O'zbekiston respublikasi profi universitety

Ta'sir etish funktsiyasi – bu boshqa odamlarda xatti-harakatga undalishni 
yuzaga keltirish jarayonidir. Nutqiy ta'sir etish turli shakllarda amalga oshirilishi 
mumkin. Bular: ishonch hosil qildirish, ko'ndirish, nasihat qilish, taklif, 
maslahat, do'q, po'pisa, tahdid va boshq. 
So'z orqali ta'sir qilish eng murakkab xatti-harakatlardan biri hisoblanadi. 
Odamlarni biron bir xatti-harakatga undash, ishontirish, majbur qilish, zo'rlash, 
muayyan berilgan vazifani bajarishga undashning qiyinligi, nafaqat zarur so'zni 
qidirish, topish va qo'llash bilangina emas, balki sub'ektning o'zi tomonidan 
o'zining psixik holati (avvalo emotsional holat)ni boshqarishi bilan shartlanadi. 
Shuning uchun suhbatga tayyorlanish faqat savollar, argumentlar va umuman 
mantiqiy vositalarni tanlab, ajratib olish bilangina chegaralanmaydi. Uning 
tarkibiga sub'ektning psixologik tayyorligi – o'zida zarur psixologik holatni yuzaga 
keltira olishga tayyorligi kiradi. Albatta, suhbat jarayonida so'zlar yordamida 
nutqiy ta'sir etish amalga oshirilar ekan, sub'ektning emotsional holati muhim 

---

170 
ahamiyatga ega. Chunki, bir so'z bilan, turli emotsional holatlarda turlicha fikrlarni 
yuzaga keltirish mumkin. Masalan, mahoratli aktyor, birgina “ha” so'zini 300 xil 
yoki “yo'q” so'zini 200 xil tarzda ifodalashi mumkin. Demak, birgina “ha” so'zi 
orqali kimnidir juda hursand, mamnun qilish yoki aynan shu “ha”ning o'zi bilanoq 
o'sha suhbatdoshni qattiq ranjitish mumkin. Bu o'rinda shu so'zni qanday 
emotsional holatda ifoda etish muhim rolь o'ynaydi. 
Aloqa funktsiyasi – bu so'zlarda ifodalangan fikrni boshqa odamlarga 
uzatish, berish jarayonidir. Tushuntirish, anglatish, ifoda etish bu funktsiyaning 
odatiy shakllari bo'lib hisoblanadi. Nutqning bu funktsiyasi bilish xarakteriga ega, 
chunki uning asosiy namoyon bo'lishi, ko'rinishi boshqa bir odamga unga xali 
ma'lum bo'lmagan nimanidir berishdan, unga yangi ma'lumot, bilimlarni berishdan 
iboratdir. 
Fikrlar almashtirish jarayoni asosan ikki shaklda yoki nutqning ikki turida: