O'zbekiston respublikasi profi universitety

individ psixologiyasining ijtimoiy shartlanganligini tan olinganligi bo'ldi. 
Psixologiyani individ psixologiyasi deb talqin qilish to'xtatildi. Umumiy 
psixologiya imkon qadar ko'proq ijtimoiy psixologiya bilan yaxlitlashib 
(integrallashib) bordi. 
Chet ellarda “maishiy” psixologik tajriba, interaktiv tadqiqotlar keng 
ko'lamda yo'lga qo'yila borildi. O'tgan asrning 20-yillarida, sovetlar tuzumining 
dastlabki yillarida, sobiq ittifoqda ham ijtimoiy psixologiya jadal rivojlandi. Biroq 
u vaqtlarda hukumron bo'lgan refleksologiya va reaktologiya zaminida ijtimoiy 

---

206 
psixologik muammolar biologizatorlik yo'nalishini olgan edi. So'ngra bu 
yo'nalishning tanqidi ijtimoiy psixologiyaning tanqidiga aylanib ketdi. 20-
yillarning oxiriga kelib ijtimoiy psixologiya, go'yo marksistik g'oya bilan 
baxslashuvchi ta'limotdek qabul qilinib, o'sha davr siyosati uchun o'z mohiyatini 
yo'qota bordi. 1937 yilda qabul qilingan VKP (b) ning ma'lum va mash'um “Xalq 
ma'orifi komissariyatidagi pedalogik buzilishlar haqida”gi qaroriga binoan esa 
ijtimoiy psixologiyaning keyingi rivojiga butunlay barham berilgan edi.
O'tgan asrning 60 yillarining oxiriga kelib ijtimoiy psixologiya yana asta-
sekinlik bilan rivojlanish yo'liga o'tdi. Turli xil eksperimental, nazariy va amaliy 
ijtimoiy psixologik tadqiqotlar o'tkazila boshlandi. Biroq, u vaqtlarda sobiq 
ittifoqda ijtimoiy psixologiya yutuqlari izchil tizimga keltirilmagan edi. Uning tom 
ma'noda yo'lga qo'yilishi 80-90 yillarga kelib amalga oshirila boshlandi.
Bu vaqtga kelib ijtimoiy psixologiya, psixologiya fanlarining yetakchi 
sohalaridan biriga aylana bordi. Sobiq ittifoqning so'nggi o'n yillarida ijtimoiy 
psixologiya muammolari, qator psixologiya ilmiy tadqiqot institutlarida, oliy o'quv 
yurtlarining psixologiya fakulьtetlarida (SSSR FA Psixologiya ITI, PFA Umumiy 
va pedagogik psixologiya ITI, Moskva, Leningrad, Kiyev, Tbilisi, Tartu, 
Yaroslavlь universitetlarida) keng o'rganila boshlandi. Sobiq ittifoqning atoqli 
psixolog olimlari G.M.Andreyeva, A.A.Bodalev, Ye.S.Kuzьmin, B.D.Parigin, 
A.S.Chernishevskiy, 
Ye.V.Shoroxova, 
M.G.Yaroshevskiy, 
A.V.Petrovskiy, 
N.N.Obozov, K.K.Platonov va ularning xodimlari, shogirdlari tomonidan ko'plab 
ilmiy psixologik tadqiqot ishlari amalga oshirildi. 
Bizning mamlakatimizda dastlabki ijtimoiy-psixologik tadqiqotlar ham 
o'tgan asrning so'nggi o'n yilliklariga kelib, 85-90 yillardan boshlab o'tkazila 
boshlandi. 1989 yilda bizning respublikamizda, o'sha vaqtdagi O'zbekiston 
Respublikasi KP MK huzurida: “O'zbekiston SSJda o'zbek ayollarining o'z-o'zini 
yondirishining 
ijtimoiy 
psixologik sabablarini o'rganish” ilmiy-amaliy 
laboratoriyasi tashkil etilgan (shu satrlar muallifi mazkur laboratoriyada xizmat 
qilgan. Keyinchalik mazkur laboratoriya zaminida O'zbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasi huzuridagi “Respublika Oila ilmiy-amaliy Markazi”, undan-
da keyinroq “Mahalla va oila” vazirligi huzuridagi “Mahalla va oila” ilmiy 
tadqiqot instituti faoliyat ko'rsatgan). Shu vaqtga kelib mamlakatimiz ijtimoiy-
iqtisodiy hayotida ro'y berayotgan qator o'zgarishlar, yoshlar, ayniqsa talaba 
yoshlar ijtimoiy faolligining ortishi, kabi holatlar ijtimoiy-psixologik tadqiqotlar 
o'tkazish zaruratining ortishiga va ijtimoiy psixologik bilimlarning yanada 
dolzarblashuviga asos bo'ldi.
Bu davrga kelib respublikamiz psixologlari tomonidan dastlabki ijtimoiy 
psixologik tadqiqotlar amalga oshirila boshlandi. Ular faoliyatining mahsuli 
sifatida respublikamiz olimlari tomonidan dastlabki ijtimoiy psixologik, 
etnopsixologik xarakterdagi ilmiy tadqiqot ishlari bajarildi. Olimlarimizning ilmiy 
kontseptsiyalari yaratildi, soha bo'yicha olimlar yetishib chiqdi. Bular qatorida 
psixologiya fanlari doktorlari, professorlar M.G.Davletshin, G'.B.Shoumarov, 
B.R.Qodirov, V.M.Karimova, Sh.R.Baratov, B.M.Umarov, M.A.Utepbergenov, 
U.D.Qodirov, 
R.A.Abdurasulov 
va 
psixologiya 
fanlari 
nomzodlari 
Z.R.Dushaboyev, E.N.Sattorov, M.Yu.Atadjanov, N.A.Sog'inov, T.M.Adizova, 

---

207 
T.B.Norimbetov, M.S.Salayeva va boshqalar rahbarligida amalga oshirilgan 
ijtimoiy psixologik tadqiqotlarni aloxida ta’kidlab o’tish mumkin. Biroq, aksariyat 
hollarda bunday ishlar tajriba materiallarini bayon etish darajasidagina qolib 
ketganligi kuzatiladi. Bugungi kunga kelib respublikamizda, o'z yechimini 
kutayotgan shunday ijtimoiy psixologik muammolar mavjudki, ularni hal etish 
ijtimoiy-psixologiya, etnopsixologiyani jadal rivojlanishiga munosib hissa bo'lib 
xizmat qilishi mumkin.