O’zbekistonda Islomiy moliyalashtirishga asosan loyihalarni amalga oshirish 2004 yildan boshlangan va bu

Ojiz taraflari
Tahdidlar
– Mahalliy soliq va bank qonunchiligining islomiy moliya lashtirish xususiyatiga nisbatan bo’shligi va moslashmaganligi – Islomiy mahsulotlar bilan ishlovchi tajribali xodimlar taqchilligi – Past darajada moliyaviy xa bardorlik: aholi va biznes ning islomiy moliyalashtirish mahsulotlari to’g’risida boxabar emasligi va boshqa andozalar – Sho’ba islomiy moliyaviy tash kilotlarning markaziy tashkilot lar faoliyatiga qaramligi – Musulmon mamlakatlarida maz hablarning turliligi – Islomiy bankdan qarz olishning murakkabligi. Islomiy moliyaviy mahsulotlar foyda va zararni taqsimlash tamoyiliga asoslana di, bu hujjatli shaffoflik va	– Firibgarlik xatari. Soxta islo miy moliyalashtirish muassasasining paydo bo’lishi aholining umuman islomiy moliyalashtirishga ishonchi yo’qolishiga olib keladi – Islomofobiya. Ushbu sanoat terro rizm va ekstremistik tashkilotlarga aloqadorligi to’g’risida turfa yang lish fikrlar mavjudligi – Mentalitet va madaniy tafovutlar (iste’mol darajasida islomiy ta moyillarning qabul qilinmasligi) – An’anaviy moliyaviy xizmatlarni taklif etuvchi o’zaro sug’urtalash ja miyatlari va mikromoliyaviy tashki lotlar tomonidan raqobat xavfi – Yirik islomiy investorlar ko’z o’ngida investisiya muhitining voqye likda yaratilmasligi, mavjud fakt larni rasman tan olishni istamaslik

qarzdorning to’lov qobiliyatini sinchkov tahlil etishni talab etadi – Aholining butkul yangi moliya viy mahsulotlarga ishonchsizligi – Amaldagi qonunchilikda tizim lilikning yo’qligi – Islomiy moliyaviy mahsu lotlarni soliqqa tortish bilan bog’liq jiddiy muammolar – Ushbu xizmatlardan umumiy foydalanish imkoniyati yo’qligi.

– Mazkur xizmatlarni faol joriy etish masalasiga yetarli e’tibor qaratilmayotganligi. – Tushunmaslik natijasida mahalliy tijorat banklari xususiy hissadorlari tarafidan qarshilik ko’rsatish.

Islomiy moliyalashtirish O’zbekiston iqtisodiyoti uchun yangi
yo’nalish bo’lib, unga biznes tarafdan ham, aholi tomonidan ham
ehtiyoj mavjud. Muqobil moliyalashtirish mahsulotlarining
paydo bo’lishi aholining moliyaviy xizmatlardan foydalanishga bo’lgan imkoniyatlarini kengaytirishga yordam beradi.
Lekin mavjud kutishlar islomiy moliyalashtirish sohasida
ehtimoliy mijozlarning tajribasi va bilimi yo’qligi sababli hamda bank va moliyaviy qonunchilikning yetarli darajada
takomillashmagani bois, jiddiy tarzda buzib ko’rsatilishi
mumkin. Musulmon mamlakatlarda shariat me’yorlarining bir
xilda talqin etilmasligi, islomiy moliyalashtirish sohasida
malakali mutaxassislarning yetishmovchiligi sharoitida islomiy moliyaviy mahsulotlarni tartibga solish bilan bog’liq xatarlar ham mavjud.
Globallashuv va jahonda ketayotgan innovasion o’zgarishlardan orta qolmaslik maqsadida O’zbekiston hukumati islomiy moliya yoki sherikchilikka asoslangan banking sanoatini
rivojlantirish bo’yicha yo’l xaritasini ishlab chiqishi tavsiya
etiladi. Ushbu yo’l xaritasi mavjud qonunchilikni (bank faoliyati, soliq, qimmatli qog’ozlarga doir qonunchilikka qo’shimcha
va o’zgartirishlar kiritish) takomillashtirish, targ’ibot ishlarini olib borish, islomiy moliya infratuzilmasini rivojlantirish, xalqaro hamkorlikni va davlat sektorini rivojlantirish, islomiy moliya xizmatlari bozorini rivojlantirish,
ilmiy-o’quv ishlarini olib borish va investorlar bilan ish-
lashni o’z ichiga olishi lozim. Shu bilan birga har bir bajariladigan tadbir bo’yicha mas’ul idora va muddat belgilanishi maqsadga muvofiqdir

/
Islom taraqqiyot banki O’zbekistonda islomiy moliyalashtirishni rivojlantirishda katta ahamiyatga ega. O’zbekiston

ITBga 2003 yilning sentyabrida Olma-Otadagi bankning yillik yig’ilishi doirasida qo’shildi. 2004 yilda O’zbekiston
Xususiy sektorni rivojlantirish bo’yicha islom korporasiyasiga a’zo bo’ldi. ITBning O’zbekistondagi vakili o’z faoliyatini Toshkentda 2006 yilning oktyabrida boshladi. Hozirgi
kunda O’zbekiston ITB guruhiga kiruvchi yana ikkita tashkilotning a’zoligiga qo’shilish masalasini ko’rib chiqmoqda. Bular
Investisiyalar va eksport kreditlarini sug’urtalash islom korporasiyasi (ICIEC) va Xalqaro islom savdo-moliya korporasiyasi(ITFC).
Moliyalashtirish usullari kesimida birinchi o’rinni istisno (talab asosida qurib berish) egallasa, murobaha (bo’lib
to’lashga sotish) va ijara (lizing) shartli ravishda ikkinchi va uchinchi o’rinni egallaydi. Bundan ko’rinib turibdiki,
qurilishga yo’naltirilgan loyihalar moliyalashtirishning asosiy qismini tashkil etadi, ya’ni bu irrigasiya tarmoqlarini
rekonstruksiya qilish, yo’l qurilishi, maktab, kollejlar
qurilishi va boshqa loyihalarni o’z ichiga qamrab oladi.
XSRIK tomonidan moliyalashtirishning asosan murobaha
vositasi keng qo’llaniladi va uning 70% dan ortig’i banklar
orqali moliyalashtirish liniyalariga to’g’ri keladi, qolgan 30%
esa to’g’ridan-to’g’ri moliyalashtirishdir. Xususiy sektorning bu
loyihalari iqtisodiyotning turli tarmoqlari, xususan, farmasevtika, sog’liqni saqlash, qurilish materiallari ishlab
chiqarish, to’qimachilik, oziq-ovqat sanoati, qishloq xo’jaligi
va boshqa sohalar rivojiga o’z hissasini qo’shib kelmoqda.
XSRIK tomonidan 2010 yilda 5 million dollar ustav
jamg’armasi bilan tashkil etilgan «Toiba lizing» kompaniyasi ham xususiy sektor vakillariga o’zining shariatga muvofiq
keladigan lizing (ijara) xizmatlarini taqdim etib kelmoqda.
Hozirgi kunga kelib (2010–2017) mazkur kompaniya tomonidan
26,3 mln. dollarlik 200 dan ortiq loyiha moliyalashtirilgan.
Loyihalarning asosiy ulushi (45,4%) qurilish va qurilish
materiallarini ishlab chiqarish tarmog’iga to’g’ri keladi, yengil
sanoat (14,87%), transport xizmatlari (4,96%) va oziq-ovqat
ishlab chiqarish (4,95%) mos ravishda 2, 3 va 4-o’rinlarni egallaydi. Qolgan tarmoqlarning ulushi umumiy 29,8% va yakka tartibda olganda 4% dan kamroqni tashkil etadi.
O’zbekiston uchun ITBG portfeli moliyalashtirish
usullari kesimida