O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti nuridin yusupovich jo’rayev moliyaviy hisobot

5.5. Pul oqimlari harakatini to’g’ri va egri usullarda aniqlash uslubiyoti

1. 
   Operatsion faoliyatdan pul oqimlari harakatini to’g’ri usulda aniqlash. Sotishdan pul mablag’larining kelishi. Sotishdan kelgan pul mablag’larining
   

tushumi quyidagi formula bilan aks ettirilishi mumkin.

Sotishdan	pul
mablag’larining tushumi			= Sotishdan tushum	+	Olinadigan
				schyotlarning	kamayishi
				yoki ko’payishi
2. Berilgan	kreditlar		uchun foiz va dividentlar ko’rinishidagi pul

mablag’larining tushumi. BХХS foizlar va dividentlarning bir mazmundagi tasnifini
bermaydi, ularni olingan va to’langanlarga ajratish zaruriyatini ta’kidlaydi. Amaliyotda ko’pincha olingan foizlar va dividentlarni investitsion faoliyatga, to’langan foizlar va dividentlarni esa moliyaviy faoliyatiga olib boradilar, garchan to’langan foizlar operatsion faoliyatga olib borilsa ham.

3. 
   Olingan tovar yoki xizmat uchun pul mablag’larining to’lanishi. Olingan tovarlar uchun yoki xizmatlar uchun to’langan pul mablag’larining hajmi quyidagi formula bilan aniqlanadi:
   

Olingan
tovar uchun pullik	=	Sotilgan	+/-	Тovar	+/-
to’lovlar	tovarlarning		zaxiralarining		Тo’lanadign
	tannarxi		ko’payishi	yoki	schyotlarda
			kamayishi		ko’payishi	yoki
					kamayishi

4. 
   Operatsion xarajatlar bo’yicha pullik to’lovlar. Operatsion xarajatlar bo’yicha to’lovlar operatsion xarajatlarni tuzatish yo’li bilan quyidagi formula bilan aniqlanadi
   

Operatsion
xarajatlar	= Operatsion	+/-Kelgusi	+/-Hisoblangan		-Amortizatsiya
bo’yicha	xarajatlar	davrlar	majburiyatlarning		va	boshqa
pullik		xarajatlarining	kamayishi	yoki	pulsiz
to’lovlar		ko’payishi	ko’payishi		xarajatlar
		yoki
		kamayishi
		90

5. Olingan kredit uchun foizlar bo’yicha pul to’lovlari. 2-chi punktga asoslanib, kreditlar uchun foizlar bo’yicha pul mablag’larining to’lovini operatsion faoliyatga kiritish kerak, chunki kreditlar uchun foizlar uchun pul mablag’larining to’lanishi bu foizlar bo’yicha xarajat summasiga teng.

6. 
   Foyda solig’i bo’yicha pul mablag’larining to’lanishi. Foydaga soliq to’langan pul mablag’larining hajmi quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi:
   

Foyda solig’i bo’yicha pul
mablag’larining to’lanishi	=Foyda solig’i	+/-Foyda	solig’i bo’yicha
		qarzning	kamayishi yoki
		ko’payishi

Operatsion faoliyatdan pul mablag’larining harakatini egri usulda aniqlash. Egri usul hisobida to’g’ri usuldagiday tuzatishlar ishlatiladi, farqi, egri usulda har bir

modda emas, balkim sof foyda summasi tuzatiladi. Quyida							operatsion faoliyatidan
pul mablag’larining		holatini hisoblash uchun zarur barcha tuzatishlar berilgan:
							5.5.1.-jadval
Operatsion		faoliyatdan pul mablag’larining holatini hisoblash uchun
					zarur barcha tuzatishlar
					Sof foydani operatsion faoliyatdan pul mablag’larining
					holatiga transformatsiyalash uchun zarur o’zgarishlar
					Sof foydaga qo’shiladi		Sof foydadan ayiriladi
Joriy aktivlar:
Olinadigan schyotlar				Kamayish			Ko’payish
Тovar zaxiralari				Kamayish			Ko’payish
Kelgusi			davr		Kamayish		Ko’payish
xarajatlari
Joriy majburiyatlar:
Тo’lanadigan	schyotlar				Kamayish		Ko’payish
Hisoblangan					Kamayish		Ko’payish
majburiyatlar
Byudjet	bo’yicha				Kamayish		Ko’payish
qarzlar
Amortizatsiya
bo’yicha xarajatlar:					Qo’shiladi
Asosiy vositalar				Qo’shiladi
Nomoddiy aktivlar
Boshqa	zararlar				Qo’shiladi
(as.faol-tdan emas)
Boshqa foyda				Ayiriladi
(as.faol-tdan	emas)

Investitsion faoliyat odatda balansning uzoq muddatli aktivlar bo’limida aks ettiriladi, qisqa muddatli moliyaviy qo’yilmalarga ta’sir etadigan muomalalar - joriy aktivlar bo’limida, moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobotda qimmatli qog’ozlar, asosiy vositalarni sotishdan daromadlar va zararlar ko’rsatiladi. Investitsion

91

faoliyatdan pul oqimlarini aniqlash uchun kerak bo’lgan axborot, asosiy faoliyat bilan bog’liq bo’lmagan boshqa muomalalarning ro’yxatida bo’ladi.

Moliyaviy faoliyat natijasida pul mablag’lari harakatini aks ettirish. Pul oqimlari hisobotining ushbu bo’limida uzoq muddatli qarzning va aksionerlik kapitalining hisobvaraqlari hamda to’langan dividendlar haqida axborot ko’rib chiqiladi.