O'zbekiston respublikasi profi universitety

internallar - faqat o'ziga ishonuvchi (tayanuvchi)lar, va eksternallar - aksariyat 
hollarda boshqalarning yordamiga tayanuvchilardir. 
Stress hayot uchun xavfli, lekin uning uchun zarur ham: avstress (“yaxshi 
stress”) holatida individning adaptatsion mexanizmlari ishlab chiqiladi. Agar 
stressli vaziyatlar, odamlar guruhiga, muvaffaqiyatiga xavf solgudek bo'lsa, unda 
birikkanlik darajasi past (kam) bo'lgan guruhlarda guruhli dezintegratsiya ro'y 
beradi. Ularda rahbar rolini faol (oshkora) tan olmaslik, sheriklari shaxsiga 
betoqatsizlik yuzaga keladi. Shuning uchun ham, fosh qilinish xavfi tug'ilganda 
jinoiy guruh a'zolari o'rtasidagi bog'liqlik (aloqa) buziladi, guruh ichida bir-birini 
“g'ajish” yuzaga keladi. Guruh a'zolari yuzaga kelgan nizoli vaziyatdan 
chiqishning individual yo'llarini qidirishga tushib qoladi.
Stressli vaziyatlardan noadaptiv “chiqish” ham mumkin, bunda individ o'z 
faolligini ikkinchi darajali muammolarni hal qilishga yo'naltiradi, “hayot 
tashvishlari”dan o'z ishtiyoqlari (qiziqishlari) olamiga yoki hatto xayolot va 
ro'yobga chiqmaydigan orzular olamiga kirib ketadi. 
Shunday qilib, stress - ham inson imkoniyatlarini safarbarlashtiruvchi 
(avstress), ham ruhiy siqilish, ezilish holatini yuzaga keltiruvchi (distress - ingl. 
distress - g'am, qayg'u, toqatning toq bo'lishi) ta'sir ko'rsatishi mumkin. Odamda 
adaptiv xulqni shakllantirish uchun, unda uning og'ir vaziyatlarda bo'lish tajribasini 
(yig'ish) orttirish, ulardan chiqa olish usullarini o'zlashtirish zarur. 
Avstress individning hayotiy qiyinchiliklarni yengib o'tishga hayotiy 
kuchlarini safarbar qilinishini ta'minlaydi. Biroq, organizmning strategik 
psixofiziologik himoya zaxiralaridan faqat xal qiluvchi hayotiy vaziyatlarda 
foydalanish kerak: hayot yo'lida duch kelinadigan qiyinchiliklarni adekvat 
baholash va bosh (haqiqiy) hayotiy “jang” uchun vaqt va joyni to'g'ri belgilay olish 
zarur.
Salbiy - stressli hodisalar, individ yoki ijtimoiy jamoaning uzoq vaqt 
me'yoriy noma'lumlik, cho'zilgan qadriyatli qarama-qarshilik, ijtimoiy ahamiyatli 
maqsadlarning, qiziqishlar va intilishlarning turli xil yo'nalganligi, me'yorlar 
nizoliligi sharoitida qolganligi tufayli yuzaga keladi.
Ijtimoiy guruhning uzoq vaqt izolyatsiyada qolishi ham stressogen xarakter 
kashf etishi mumkin. Bunda guruh ichida hamkorlik darajasi pasayadi, shaxslararo 
tarqoqlik, ayrim individlarning egotsentrik chetlashishi (o'zi bilan o'zi ovora 
bo'lish) yuzaga keladi. Vaziyat “portlash” holatiga tushib qoladi.