O’zbekiston respublikasi xalq ta`limi vazirligi


Asosiy darslik va oquv qollanmalar


Download 5.01 Kb.
Pdf ko'rish
bet7/17
Sana21.08.2017
Hajmi5.01 Kb.
#13906
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   17

Asosiy darslik va oquv qollanmalar 
1.Ozbekiston Respublikasining “Ta`lim twg’risidagi” Qonuni. – “Barkamol  avlod – 
Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997.  
2.Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. – “Barkamol   avlod – Ozbekiston taraqqiyotining 
poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997.  
3.Mavlonova R va boshq. Pedagogika. – T.: Oqituvchi, 2001. 
4.Podlasiy I. P. Pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003. 
5. Lixachev B. T. Pedagogika. - M.: Yurayt, 2003. 
6.Slastenin  V.A.,  Isaev  I.  F.,  Shiyanov  E.  N.  Obshaya  pedagogika.  V  2-x  kn.  –  M.: 
VLADOS, 2003. 
7.Toxtaxodjaeva M., Nishonova S., Hasanboev J., Mad`yarova S., Kal`dibekova A va 
bosh. Pedagogika. – T.: Moliya, 2008. 
          8. Pedagogika. Q.Qosnazarov, A.Pazilov, A.Tilegenov Nukus, Bilim, 2009 yil. 
 
 
                        
Qoshimcha adabiyotlar 
       1.Barkamol avlod orzusi / Tuzuvchilar: Sh. Qurbonov va b. T.,1999 
       2.Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. – T.:Ozbekiston, 2001. 
       3.Kaldibekova  A.S.,  Xodjaev  B.X.  Oquvchilarning  bilish  faolligini  oshirish 
yollari – T., 2006. 
      4.Munavvarov A.K. Oila pedagogikasi – T.: Oqituvchi, 1994. 
      5.Inomova M. Oilada bolalarning ma`naviy-axloqiy tarbiyasi. – T., 1999. 
      6.Axliddinov  R.Sh.    Ozbekiston  Respublikasida  maktab  ta`limi  tizimini 
boshqarish xususiyatlari. – T.: OzPFITI nashriyoti, 1997. 
      7.Djuraev R.X., Turg’unov S.T. Umumiy orta ta`lim muassasalarini boshqarishda 
menejmentning asosiy tushunchalri. – T.: «Fan» nashriyoti, 2006.   
     8.www. pedagog. uz. 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
53
Ma`ruza№9. Ta`limni tashkil qilish shakllari va turlari.     Dars –maktabda  
ta`limni tashkil qilishning asosiy  shakli. O`rta maxsus va kasb-hunar 
ta`limida  ta`limni tashkil etish shakllari 
REJA: 
1.Ta`lim  turlari.  Ta`limni  tashkil  qilish  shakllari  haqida  tushuncha.            
2.Ta`limni tashkil qilishning an`anaviy sinf-dars shakli.  
3.Dars turlari va tuzilishi. Ta`limni tashkil qilishning noan`anaviy shakllari: oquv 
dialogi, munozara, didaktik wyinlar, trening va boshq.  
4.Akademik litsey, kasb-hunar kollejlarida ma`ruza va seminar.  
5.O`quv  ishlarini  tashkil  qilishning  darsdan  va  ta`lim  muassasasidan  tashqari 
shakllari. 
 
Ta`lim    ijtimoiy  shodisa  bulib,  uning  tarixi    juda  uzokdir.  Ta`lim  insoniyat 
jamiyati  rivojlanishining    dastlabki  paytlaridayoq  katta  rol`    uynagan.  U  tuplangan 
tajribalarni, 
dunyo 
shaqidagi 
axborotlarni 
berish 
jarayonini 
ta`minlagan, 
insoniyatning  fakat  ijtimoiy  rivojlanishiga  emas,  balki  qiyin  sharoitlarda  yashay 
olishiga    sham  yordam  bergan.  Uzluksiz  rivojlangan  jamiyatda  ta`limning  
mukammal    emas  shaqli,  ya`ni  dars  ming  ming  yillar  mobaynida  vujudga  kelgan. 
Ya.A.Komenskiy  «Buyuk  didaktika»  asarida  jamoaviy  tarbiyaning    oldingi  barcha  
tajribalarni  umumlashtirdi,    sinfning  dars  tizimida  ta`limning  asosiy  didaktik 
printsiplarini  izchil  ifodaladi.  Usha  zamondan  buyon  qo`0  mingdan  ortiq  vaqt  utdi. 
Shuncha  vaqt  mobaynida  darsning  tashkiliy,  shaqllari  sham    ta`limning  metodlari 
sham  takomillashib ketdi. 
Xalq  maktablari    tashkil  topgandan  boshlab  o`qituvchi  va  o`quvchilarning 
o`zoro shamkorligi shamda o`zaro munosabati muammolari sham vujudga  kelgandir. 
Ma`lumki, o`qituvchining bilimi uning  darsdagi va uydagi  faoliyatining xarakteriga 
bevosita  bogliqdir,  faoliyatsiz  bilimlar  sham  bulmaydi.  O`qituvchi    ajoyib  yusinda  
dars  utishi  va  lekin  bu darsning natijasi  muayan  o`quvchi uchun   narsaga  arzimaslii 
mumkin. 
Shularga kura o`qituvchi o`zini ana shunday o`quvchining o`rniga kuya bilishi, 
uning  darsdagi faoliyatini va uning  maktabda butun o`qish davrdagi  munosabatini 
tasavvur  qilish  goyat  mushimdir.  Vatan    tarbiya  va  ta`lim  asta  sekin  amalga  oshadi 
hamda  o`quvchiga  barcha  darslar  majmui  qanday  ta`sir  etishiga,  o`quvchi  qituvchi 
rashbarligida  ongli  va  faol  bajaradigan  ishlarning    shajmi  shamda  muntazamligiga 
bogliqdir. 
O`qituvchining  vazifasi-darsda  tafakkur  va  faoliyatning    ana  shu  turlarini  eng 
tugri  uygunlashtirishdir.  Binobarin  bunday  uygunlik  dars  samadarligini  oshirishning 
mushim omilidir.  
Ta`limda bilimlarnin o`zlashtirish jarayoniga kuyidagi komponentlar kiradi: 
 Shodisalarni,  narsalarni kuzatish, axborotlarni idrok etish 
Olingan  axborotlarni  taxlil  kilish  (bilimlarning  xarakterli  belgilarini  aniqlash, 
taqqoslash, ko`chirish) 
Eslab qolish 
Ishlar, umumlashtirishlarning to`griligini tekshirish shamda basholash 
Ta`limni  basholashning  asosiy  tashkiliy  shaqli  kuyidagi  ma`lum  belgilarga  ega 
bO`lgan mashgulotlarga  guruxiy yo`sinda o`tkaziladi 

 
54
-Mashgulotlarning shar yili va shar bir o`qish kuni bir paytda boshlanishi 
-Gurushdagi bolalarning yoshi  va soni jishatdan baravarligi 
- material  o`rganish  sur`atining bir xilligi 
-O`quv mashgulotlarining  ma`lum tashkiliy shaqlda o`tkazilishi 
Guruhli mashg’ulotlarning sinf-dars  tizimi deb atalgan bunday shaqli  keng tarqaldi, 
mustahkamlandi va hozir  ham ancha takomillashgan holda  mavjuddir.  
Maktab rivojlanish tarixida  20 yillarda ta`limning yakka tartibdagi shaqli notanqidiy 
yusinda  qabul  qilindi  va  amalietga  ta`limning  brigada  laboratoriya  metodi    kiritildi. 
Unda bu guruh (5-6 nafar) o`quvchilar o`qituvchi  tavsiya etgan materialni  mustaqil 
holda    urganganlar.  O`qituvchi    maxsus  tushuntirishlar  bermay,  fakat  yul  yuriklar 
kursatgan.  Hamma  narsa  uchun    brigadir  javob    bergan.  Bunday  ta`lim  bolalarning  
uquv  faoliyati uchun  ma`suliyatini  pasaytirgan. Maktab barham  topishining  notug’ri 
pedagogik kontse ptsiyalari davrida  ta`limning (mashklar metodi) deb atalgan shaqli  
vujudga  kelgan.  Unda  o`quvchilar    o`qituvchining  topshirig’i  buyicha  qandaydir 
ob`ektning  loyihasini  tayerlaganlar.  Mazkur  g’oyalar  mualliflaring  aytishishcha  
o`quvchilar  loyihani    tuzishda  uquv  rejasi    buyicha    utiladigan  predmetlarga  doyr 
kompleks  bilimlarni uzlashtirgan. 
 
Sungi  20  yil  mobaynida  pedagogika  nazariyasi    kombinatsiyalangan  darsni  
urganishdan  darsni    elementlari  buyicha    bosqichma-bosqich  uzlashtirishga,  undan 
sintetik va mukammmal urganishga utdi. 
Sinf-dars tizimi kuyidagi mazmunga egadir 
a’    Har  qaysi    sinf  yoshi  va  bilim  darajasiga    kura  bir  xil  o`quvchilarning  doyimiy 
guruhiga egadir 
2
 
dars jarayoni asosan  45 daqiqa (eki akademik soat 80 daqiqa) davom etib, qat`iy 
jadval asosida olib boriladi. 
3
 
 Dars  o`qituvchi  va  o`quvchilarning  faoliyat  borligiga  asoslanib  bulib,  bevosita 
o`qituvchi raxbarligida jamoa, guruhli va yakka tartibda olib boriladi 
4
 
 Dars  mashguloti  olib  borilaetgan  va  uzlashtirilaetgan  materialning  mazmuniga 
karab turli xil metodlar erdamida olib boriladi hamda umumiy ta`lim tarbiyaning 
bir  qismi  sifatida,  albatta,    tugallangan  bilim  beradi  va  navbatdagi  bilimlarni 
uzlashtirish 
zamin 
yaratadi. 
 
Bugungi  kunda  darslarni  tashkil  etishga  nisbatan  kuyidagi    didaktik  talablar 
kuyilmokda: 
1. Darsning maksadi va  vazifalarining anikligi hamda pedagogik jihatdan tug’riligi. 
2.  Darsning  ta`limiy  tarbiyaviy  va  shaxsiy  rivojlantiruvchanlik  vazifalarining  birligi 
va uzviyligi 
3.  Uqitishning  yaxlit  dars  va  uning  ma`lum  qismlari  vazifalari  va  mazmuniga 
muvofik,  keladigan  o`quvchilarning    bilish  faolliklari  va  mustakil  faoliyatlarini  
ta`minlashga xizmat qiluvchi makbul metodlarni tiklash 
4.  Mashg’ulotlarni  turli  shaqllar:    jamoa,  guruhli  va  yakka  tartibdagi  shaqllarini  
ma`kul ravishda kushib olib borish 
5.  O`qituvchining    rahbarlik  roli  bilan  o`quvchilar  faol  bilish    faoliyatini  birga  olib 
borish. 
6. Darslarning uzaro uzviy va dialektik xususiyatga ega bulishiga erishish 
7. o`quvchilarning esh va psixologik xususiyatlarini inobatga olish 

 
55
8. Darsda o`quvchilarni uqitish va tarbiyalash uchun kulay shart sharoit yaratish. 
9. Darslarni demokratik talablar asosida tashkil etish 
10. Darsda o`quvchi erkinligini ta`minlashga erishish. 
Bir  soatlik  darsga    muljallangan  dastur  uquv  materiali  mazmunini  baen  qilish, 
didaktik  maqsad  va  talablarga  muvofiq  tashkil  etilgan  mashg’ulot  turi  dars  tipi  deb 
ataladi. 
 
Ayni vaqtda ta`lim tizimida eng kup kullanadigan  dars tiplari kuyidagilar: 
1. Yangi bilimlarni baen qilish darsi 
2. Yangi utilgan materialni mustahkamlash darsi 
3. o`quvchilarning bilim, kunikma  va malakalarini tekshirish darsi 
4. Takrorlash umumlashtiruvchi va kirish darslari 
5. Aralash darslari 
Muayan dars tipi asosida olib boriladigan mashg’ulotlarda ikkinchi, uchinchi bir dars 
tipining  turlari  bulishi  mumkin.  Misol  uchun,  ta`lim  muassasalarida  eng  kup 
kullaniladigan  dars  tiplarining  biri-  ya`ni  bilimlarni  baen  kilish  darsida  kuyidagi 
holatlar 
omalga 
oshirilishi 
mumkin: 
a) 
yangi 
bilimlarni 
 
baen 
kilish 
b) 
yangi 
bilimlarni 
mustahkamlash 
v) 
yangi 
bilimlar 
ustida 
mashq 
utkazish 
g)  yangi  bilimlarga  bogliq  holda  uy  vazifalarini  topshirish  va  hokazo.  Demak,  dars 
umuman  jarayon  davomida  bir  dars  tipi   asosida  tashkil  etilmaydi.  Shunga  karamay 
darsning  maksadi  o`quvchilarga  yangi  bilim  berishga    qaratilgan  bulsa,  butun 
didaktik usullar  ana shunga buysindiriladi. Shuning uchun ham  bunday dars yangi 
bilim berish darsi  deb ataladi. Muayan dars tipi bilan  ish kurilaetganda boshka bir 
dars  tipi  unsurlarining  asosiy  tipidan  urin  olishi  va  ayni  paytda  asosiy  dars  tipining 
tuzilishini tashkil kilish mumkin. 
 
Dars  jarayonida  kuyiladigan  har  kanday  didaktik  usul  tuzilishini  ifodalashga 
xizmat    qilavermaydi.  Didaktik  usullar  ta`lim  metodi  bilan  baholangandagina  dars 
tuzilishini  tashkil  kila  oladi.  Ta`lim  metodlarining  uzgarishi  dars  tuzilishining  
uzgarishiga  olib  keladi.  Dars  jarayonining  uzgarishi  dars  tuzilishining  uzgarishiga 
olib  keladi.  Dars  jarayonining    muayan  qismida  dars  shaqli  ham  metodlarining 
uzgarishi-darsning yangi bosqichini boshlaganligini anglatadi. 
 
Demak  dars  tuzilishining  biridan  ikkinchisiga    utishi  va  shu  orqali  darsning  
shaql  va    metodlarining    uzgarishi  dars  bosqichi  deb  yuritiladi.  Dars  tipi  kuyidagi  
tuzilishga 
ega 
buladi: 
                    
 
 
 
 
 
 
 
 
  
Aralash dars tipining tarkibiy tuzilishi 
1-boskich 
2-boskich 
3-boskich 
4-boskich 
Uy vazifalarini 
surash, tekshirish 
Yangi materialni 
bayon kilish  
Yangi materialni 
mustaxkamlash 
(suxbat, mashk ) 
Uy vazifalarini 
topshirish tushintirish 

 
56
Takroriy  umumlashtiruvchi    dars  odatda  uquv  dasturining  ma`lum  bir  qismi,  bob, 
bulim eki yirik mavzu utib bulingandan keyin utkaziladi. 
Yuqori  sinflarda  ba`zi  materiallarning  ma`lum  qismi  va  yakka  yirik  mavzuyi 
boshlashdan  avval  kirish  darslari  olib  boriladi,  bunday  darslar  odatda  gumanitar 
predmetlarda 
olib 
boriladi 
Bugungi  kunda    ta`limni  tashkil  etish  tizimiga  yakka  tartibda  ta`lim  olish  uziga  xos  
urin olmoqda.O`qituvchining xoxlagan predmeti, qiziqishi extiejiga kura muayan fan 
yuzasida  chuqur  bilim  olish,  ya`ni  repititorlik  ta`limi  keng    tarqalmoqda. 
Uqitishning  noan`anaviy  shaqllaridan  biri  ma`ruza  keng  tarqalmoqda.  Ma`ruza 
asosan  ijtimoiy  fanlarni  uqitish  jarayonida  qullanilmoqda.  Ma`ruza  darsi    tajribali  
yuksak  darajada pedagogik maxoratlar tomonidan tashkil etiladi. Maktab amalietida  
ma`ruzaning:  ma`ruza-xikoya,  ma`ruza  -suxbat,  ma`ruza-munozara  xamda  ammaviy 
ma`ruza  foydalanilmoqda.  Ma`ruzani    bir  daqiqada  1  sinfda  20-25  ta  suz,  II  sinfda 
25-30  ta  suz,  III  sinfda  30-35,  IV-sinfda    35-50  suz.  Yangi  turdagi  uquv 
muassasalarida 40-45 suz tushunib olinadi. 
 
Fakul`tativ  mashg’ulotlar-o`quvchilarning  qiziqish  va  xoxishiga  kura  muayan 
fan,  predmet  yuzasidan  beriladigan  ilmiy  nazariy  bilimlarni  chuqurlashtirish,  ularda 
amaliy kunikmalarni xosil qilish maqsadida tashkil etiladigan ta`lim shaqlidir. 
 
Seminar  mashgulotlar-o`quvchilar    tomonidan  u  eki  bu  mavzu  buyicha 
ma`ruzalar tayyorlash xamda uni sinf o`quvchilari bilan muxokama kilish yuli bilan 
olib  boriladi.  Seminarlarga  2-3  xafta    tayergarlik  kuriladi,  o`qituvchi  raxbarligida 
utkiziladi 

Shuningdek ta`limning  noanaviy turlarida ekskursiya, viktorina kabi turlari mavjud. 
                                        Savollar: 
1.
 
Dars turlarini aytib bering? 
2.
 
Ta`limni tashkil shakllarini izohlab bering? 
3.
 
Darslarning tarkibiy tuzilishini ayting? 
Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati 
  
Asosiy darslik va oquv qollanmalar 
1.Ozbekiston  Respublikasining  “Ta`lim  tog’risidagi”  Qonuni.  –  “Barkamol    avlod – 
Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997.  
2.Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. – “Barkamol   avlod – Ozbekiston taraqqiyotining 
poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997.  
3.Mavlonova R va boshq. Pedagogika. – T.: Oqituvchi, 2001. 
4.Podlasiy I. P. Pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003. 
5. Lixachev B. T. Pedagogika. - M.: Yurayt, 2003. 
6.Slastenin  V.A.,  Isaev  I.  F.,  Shiyanov  E.  N.  Obshaya  pedagogika.  V  2-x  kn.  –  M.: 
VLADOS, 2003. 
7.Toxtaxodjaeva M., Nishonova S., Hasanboev J., Mad`yarova S., Kal`dibekova A va 
bosh. Pedagogika. – T.: Moliya, 2008. 
8. Pedagogika. Q.Qosnazarov, A.Pazilov, A.Tilegenov Nukus, Bilim, 2009 y. 
                        
Qoshimcha adabiyotlar 
1.Barkamol avlod orzusi / Tuzuvchilar: Sh. Qurbonov va b. T.,1999 
    2.Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. – T.:Ozbekiston, 2001. 

 
57
    3.Kaldibekova A.S., Xodjaev B.X. Oquvchilarning bilish faolligini oshirish yollari 
– T., 2006. 
    4.Munavvarov A.K. Oila pedagogikasi – T.: Oqituvchi, 1994. 
    5.Inomova M. Oilada bolalarning ma`naviy-axloqiy tarbiyasi. – T., 1999. 
    6.Axliddinov R.Sh.  Ozbekiston Respublikasida maktab ta`limi tizimini boshqarish 
xususiyatlari. – T.: OzPFITI nashriyoti, 1997. 
   7.Djuraev  R.X.,  Turg’unov  S.T.  Umumiy  orta  ta`lim  muassasalarini  boshqarishda 
menejmentning asosiy tushunchalri. – T.: «Fan» nashriyoti, 2006.   
   8.www. pedagog. uz. 
 

 
58
Ma`ruza №10. Yagona pedagogik jaraen. 
REJA: 
1.Pedagogik tizimlar va ularning shakllari haqida tushuncha. 
2. Ta`lim tizimlariga umumiy tavsif.  
3.Pedagogik jaraenning mohiyati.  
4.Pedagogik jaraen yaxlit xodisa sifatida.  
5.Yagona pedagogik jaraenni yaratish mantiqi va sharoitlari. 
 
Tayanch  tushunchalar:  pedagogik  jarayon,  pedagogik    jarayon  mohiyati, 
ta`lim tizimi, pedagogika, dars ishlanmasi, ta`lim-tarbiya, ta`lim shakllari. 
 
Xalq  maktablari    tashkil  topgandan  boshlab  o`qituvchi  va  o`quvchilarning 
izoro  shamkorligi  shamda  izaro  munosabati  muammolari  sham  vujudga    kelgandir. 
Ma`lumki, o`qituvchining bilimi uning  darsdagi va uydagi  faoliyatining xarakteriga 
bevosita bogliqdir, faoliyatsiz bilimlar sham bulmaydi. Iqituvchi  ajoyib yusinda  dars 
utishi  va  lekin  bu  darsning  natijasi  muayan  o`quvchi  uchun    narsaga  arzimaslii 
mumkin. 
Shularga  kura  o`qituvchi  izini  ana  shunday  o`quvchining  irniga  kuya  bilishi, 
uning  darsdagi faoliyatini va uning  maktabda butun o`qish davrdagi  munosabatini 
tasavvur  qilish  goyat  mushimdir.  Vatan    tarbiya  va  ta`lim  asta  sekin  amalga  oshadi 
shamda o`quvchiga barcha darslar majmui qanday ta`sir etishiga, o`quvchi o`qituvchi 
rashbarligida  ongli  va  faol  bajaradigan  ishlarning    shajmi  shamda  muntazamligiga 
bogliqdir. 
Oqituvchining vazifasi –darsda tafakkur va faoliyatning  ana shu turlarini eng 
tugri  uygunlashtirishdir.  Binobarin  bunday  uygunlik  dars  samadarligini  oshirishning 
mushim  omilidir.  Ta`limda  bilimlarnin  izlashtirish  jaraeniga  kuyidagi  komponentlar 
kiradi: 
1. Shodisalarni ,  narsalarni kuzatish, axborotlarni idrok etish 
2.  Olingan  axborotlarni  taxlil  kilish  (bilimlarning  xarakterli  belgilarini  aniqlash, 
taqqoslash, kichirish) 
3. Eslab qolish 
4.Ishlar, umumlashtirishlarning tigriligini tekshirish shamda basholash 
Ta`limni basholashning asosiy tashkiliy shakli kuyidagi ma`lum belgilarga ega bilgan 
mashgulotlarga  guruxiy yisinda itkaziladi: 
-Mashgulotlarning shar yili va har bir iqish kuni bir paytda boshlanishi: 
-Gurushdagi bolalarning yoshi  va soni jishatdan baravarligi: 
- material  irganish  sur`atining bir xilligi 
-oquv mashgulotlarining  ma`lum tashkiliy shaklda itkazilishi 
Guruhli mashg’ulotlarning sinf-dars  tizimi deb atalgan bunday shakli  keng tarqaldi, 
mustahkamlandi va hozir  ham ancha takomillashgan holda  mavjuddir.  
Maktab rivojlanish tarixida  20 yillarda ta`limning yakka tartibdagi shakli notanqidiy 
yusinda  qabul  qilindi  va  amalietga  ta`limning  brigada  laboratoriya  metodi    kiritildi. 
Unda  bu  guruh  (5-6  nafar)  uquvchilar  oqituvchi    tavsiya  etgan  materialni    mustaqil 
holda    o`rganganlar.  O`qituvchi    maxsus  tushuntirishlar  bermay,  fakat  yul  yuriklar 
korsatgan.  Hamma  narsa  uchun    brigadir  javob    bergan.  Bunday  ta`lim  bolalarning  
uquv  faoliyati uchun  ma`suliyatini  pasaytirgan. Maktab barham  topishining  notug’ri 

 
59
pedagogik kontse ptsiyalari davrida  ta`limning (mashklar metodi) deb atalgan shakli  
vujudga  kelgan.  Unda  oquvchilar    oqituvchining  topshirig’i  buyicha  qandaydir 
ob`ektning  loyihasini  tayerlaganlar.  Mazkur  g’oyalar  mualliflaring  aytishishcha  
uquvchilar  loyihani    tuzishda  uquv  rejasi    buyicha    otiladigan  predmetlarga  doyr 
kompleks  bilimlarni ozlashtirgan. 
 
Songi  20  yil  mobaynida  pedagogika  nazariyasi    kombinatsiyalangan  darsni  
organishdan  darsni    elementlari  buyicha    bosqichma-bosqich  ozlashtirishga,  undan 
sintetik va mukammmal organishga otdi. 
Sinf-dars tizimi kuyidagi mazmunga egadir 
1    Har  qaysi    sinf  yoshi  va  bilim  darajasiga    kora  bir  xil  oquvchilarning  doyimiy 
guruhiga egadir 
2.dars  jaraeni  asosan    45  daqiqa  (eki  akademik  soat  80  daqiqa)  davom  etib,  qat`iy 
jadval asosida olib boriladi. 
3.  Dars  oqituvchi  va  oquvchilarning  faoliyat  borligiga  asoslanib  bolib,  bevosita 
oqituvchi raxbarligida jamoa, guruhli va yakka tartibda olib boriladi 
4.  Dars  mashguloti  olib  borilaetgan  va  uzlashtirilaetgan  materialning  mazmuniga 
karab turli xil metodlar erdamida olib boriladi hamda umumiy ta`lim tarbiyaning bir 
qismi sifatida, albatta,  tugallangan bilim beradi va navbatdagi bilimlarni ozlashtirish 
zaminyaratadi. 
        Bugungi  kunda  darslarni  tashkil  etishga  nisbatan  kuyidagi    didaktik  talablar 
kuyilmokda: 
1. Darsning maksadi va  vazifalarining anikligi hamda pedagogik jihatdan tog’riligi. 
2.  Darsning  ta`limiy  tarbiyaviy  va  shaxsiy  rivojlantiruvchanlik  vazifalarining  birligi 
va uzviyligi 
3.  O`qitishning  yaxlit  dars  va  uning  ma`lum  qismlari  vazifalari  va  mazmuniga 
muvofik,  keladigan  oquvchilarning    bilish  faolliklari  va  mustakil  faoliyatlarini  
ta`minlashga xizmat qiluvchi makbul metodlarni tiklash 
4.  Mashg’ulotlarni  turli  shakllar:    jamoa,  guruhli  va  yakka  tartibdagi  shakllarini  
ma`kul ravishda koshib olib borish 
5.  O`qituvchining    rahbarlik  roli  bilan  oquvchilar  faol  bilish    faoliyatini  birga  olib 
borish. 
6. Darslarning ozaro uzviy va dialektik xususiyatga ega bolishiga erishish 
7. O`quvchilarning esh va psixologik xususiyatlarini inobatga olish 
8. Darsda oquvchilarni oqitish va tarbiyalash uchun kulay shart sharoit yaratish. 
9. Darslarni demokratik talablar asosida tashkil etish 
10. Darsda oquvchi erkinligini ta`minlashga erishish. 
Bir  soatlik  darsga    moljallangan  dastur  oquv  materiali  mazmunini  baen  qilish, 
didaktik  maqsad  va  talablarga  muvofiq  tashkil  etilgan  mashg’ulot  turi  dars  tipi  deb 
ataladi. 
 
Ayni vaqtda ta`lim tizimida eng kop kollanadigan  dars tiplari kuyidagilar: 
1. Yangi bilimlarni baen qilish darsi 
2. Yangi utilgan materialni mustahkamlash darsi 
3. Wquvchilarning bilim, konikma  va malakalarini tekshirish darsi 
4. Takrorlash umumlashtiruvchi va kirish darslari 
5. Aralash darslari 

 
60
Moayan dars tipi asosida olib boriladigan mashg’ulotlarda ikkinchi, uchinchi bir dars 
tipining turlari bolishi mumkin. Misol uchun, ta`lim muassasalarida eng kop 
kullaniladigan dars tiplarining biri- ya`ni bilimlarni baen kilish darsida kuyidagi 
holatlar omalga oshirilishi mumkin: 
a) yangi bilimlarni  baen kilish 
b) yangi bilimlarni mustahkamlash 
v) yangi bilimlar ustida mashq utkazish 
g) yangi bilimlarga bogliq holda uy vazifalarini topshirish va hokazo. Demak, dars 
umuman jaraen davomida bir dars tipi  asosida tashkil etilmaydi. Shunga karamay 
darsning maksadi oquvchilarga yangi bilim berishga  qaratilgan bolsa, butun didaktik 
usullar  ana shunga buysindiriladi. Shuning uchun ham  bonday dars yangi bilim 
berish darsi  deb ataladi. Muayan dars tipi bilan  ish korilaetganda boshka bir dars tipi 
unsurlarining asosiy tipidan orin olishi va ayni paytda asosiy dars tipining tuzilishini 
tashkil kilish mumkin. 
 
Dars  jaraenida  koyiladigan  har  kanday  didaktik  usul  tuzilishini  ifodalashga 
xizmat    qilavermaydi.  Didaktik  usullar  ta`lim  metodi  bilan  baholangandagina  dars 
tuzilishini  tashkil  kila  oladi.  Ta`lim  metodlarining  ozgarishi  dars  tuzilishining  
ozgarishiga olib keladi. Dars jaraenining ozgarishi dars tuzilishining ozgarishiga olib 
keladi.  Dars  jaraenining    muayan  qismida  dars  shakli  ham  metodlarining  ozgarishi-
darsning yangi bosqichini boshlaganligini anglatadi. 
 
Demak  dars  tuzilishining  biridan  ikkinchisiga    otishi  va  shu  orqali  darsning  
shakl  va    metodlarining    ozgarishi  dars  bosqichi  deb  yuritiladi.  Dars  tipi  kuyidagi  
tuzilishga 
ega 
boladi: 
                    
 
 
 
 
  
 
 
 
 
 
Takroriy  umumlashtiruvchi    dars  odatda  oquv  dasturining  ma`lum  bir  qismi,  bob, 
bolim eki yirik mavzu otib bolingandan keyin otkaziladi. 
Yuqori  sinflarda  ba`zi  materiallarning  ma`lum  qismi  va  yakka  yirik  mavzuyi 
boshlashdan  avval  kirish  darslari  olib  boriladi,  bunday  darslar  odatda  gumanitar 
predmetlarda 
olib 
boriladi 
Bugungi  kunda    ta`limni  tashkil  etish  tizimiga  yakka  tartibda  ta`lim  olish  oziga  xos  
orin olmoqda.O`qituvchining xoxlagan predmeti, qiziqishi extiejiga kura muayan fan 
yuzasida  chuqur  bilim  olish,  ya`ni  repititorlik  ta`limi  keng    tarqalmoqda. 
O`qitishning  noan`anaviy  shakllaridan  biri  ma`ruza  keng  tarqalmoqda.  Ma`ruza 
asosan  ijtimoiy  fanlarni  oqitish  jaraenida  qollanilmoqda.  Ma`ruza  darsi    tajribali  
yuksak  darajada pedagogik maxoratlar tomonidan tashkil etiladi. Maktab amalietida  
ma`ruzaning:  ma`ruza-xikoya,  ma`ruza  -suxbat,  ma`ruza-munozara  xamda  ammaviy 
Aralas dars tipining tarkibiy tuzilishi 
1-boskich 
2-boskich 
3-boskich 
4-boskich 
Uy vazifalarini 
surash, tekshirish 
Yangi materialni 
bayon kilish  
Yangi materialni 
mustaxkamlash 
(suxbat, mashk ) 
Uy vazifalarini 
topshirish tushintirish 

 
61
ma`ruza  foydalanilmoqda.  Ma`ruzani    bir  daqiqada  1  sinfda  20-25  ta  soz,  II  sinfda 
25-30  ta  soz,  III  sinfda  30-35,  IV-sinfda    35-50  soz.  Yangi  turdagi  oquv 
muassasalarida 40-45 soz tushunib olinadi. 
 
Fakul`tativ  mashg’ulotlar-oquvchilarning  qiziqish  va  xoxishiga  kora  muayan 
fan,  predmet  yuzasidan  beriladigan  ilmiy  nazariy  bilimlarni  chuqurlashtirish,  ularda 
amaliy konikmalarni xosil qilish maqsadida tashkil etiladigan ta`lim shaklidir. 
 
Seminar  mashgulotlar-oquvchilar    tomonidan  o  eki  bu  mavzu  buyicha 
ma`ruzalar  tayerlash  xamda  uni  sinf  oquvchilari  bilan  muxokama  kilish  yuli  bilan 
olib  boriladi.  Seminarlarga  2-3  xafta    tayergarlik  koriladi,  oqituvchi  raxbarligida 
otkiziladi 

Shuningdek ta`limning  noanaviy turlarida ekskursiya, viktorina kabi turlari mavjud. 
Savollar: 
1.Yagona pedagogik jarayonning mohiyatini tushuntiring? 
                   2.Pedagogik jarayonning ma`nosini  aytib bering? 
                    3.Pedagogik jarayonning tuzilishini ayting? 
Download 5.01 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   17




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling