\ga, don hosili 
5-8 t. 
O’zbekistonda Mnogozyorniy-2, Prag serebristiy, Uzor navlari ekilmoqda.