O`zbekstan Respublikasi Xaliq bilimlendiriw ministrligi A`jiniyaz atindag`i No`kis ma`mleketlik pedagogikaliq instituti
Download 0.55 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Usinilg`an a`debiyatlar
- Bekkemlew ushin sorawlar
- TAYaNCh TUShUNChALAR
Mustahkkamlovchi savollar 1. Sinf rahbarining tashkilotshilik kursi haqida tushunsha bering. 2.Klass oqiwshilari jamaatin sholkemletsiriw ham tarbiyalawda qanday usillar bar? 3. Klass basshisinin jumis xizmetin atap ko’rsetin’? 4. Oqitiwshiliq ka’sibine ta’n paziyletler qanday? ………………………………………..
1. A.Embergenov, T. Seytniyazov, T. Kulmuratov, Z. Baltasheva, Sh. Arzuova, IBM kompyuterleri ha`m WINDOWS sistemasi. No`kis 1998. 2. S.I.Rahmonqulova, IBM PC shaxsiy komp`yuterlarida ishlash, T.-1998.,224 b. 3. www.ziyonet.uz/informatika_asoslar.zip 4. www.informika.ru/informatika.zip
2 −−−−
MAVZU. MAKTABDAGI TARBIYaVIY IShLAR TIZIMIDA SINF RAhBARINING FAOLIYaTI, TAShKIL ETISh MeTODIKASI R e J A ::::
1. Sinf rahbari wquvchilarning birinchi tarbiyachisi va murabbiysi. 2. Sinf rahbari ishning asosiy qismlari. 3. Darsdan va sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlarni tashkil etish va ularni wtkazish. 4
wquvchilarning ota − onalari bilan olib boriladigan ishlar. 5.Tarbiyaviy ish faoliyatini tashkil etish. 6.Sinf burchagi. wquvchilar bilan individual ish olib borish. 7.Sinf rahbarining ishlab chiqarish jamoalari bilan aloqasi.
wquvchilar ota − onalari bilan ishlash, sinf burchagi, individual ish olib borish, ishlab chiqarish jamoalari bilan aloqa, tarbiyaviy ishni tashkil etish.
Hozirgi vaqtda maktab va uydagi wquv − tarbiya ishlarini amalga oshiraëtgan pedagogik jamoa oldiga katta vaizfalar qwymoqda. Maktab ësh avlodning dunëqarashini tarkib toptirish, goyaviy, siesiy jihatdan chiniqtirish, yuksak axloqiy fazilatlarga ega qilish, mehnatga va ongli kasb tanlashga tayërlash lozim. Bu vaziflaarni hal qilishda sinf rahbari muhim rol` wynaydiyu Chunki, u bir sinf sharoitida tarbiyaviy vazifalarni amalga oshirishga qaratilgan ishlarni tashkil etadi va boshqaradi. Sinf rahbari quyidagi vazifalarni bajaradi :
bajaraëtganda u ëlgiz emas, shu sinfda dars beraëtgan turli fan wqituvchilari bilan hamkorlikda va ularga suyangan holda wquvchilarda milliy dunëqarash asoslarini shakllantiradi, axloqiy tarbiyasini rivojlantiradi. wquvchilarni darsdan tashqari tadbirlarni tashkil etadi va sinf jamoasini mustahkamlaydi. 2.wquvchilarning bilimga bwlgan qiziqish va qobiliyatini wstirish har bir wquvchining individual − psixik xususiyatlairni hisobga olgan holda kasbga ywnaltirish va haëtiy maqsadlarini shakllantirish sinf rahbarining alohida vazifasidir. Ayni paytda har bir wquvchinitng sogligini mustahkamlashga ham e`tibor beradi. 3. Sinf rahbarining diqqat markazida wquvchilarning yuqori darsda wzlashtirishini ta`minlash masalasi turadi. Buning uchun u har bir wquvchining kundalik wzlashtirishida voqif bwlib turadi. Orqada qolaëtgshanlarga wz vaqtida, kechiktirmay ërdam uyushtiradi. 4. Sinfdagi wquvchilarning wz − zini boshqarish ishlarini ywnaltiradi, ular ishtirokida sinf jamoasining ijtimoiy foydali ishlardagi ishtirokini ta`min etadi, maktab miqësida uyushtirilaëtgan muhim tadbirlarda wz sinfining faol qatnashishini ta`minlaydi. 5.Sinf wquvchilarining ota − onalari, wquv kuni uzaytirilgan guruhlarining tarbiyachilari, korxonalar va muassasalardagi, turar joylardagi otaliqqa oluvchilar bilan yaqin aloqa wrnatadi. 6.Sinf rahbari shu sinfda dars beraëtgan barcha fan wqituvchilari wrtasida wquvchilarga nisbatan yagon talablar wrnatilishiga erishadi, ota − onalarga pedagogik bilimlar tarqatib, oila bilan maktab wrtasidagi aloqani mustahkamlaydi. 7. Sinf rahbari wz sinfidagi turli hujjatlarini, sinf jurnali, wquvchilarning kundaliklari, tabelar, shaxsiy ma`lmuotlari, turli xil reja va hisobotlarni yuritadi. Kwrinib turibdiki, vazifa keng va murakkab, ularni muvaffaqiyatli hal qilish sinf rahbarining shaxsiy sifatlariga ham bogliqdir. Sinf rahbarining shaxsiy sifatlariga qwyiladigan talablari wqituvchiga qwyiladigan talablardan farq qilmaydi. Lekin, sinf rahbari asosiy tarbiyachi, bolalar ma`naviy jihatdan andoza oladigan shaxs bwlganligi uchun ham, bu talablar uning shaxsiy fazilatiga aylanib ketishi bilan tarbiyada alohida rol` wynaydi. Tarbiyaviy ishlarning sifat va samaradorligi, avvalo tarbiyasining goyaviy ishonchiga va siësiyligining darajasiga bogliq. Buning uchun sinf rahbari fan yangiliklarini muntazam, egallab borishi bilan wzining bilimini, ongini oshiradi.
Sinf rahbarining axloqiy obrwsi goyat darajada yuqori bwlishi ham bu wrinda muhimdir. Sinf rahbari ana shundagina tarbiyaviy ta`sir kwrsatishga ega bwladi. Tarbiyachining shaxsiy fazilatlari, ma`naviy qiëfasi wquvchilar ongining va xulqining shakllanishiga katta ta`sir kwrsatadi. Sinf rahbari uchun malaka va kwnikmalarga ega bwlishni wzi etrali emas.U wz tarbiyaviy faoliyatida yuksak darajadagi insonparvarlik fazilatlari, wz ishiga sadoqati, intizomi, odamiyligi, axloqiy sifatlari bilan ham ta`sir wtkazadi. Chunki, tarbiyachilik qobiliyati juda kwp sifatlarni : chuqur bilim, keng fikrlilik, ishga jon djildan kwngil qwyish, bolalarga bwlgan cheksiz muhabbat, muomala nazokatlilik, qalb ëshligi, serzavq temperament, oqil va adolatlilik namunasi, alohida nazokat sipolik va vazminlik kabi fazilatlarning bwlishini taqozo qiladi. Bunga yana tarbiyachilik texnikasi qwshimacha ishda muvaffaqiyat ta`minlanishi tabiiydir. Tarbiyachilik texnikasi sinf rahbarining asosiy qurolidir. Sinf rahbarlaridan madaniyat darajasining kengligi, pedagogik odob talablariga rioya qilish, har bir bola shaxsini inson sifatida hurmat qilish bilan unga nisbatan talabchanlikni unutmaslik, tashkilotchilik malakalariga ega bwlish, wz muomalasini tinimsiz oshirib borish bilan ishga ijodiy ëndashish talab qilinadi. Muhimi shundaki, sinf rahbarining wzi bolalarni tarbiyalamoqchi bwlgan goyaviy − axloqiy barkamollikka mos bwlishi kerak. Tarbiyadagi xatolarning kwpchiligiga asosiy sabab, bolaning oldiga qwyilaëtgan talablar tarbiyachi xarakterida hamisha ham namoën bwlavermasligidadir. Sinf rahbarining faol jamoatchi sifatida hamisha anmuna kwrsatishi muhim ahamiyatga ega. Ayni vaqtda u kommunikativ qobiliyatga ega bwlishi, rwy beraëtgan voqea va hodisalarni faqat pedagogik qoidalarga boglab baholashgina emas, balki rwy berishni sababiga qarab hukm ham chiqarishni, ijod qilish qobiliyatiga ega bwlishi kerak. Sinf rahbari maktabdagi eng etuk pedagog hisoblanib, u bajaradigan mehnatning wlchovi, chegarsi ywq. Uning bilmagan ishi uddasidan chiqa olmaydigan sohasi bwlmaydi. Shu bilan bir qatorda, u begaraz, xolis shaxs b6lib, jamoatchilik asosida ishlaydi. Sinf rahbari pedagoglar ota − onalar va wquvchilarni wzaro boglovchi shaxs sifatida barcha tomonlarining nuqtai nazarini hisobga olishi, harakatlarini bir markazga birlashtirish, wzaro aloqalarning twgri bwlishiga ta`sir wtkazish va ayni vaqtda wzining wrnini aniq ta`minlay olishi kerak. Mana shu fazilatlar sinf rahbarining tarbiyaviy ishlari samarasini oshirishga va uning muvaffaqiyatini ta`minlashga garov bwladi. Sinf rahbari wquvchilarga puxta bilim berishga, ularni fikrlash qobiliyatini faollashtirishga hamisha gamxwrlik qilib boradi. hatto wzlashtirish yuqori bwlgan sinflarda ham bolalarda ilmga bwlgan qiziqish va muhabbatni wstirishga, ta`lim sifatini oshirishga harakat qilish zarur. Ayrim maktablarda yuqori wzlashtirishga erishishga wquv. Didaktik masala sifatida maktabda ta`lim − tarbiyani twgri ywlga qwyishga bogliq bwladi. wqish jaraënida bolalarda mehnatsevarlik, diqqatni, matonat kabi sifatlarni tarbiyalash bilimni muvaffaqiyali wzlashtirishga ërdam beradi. Maktabda olib boriladigan tarbiyaviy ishlar sistemasi twgri va bevosita sinfda wzlashtirishni kwtarishga ta`sir etadi. Sinf rahbari wqituvchilar bilan hamkorlikda bolalarni wqishga ongli munosabatda bwlishga wrgatadi. wquvchilarning wqishlarini nazorat qiladi, darslarga kiradi, kuzatadi va wz sinfdagi wquvchilar bilan birgalikda sinfda wquv ishlarining sifatini oshirish chora − tadbirlarini belgilaydi. Yuqori sinflarda yuqori wzlashtirish uchun kwrish susaymaydi, aksincha u yana kwproq ahamiyat kasb etib boradi. 1. wquv mehnatiga ongli munosabatda va unga ma`lumot bilan ëndashish hissini tarbiyalash bilimning sifatli bwlishi bolaning wqishga bwlgan intilishiga, qiziqishiga ularning harakatchanligiga, diqqatiga, faoliyatiga, tashabbuskorligiga, mustaqilligiga bogliqdir. Bunday sifatlarni wquvchilarda shakllantirishni ularga wquv mehnatining ijodiy ahamiyati tushuntirish va wquv mashgulotlariga mas`uliyat bilan ëndashish wquvchilardan talab etish sinf rahbarining faoliyatiga muhim wrin egallaydi. Sinf rahbari ular oldida wqish bolalarni ochib berishga ijtimoiy foydali mehnat bilan boglanish wqish bilan haët wrtasidagi mehnat faoliyati wrtasidagi aloqani kwrsatish, vatanni himoya qilish hissini tarbiyalash orqali erishiladi. 2. har narsani bilishga qiziqish va bilimga muhabbat uygotish. Bola bilimga qiziqmay turib, wqishga intilmay turib, muvaffaqiyatli wqiy olmaydi. Birinchi navbatda qiyinchilik bilan wzlashtirilgan fanlariga nisbatan bolaning qiziqishini uygotish kerak. Boladagi wqish, mehnatga nisbatan havas va qiziqish wqishidagi qiyinchiliklarni engishga. Bilim foaliyatini oshirishga qiziquvchanlik va mustaqilligini kamol topishiga olib keladi. 3. wquv mehnati madaniyatini oshirish. wzlashtirishning past bwlishi aksariyat, wquv mehnatini sistemali va rejali olib borish iqtidorli bolalarda shakllanadigan kelib chiqadi. Sinf rahbarining va wqituvchining asosiy vazifasi har bir wquvchining fikrlashga wrgatishdan iboratdir. Ayniqsa bolalarda wqish qiyinchiliklarini engish, tushunib wqish va kitob bilan mustaqil ishlash uy vazifalarini bajarishda rioya qilishgi olgan bilimlarini, amalda qwllash kabi bilim olish uchun zarur bwlgan sifatlarini shaklalntirish katta ahamiyatga egadir. wquvchilarning aqliy va jismoniy taraqqiy etishga madaniyatli bwlib harakat qilish va hamisha bu haqda gamxwrlik qilish lozim. 4. wquvchilarni wquv mehnatida muayyan rejaga itoat etishga wrgatish. wquv mehnati bilan dam olishni twgri tashkil etish, tashkiliy ravishda uy vazifalarini bajarish ta`lim samaradorligini oshiradi. wquvchilar rejimga itoat etishlarini wqituvchi, sinf rahbari va ota − onalar muntazam ravishda nazorat qilib borishlari kerak. Shu ywl bilan ularni muvaffaqiyatli wqishga, wquv mehnatida saramjonlikka wrgatish mumkin. 5.wquv jaraënida wrtoqlariga ërdam berishni uyushtirish. wrtoqlariga wzaro ërdam, sinfda ulgurmovchilikni. Ikki yillikni va maktabni tashlab ketish hollarining oldini olishga ërdam beradi. Shu bilan birga sinfda wrtoqlik, dwstlik va bir jamoa bwlib shaklalnishiga olib keladi. 6. Sinf wquvchilari bilan alohida bwlishi va yaxshi hamkorlik. Sinf rahbari ta`lim − tarbiyaviy ishlarni yakka wzi emas, balki shu sinflarda dars beruvchi boshqa wquvchilar bilan hamkorlikda hal etadi. wquv ishlarida sinf rahbarining va shu sinfda ishlaydigan boshqa wqituvchilarning bir ëqadan bosh chiqarib ishlashi, wquvchilarga nisbatan yagona talabni amalga oshirish va wquvchilarning bir − biriga wzaro ërdamlari ta`lim − tarbiya
sifatini oshiradi.
1. 1. Klass basshisi jumisinin’ tiykargi bo’limleri nelerden ibarat? 2. Klass basshisinin’ waziypalarin atap ko’rsetin’? 3. Sabaqtan ham klasstan tis tarbiyaliq jumislar qanday ta’rtipte sholkemlestiriledi? 4. Oqiwshilardi oqiw miynetinde belgili rejege boysiniwindag’i mashqalalar? 5. Oqiw protsessinde joldaslarina jardem beriwdi uyimlastiriw waziypalari?
………………………………………….. Usinilg`an a`debiyatlar 1. A.Embergenov, T. Seytniyazov, T. Kulmuratov, Z. Baltasheva, Sh. Arzuova, IBM kompyuterleri ha`m WINDOWS sistemasi. No`kis 1998. 2. S.I.Rahmonqulova, IBM PC shaxsiy komp`yuterlarida ishlash, T.-1998.,224 b. 3. www.ziyonet.uz/informatika_asoslar.zip 4. www.informika.ru/informatika.zip
3 −−−−
MAVZU ::::
SINF RAhBARINING WQUVChILARNI WRGANISh MeTODIKASI R e J A ::::
1. Wquvchilarni wrganishda qwyiladigan umumiy talablar. 2. Wquvchilarni wrganishning usul va ywriqlari. 3. Sinfni va ayrim wquvchilarni wrganish vazifalari. 4. Sinfda ulgurmovchilikning oldini olish va uni bartaraf etish. 5.Sinfdan tashqari wqishni tashkil etish. 6. Wquvchilarni wrganish dasturi. wquvchilarni wrganishning namunaviy dasturi. 7.Sinf wquvchilari jamoasini wrganishning namunaviy dasturi.
Jamoani wrganish namunaviy dasturi, wquvchilarni wrganish vazifalari, ulgurmovchilikning oldini olish, bartaraf etish, wquvchilarni wrganish usullari, ywriqlari, wquvchilarni wrganish namunaviy dasturi.
Sinf rahbarining faoliyati kwp qirrali va sermazmundir. U wzi rahbarlik qilaëtgan sinf wquvchilarini tarbiyalash bilan bir qatorda wquv yili ëki chorak davomida nimalar qilish kerakligi bolalar haëtini nima bilan band qilish va tanlangan ish turini qanday amalga oshirishni bexato aniqlash kabi ancha murakkab muammoni echadi. Bu borada sinf rahbariga turli xil manbalar ërdam beradi. Tarbiyaga kompleks ëndoshishi biror wquvchini ham e`tibordan qochirmaslik sinf rahbari uchun alohida masaladir. Tarbiyalash uchun sinf rahbari tarbiya ob`ekti bwlgan bolani yaxshi bilish, uni yaxlit idrok etishi kerak. Kwpchilik sinf rahbarlari bolani darsda wquvchi, musobaqada sportchi sifatida, ya`ni har bir aniq ish sharoitida kelib chiqib idrok etadi va shunga kwra muomala qiladi, bola shaxsining boshqa tomonlari esa hozircha hisobga olinmaydi. Ammo har bir bolaning wz tajribasi, wz emotsional madaniyat darajasI, qadrlaydigan narsalar, ehtiëtlari, talablari, umidlari, aloqalar, munosabatlari kabi butun bir dunësi bor. Tarbiyada ana shular hisobga olinishi kerak. Sinf rahbari wz wquvchining ichki dunësini, kechinmalarini, xulqida vujudga kelaëtgan holatlarining sababini, irodasini yaxshi bilsagina uning qalbiga ywl topa oladi va bolaga ta`sir etishning twgri ywlini aniqlaydi. Ana shunday sifatlarga e`tibor bergan sinf rahbari tarbiyada etakchi wrinni egallaydi. Shuni ham unutmaslik kerakki, bolaga tarbiyaviy ta`sir etuvchi omillar hozirgi davrda goyat darajada kwpaydi
: oila, keng jamoatchilik, radio, televidenie kino, teatr, kitob, jurnal , musiqa va boshqalar. Sinf rahbarining bolaga tapbiyaviy ta`sir etishgai etakchilik birdamlik rolni tarbiyaviy ta`sirining bu qadar kwp tarmoqlari orasida saqlab qolish goyat qiyinlashib boryapti. Ba`zan bolaga tarbiyachidan kwra wrtogi, qwshnisi, kwchadagi dwstlari kuchliroq ta`sir etish hollariga duch kelamiz. Ammo buning aksi bwlgan taqdirdagina tarbiyada muvaffaqiyatiga erishiladi. Bunga esa tarbiyasining nuqtia nazari ham wz ta`sirini kwrsatadi. Chunki, har bir bolada ma`lum kurtaklar : yaxshilik va poklik bilan bir qatorda salbiy, aktivlik va passivlik sifatlari mavjud. U munosabatlarga e`tibori jihatidan ham har xil sifatlarga ega. Agar tarbiyachi unga optimistik nuqtai nazardan ëndashsa, bola yaxshilikka intilib, uning umidini oqlaydi va aksincha bolaga oldindan noshud, yalqov, tartibsiz deb qaralsa hamda wjarlik va terslik bolaning sifati hukm chiqarilsa, u holda tarbiyalanuvchi wzining xuddi shunday qilib kwrsatadi. Natijada u bu borada ham tarbiyachining «umidini oqlaydi». Sinf rahbari bolalarni yaxshi bila olishi uchun ularni wrganish darsda, darsdan tashqari vaqtlarda umuman bolaning haëti wtadigan barcha sharoitlarda amalga oshiriladi. Bolani wrganish bilan sinf rahbari uning individual xususiyatlari haqida aniq ma`lumotga ega bwladi. Bolaning individual xususiyati uning xulqiga, wzlashtirishiga munosabatlariga jamoadagi wrniga ta`sir etadi. Shu boisdan ham jamoadagi individlar tarbiyalanaëtiganda alohida wquvchini unutish yaramaydi.yu Chunki sinf rahbari kwpgina tashkiliy ishlarni uyushtirishda kimga suyanish, kimga qanday vazifa yuklash, kimga mustaqillik berish va kimga muntazam ërdam berish kerakligini faqat ularning individual xususiyatlarini yaxshi bilish tufayligina bexato aniqlaydi. Demak, individual munosabat bolaga tarbiyaviy ta`sir etishning eng samarali ywlini topish imkoniyatini beradi. Tarbiyaviy ishlar jaraënida sinf rahbari butun sinf jamoasini ham wrganishi kerak. Sinf rahbari wziga berilgan sinfni qabil qilib olish bilan bolalar haqida kwpgina ma`lumotlarni aniqlaydi. Bu ma`lumotlar bolaning oilasidan wqituvchilardan, wrtoqlaridan olinadi va tarbiyaga yagona ta`sir birligi ham shu asosda vujudga keladi. Mana shu wrinda bolalar ota − onalar va wqituvchilar wrtasidagi wzaro munosabatlar masalasiga alohida e`tibor berish lozim. Bu uchlik markazida bola, ya`ni wquvchi turadi, maktab va oila esa unga ikki tomondan ta`sir etadi. Ayni vaqtda bola maktab bilan oilasidagi aloqani ta`minlovchi vosita rolini ham bajaradi. Lekin uning maktab haqidagi oilaga etkazadigan ma`olumotlari hamisha ham haqiqatga twgri kelavermaydi va u hatto kundalik orqali beriladigan axborotlarni ham wziga talqin etib boradi.yu Kwpincha oila bilan maktab wrtasida vujudga keladigan anglashinmovchilik ham mana shu tufayli rwy beradi. wquvchi kattalarning wzi bilan muomala qilaëtgan vaqtdagi pozitsiyasini solishtirib kwrish orqali ma`lum xulosaga keladi va wziga xukm chiqaradi. Xuddi shu hol uning xuqida wz aksini topadi va u bir gal wqituvchining, boshqa vaqt ota − onasining tarbiyasini oladi. hatto eng vijdonli bolada ham bu holni rwy berishi tabiiydir. Ana shu holatning vujudga kelmasligi uchun ota − onaga ërdam berish, wqituvchi bilan ota − ona wrtasidagi hamkorlikning twgri bwlishida oila tarbiyasiga rahbarlik qilish zarur. Buning uchun u har bir oilani guruh va har tomonlama wrganish kerak. Sinf rahbarining oilaviy sharoitni individual munosabat uchun u quyidagilarni wz ichsiga olgan dasturga ega bwlishi kerak :
1. Oila haqida umumiy ma`lumot, oila tarkibi, kattalarning ish joyi, kasbi, oilaning moddiy jihatdan foydalalanganlik darajasi, uy joy sharoiti. 2. Oilaning madaniy darajasi, oila a`zolarining ma`lumoti, oilaviy kutubxona bor ywqligi, qanday matbuotga ëzilishi. An`analari va oilaviy bayramlar. 3. Oilaning tarbiyaviy imkoniyatlari, ota − onaning bolaga va bolaning ota − onaga
munosabati, ularning insoniyetukligi va qiëfasi bolalarning wz ota − onalarining kasbi haqidagi tushunchalari, oilada salbiy ta`sirning bor ywgligi. 4. Bolaga oiladan tashqarida kwrsatilaëtgan, ta`sirlar va ota − onalarning ularda munosabati, wrtoqlari, hovli, kwcha, qwshnilar, ota − onaning tanishlari, qarindoshlar va boshqalar. Sinf rahbari tarbiyaviy ishning muvaffaqiyati kwp jihatdan uning bolalar ichki dunësiga chuqur singib kirishiga, ularning kechinmalari hamda xulq − atvorini tushunishiga bogliqdir. wquvchining nima bilan yashaëtganligini, uning qiziqishi va mayillari qandaylpgini irodasining wziga xosligi hamda xarakteri xususiyatlarini wrganish deganimiz, uning qabliga mumkin qadar ishonchli ywl topish, unga tarbiyaviy ta`sir etishning hamda maqbul megodlaridan foydalanish demakdir. Tarbiyachi wquvchining individual xususiyatlarini yaxshi wrgangach va tushungan taqdirdagina, bu wquvchi shaxsini muvaffaqiyatli tarbiyalab etishtira oladi. wquvchilarni wrganish wqituvchining, ayniqsa sinf rahbarining vazifasidir. U wquvchilarni faqat darsdagina emas, balki sinfdan tashqi vaqtdan ularga tarbiya berish vaqtida ham, wquvchilar uylariga borganda ham, har xil ekskursiyalar vaqtida ham wrganadi. Sinf rahbari sinfna qabil qilib olgandan keyin, uning birinchi ishi, odatda, wquvchilarni wrganishi bilan bogliq bwladi. Bu ish uning wzi berkitilgan sinfdagi butun ish faoliyati mobaynida davom etadi va uning tarbiyaviy ish sistemasida muhim bir tomonni tashkil etadi. wquvchilarning wziga xos xususiyatlari ularning xulqlari va mayllarini. Ular olgan tarbiya darajasini bilgan holda, ma`lum maqsadga qaratilgan va ta`sirchan reja tuzish oson bwladi. Ma`lumki, wquvchi shaxsining tarkib topishi va rivojlanishi bir tekis bormaydi. Sinf rahbarining mazkur wquvchi twgrisida kelgan belgileri bugunga kelib etarli bwlmay qolishi mumkin. Twgri, wquvchilarni wrganish kwp vaqt va kuch talab etadi. Ammo keyinchalik bular hammasi katta natijalar beradi. Sinf rahbari wquvchilarni, ularning xususiyatlarini bilgan holda, ular kamoloti jaraënini muvaffaqiyatli tarzda ywlga solib etishish mumkin bwladi. wquvchilarni wrganishga boshqa wquvchilar, etakchilar va ota − onalar
jalb etiladi. Bunda wqituvchilar hamda sinf rahbarlari ishidagi munosiblikka rioya qilish juda muhimdir. wquvchilarni wrganishni natijalari bilan barcha wqituvchilarni tanishtirib borish zarur. Shu bilan birga ularning har qaysi wquvchi twgrisida bilganlarini ham hisobga olish lozim. Bular wquvchilarga tarbiya berish jaraënida ularga bir xilda talablar qwyish va ularga bir xil muomala qilishga erishishga ërdam beradi. wquvchilarni wrganish ularga individual ëndashishni zarur shartidir. wquvchilarni ularga ta`lim va tarbiya berish jaraënida har qaysi wquvchiga individual ëndashishga erishish maqsadida wrganmoq lozim. wquvchilar wz xarakteriga qiziqishiva mayliga kwra bir xil emas. Ulardan bir xillari bir muncha chaqqon, boshqa bir xillari esa sustkash, uquvsiz, ba`zi wquvchilar jasur va shijoatkor, boshqa birlari esa uyatchan va tortinchoq bwlishadi. Ba`zi bir wquvchilar wz tashkilotchiligi va qat`iyligi bilan ajralib tursa, boshqa birlarida esa bu xususiyatlar mavjud emas. Xullas, sinf bir biriga wxshamagan , turli xususiyatdagi bolalardan tashkil topgan bir gruppadir. Sinfda tashqi kwrinish jihatidan bir −
wxshaydigan bolalar ham bwlmaydi. Ularning xarakteri, qiziqishlari, kayfiyatlari va xohishlari, ularning xulq − atvorlari sabablari, kwnikma va malakalari, odatda, turlicha bwladi. har qaysi wquvchi wziga xos, boshqalarga wxshamaydigan xususiyatga ega bwladi. U alohida shaxs sifatida kamol topib boradi. Odatda sinf rahbari sinfdagi barcha wquvchilarga nisbatan yagona tarbiyaviy vazifalar qwyadi va hal etadi. Masalan, u wzining barcha wquvchilarni mehnatsevarlikka, bir jon bir tan bwlishiga, haqqoniylikka wrgatishga harakat qiladi. Ammo bu vazifalarning hal etish ywllari, vosita va metodlari wquvchilarning individual xususiyatlariga qarab turlicha bwlishi mumkin. Ularning ba`zilarini wz vaqtida ragbatlantirish, ba`zilariga buyurish xulq − atvor qoidalarini buzgan wquvchilarni jazolash darkor. Binobarin, wquvchilarga twgri tarbiya bermoq uchun tarbiya jaraënida ularga individual ëndashishni amalga oshirmoq kerak. Buning uchun esa ularni chuqur va har tomonlama wrganmoq zarur. Sinf rahbari wz wquvchilarini bilmasa, u wquvchilarga ëndashishda, pedagogik ta`sir kwrsatish metodlarini tanlashda katta xatolarga ywl qwyishi mumkin. wquvchilarga individual ëndashishning amalga oshirishi tarbiya va ta`lim berish printsiplaridan biridir. Bu tamoyil wquvchilar va sinf rahbarliklarining wquv − tarbiyaviy ish tajribalaridan bolalarni sevish va hurmat qilishning namoën bwlishi, ularning kamoloti twgrisida kundalik gamxwrlik qilish asosida keng qwllanadi. Tarbiyachi wquvchilar jamoasini tarbiyalar ekan, hech qaysi wquvchini nazardan sokit qoldirmasligi darkor. wquvchilarning xulq
− atvori tartib intizlomi, wzlashtirish kwp jihatdan ularning individual xususiyatlariga bogliqdir. Ba`zi bir wquvchi wzining wqishga bardoshsizligi tufayli darslarga ulgurmaydi, ikkinchi birining darsda yaxshi javo berishga wz jur`atsizligi, tortinchoqligi halaqit beradi, yana birining yaxshi wqishiga wzlashtirilmaganligining sabablarini bilgan taqdirdagina, uning oldini olish borasida, real va ta`sirchan tadbirlar qwllash mumkin bwladi. 1. wquvchilarning individual xususiyatlarini hamisha va hamma holda hisobga olmoq zarur. wquvchilarga individual ëndashish bu har qaysi wquvchining xususiyatlariga faol tarzda moslashish emas. Bu eng avvalo har qaysi wquvchining individual xislatlarini, uning psixologik taraqqiëti xususiyatlarini, uning shaxsiy tajribasini hisobga olgan holda unga tarbiyaviy ta`sir kwrsatishning yanada samarali ywllarini faol ravishda qidirib topishdir. Bunday ëndashishga faqat tarbiyalash va wqitish qiyin bwlgan wquvchilargina emas, balki istisnosiz hamma wquvchilar muhtojdir, tarbiyasining wqituvchining vazifasi faqat qoloqlarni va intizomsizlarni ilogrlar va intizomlilar qatoriga etkazib olishdagina iborat emas, balki shu bilan barcha wquvchilarning, jumladan eng yaxshi intizomli, bilimli san`atga havasmand bolalarning ham aqliy, ham quvvatlarini va tashkilotchilik qobiliyatlarini har tomonlama rivojlantirishdan iboratdir. wquvchilarga tarbiya berish jaraënida ularga individual tarzda ëndashish har qaysi wquvchini wz nazar − e`itborida tutishdan, uning xususiyatlarini bilishdan, uning ijobiy xislatlariga tayanishdan, unga ogir paytlarda muntazam ërdam kwrsatib borishdan va uni yaxshi xatti
− harakati uchun ragbatlantirish turishdan iboratdir. 2. wquvchildarni wrganib, ularga tarbiyaaiy ta`sir kwrsatish. wquvchi shaxsini wrganish ham piravord maqsad emas, balki ulargi ta`lim − tarbiya berish uchun zaruriy shart − sharoitdir. Odatda tajribali sinf rahbarlari wrganaëtib tarbiya berish, tarbiyalaëtib wrganib borish qoidasiga amal qiladilar. wquvchilarni wrganishi bu tarbiyachilar uchun muvaffaqiyatli tarbiyalashning zaruriy shart − sharoiti bwlib xizmat qiladi, tarbiyalash esa wz navbatida wquvchilarni kamol toptirish jaraënida ularni wrganishning aslosiy ywllaridan biri sifatida foydalaniladi. wquvchilarni wrganish borasidagi ishlar shaxsini kamol topshirishning tabiiy tarzda faol ishtirok etish bilan, wquvchilarda zaruriy ma`naviy xislatlari va xarakter xususiyatlarini tarkib topish bilan organik ravishda qwshilib ketadi.Sinf rahbari wquvchilar xulq − atvoridagi ijobiy xislatlarini rivojlantirish, salbiy xususiyatlarga barham berishni «loyihalashtiradi». 3. wquvchilarni wrganishni rejali tarzda va muntazam olib borish darkor. wquvchi xulq −
− yarim uchraydigan va tasodifiy voqealarni emas, balki uning shaxsida juda kwp uchraydigan tipik xususiyatlarini wrganmoq kerak. Shuni hisobga olish kerakki wquvchilar hamma vaqt wsib kamol topib boradilar. Ularning qiziqishlari doim wzgarib boradi, ularning ichki dunëlari doimo boyib boradi. Shuning uchun ham wquvchilarni faqat rivojlanishiga wrgatmoq va bu rivojlanishni faol boshqarib borish zarur. wquvchilarni yanada yaxshi, har tomonlama wrgatmoq uchun qilinadigan muommolarning barcha imkoniyatlarida foydalanmoq lozim. Faqat wquvchilarning ayrim xatti − harakatlariga bu xatti harakatlar namoën bwlishlarini tashkil etish tajribalarini wrganish va tahlil qilish asosida wquvchilarni wrganishda amal qilishi lozim bwlgan talablarni shunday ifodalamoq mumkin. Bolalarni wrganish ularga tarbiya va ta`lim berish sifatini oshirishga bwysindirmogi lozim. wquvchilarni muntazam tarzda wrganish asosida boshlangich jamoaga hamda alohida wquvchilarga tarbiyaviy ta`sir etishning yanada samarali usul va metodlarini tanlab olishga ijodiy ëndashish mumkin bwladi. wquvchilarning individual xususiyatlari, mayllari hamda qiziqishlarini qayd qilib berish bilangina cheklanib qolish notwgri bwlur edi. Bu wrganish asosida wquvchilarnigng wziga xos xususiyatlarini hisobga olib, bular bilan olib boriladigan tarbiyaviy ishini tashkil etish muhimdir. wz wquvchilarini yaxshi wrganish demak, tashqi tomoniga emas, balki ular xulq − atvor sabablarini wrganishga e`tibor bermoq darkor. 4. wquvchilarni tabiiy haët va ish faoliyati sharoitida wrganish. wquvchi ta`lim jaraënida ijtimoiy foydali maslahatga va jamoat ishiga jalb qilish lozim. wqituvchilarning wqituvchi va wquvchilar jamoasi bilan, ota − onalar va tevarak − atrofdagi kishilar bilan kirishadigan munosabatlaringi wrgatish juda muhim ahamiyat kasb etadi. Bu munosabatlar jaraënida shaxsning yanada twla ochiladi. wquvchilarni tibbiy ish va kundalik xatti − harakat
jaraënida wrganish wquvchiga haqiqiy baho berishga ërdam beradi. wquvchilarni xilma xid metodlar va usullar bilan wrgatish. wrganish metodlari qanchalik turli tuman bwlsa, wquvchilarni shunchalik twla va asosli wrganishi mumkin bwladi. wquvchi shaxsini wrganishining asosiy metodlaridan biri uning ish faoliyati va xatti − harakatlarini wrganishdan iboratdir. Ayni bir vaqtda qwshiacha metodlar sifatida wquvchilar bilan , mazmun sifatida ish olib boradigan wqituvchilar bilan wquvchilarning ota − onalari bilan suhbatlardan foydalaniladi. wquvchilar insonlarni tahlil qilish va ular ish aoliyatlari natijalari tahlil qilish singari metodlar ham qwllanadi. wquvchilarni wrganish metodikasi ta`sirchan bwlmogi kerak. wquvchini wrganish asosida uning xarakteri va xulq − atvoridlagi salbiy xususiyatlarining oldini olish ham ijobiy xislatlarni mustahkamlash ywllarini belgilab olishda muhim ahamiyat kasb etdi. 5. wquvchilarni wrganib, ular haëti va turmush sharoitlari bilan tanishish. wquvchilarning axloqiy xislatari, uning yutuqlar va kamchiliklari, eng avvalo uning ta`lim va tarbiya olish jaraënida ijtimoiy uy sharoiti, tevarak − atrofi ham ahamiyat kasb etmaydi. wquvchilarni wrganish dasturi ularni faqat maktabdagina emas, balki shu bilan birga uy sharoitida. Oilada ham wrganishni nazarda tutmogi darkor. 6. Shaxsning alohida xususiyatlarini emas, balki butun shaxsni wrganmoq darkor. Sinf rahbari tarbiyaviy ishning turli bosqichlarida wquvchi xulq − atvorining ayrim tomonlarini wrgatishga e`tiborini qaratishi mumkin. wquvchini har tomonlama wrgatishga erishmoq uchun dasturni oldindan yaxshi wylab tuzish, wquvchilarni wrgatish rejasini, suhbat savollarini , insholar mazularini tayërlab olish zarur.
Download 0.55 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling