Qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti


Download 0.53 Mb.
Pdf ko'rish
bet2/4
Sana02.08.2020
Hajmi0.53 Mb.
#125294
1   2   3   4
Bog'liq
Genetikadan-masala-va-mashqlar-yechish@nambiolog.zn .uz


Masala  Donining  rangi  sariq  bo‘lgan  gomozigotali  no‘xat  o‘simliklari  yashil  donli 

o‘simliklar  bilan  chatishtirilganda  hosil  bo‘lgan  F

1

  va  F


2

  o‘simliklarining  genotip  va 

fenotipini  hamda  F

1

  o‘simliklarini  sariq  donli  va  yashil  donli  o‘simliklari  bilan  qayta 



chatishtirishda olingan F

b

 o‘imliklarining genotipi va fenotipini aniqlang 



Yechish.  Bizga  ma’lumki  donning  sariq  rangi  dominant  va  yashil  rangi  retsessiv 

belgi hisoblanadi 

P  fen :               sariq                         yashil 

     Gen :         ♀   AA            x         ♂  aa 

    Gameta;            A                               a 

F

1



  fen :                             sariq 

       gen :                             Aa 

F

1

   o‘simliklarinjng  barchasi   fenotip  jihatdan   bir  xil,  yani  sariq   donli  bo‘ladi. 



    Endi  F

1

 o‘simliklarini  o‘zaro   chatishtirib  F



2

  avlodni  aniqlaymiz 

P  fen :                sariq                      sariq 

     Gen :            ♀ Aa           x         ♂ Aa  

     Gametalar:        A                            A 

                             a                             a   

   F

2

  fen:            sariq          sariq         sariq         yashil   



        Gen:            AA            Aa             Aa            aa 

Fen   3 : 1 

Gen   1 : 2 : 1 

F

2



 avlod duragaylari orasida doni yashil rangli no‘xat o‘simligi paydo bo‘ldi va jami 

naslning  1\4  qismini  tashkil  qildi.  Genotip  jixatdan  dominant  gomozigotali  AA  naslning 

1\4 qismini, geterozigotali organizmlar 2\4 qismini,  retsessiv gomozigota organizmlar esa 

naslning 1\4 qismini tashkil etdi. 



 

14 


    Endi  biz  F

1

  avlod  o‘simliklarini  sariq  donli  no‘xat  bilan  chatishtiramiz.  Bizga 



ma’lumki, sariq donli o‘simliklar ikki xil genotipga ega bo‘ladi AA va Aa, shuning uchun 

F

1



 o‘simliklarini dastlab AA genotipli organizmga chatishtiramiz. 

   P   fen:              sariq                                 sariq 

        gen :         ♀  Aa                x              ♂ AA  

        gameta:           A                                    A 

                                a 

F

b



     fen:                  sariq               sariq  

        gen:                   AA                  Aa  

 

         fen:   1:1                 gen:     1: 1 



Demak  F

1

  o‘simliklarini  AA  genotipli  sariq  donli  o‘simliklar  bilan  chatishtirilsa,  F



b

 

avlod  o‘simliklari  genotip  jixatdan  1:1  nisbatda  ajralish  hosil  qilib,  fenotip  jixatdan 



hammasi bir xil sariq rangda bo‘lar ekan 

        F

1

  o‘simliklarini  Aa  genotipli  sariq  donli  o‘simliklar  bilan  chatishtirganimizda 



huddi F

2

 avlod duragaylariniki kabi natijaga erishiladi. 



       F

1

  avlod  o‘simliklarini  yashil  donli  o‘simliklar  bilan  chatishtirsak,  qo‘yidagi 



natijaga erishamiz. 

P    fen:             sariq              yashil 

      Gen:        ♀ Aa       x      ♂ aa     

      Gameta:        A                   a 

                          a   

F

b



     fen:        sariq              yashil 

        Gen:         Aa                  aa 

           fen  1 : 1                gen    1 : 1 

Bu chatishtirishimizda genotip va fenotip jixatdan 1:1 nisbatda ajralish ro‘y beradi. 



 

Masala.  No‘xat  o‘simligi    gultojbarglarining  qizil  bo‘ishi  oq  bo‘lishi  ustidan  to‘liq 

dominantlik  qiladi.  Geterozigotali  qizil  gultojbargli  no‘xat  o‘simliklari  o‘zaro 

chatishtirilganda olingan 1844 ta o‘simlikdan nechtasi oq gultojibargli boladi? 


 

15 


Yechish    

 P     fen:        qizil                 qizil  

         Gen:    ♀ Bb        x     ♂  Bb 

       gameta       B                       B 

                         b                        b 

F

2



     fen:            qizil          qizil           qizil             oq 

         Gen:            BB            Bb             Bb                bb          

Nazariy  jixatdan  olingan  4  ta  o‘simlikdan  1  tasi  oq  gultojbargli  bo‘lsa,  1844  ta 

o‘simlikdan nechtasi oq gultojbargli bo‘lishini topamiz 

         4 tadan  ______________ 1 tasi oq 

         1844 tadan ____________  x tasi  oq 

         X= 1844 * 1:4 

         X=  461 



Javob Olingan 1844 ta o‘simlikdan 461 tasi oq gultojbargli bo‘ladi.        

Mustaqil yechish uchun masalalar 

1-masala.  Sariq  donli  no‘xat  o‘simligi  bilan  yasil  donli  no‘xat  o‘simligi  o‘zaro 

chatishtirilganda F

1

 avlod duragaylarining barchasi sariq donli bo‘ldi. Ota-ona va F



1

 avlod 


duragaylarining genotipini toping. 

2-masala.  Sariq  donli  no‘xatlar  o‘zaro  chatishtirilganda  olingan  naslning  3/4qismi 

sariq donli, ¼ qismi yashil donli bo‘ldi.Ota-ona va F

1

 duragay avlodning genotipini toping. 



3-masala.  Gomozigotali  mevasi  yumaloq  pomidor  o‘simligi  noksimon  mevali 

pomidir  o‘simligi  bilan  chatishtirilganda  olingan  F

1

  va  F


2

  o‘simliklarining  genotipi  va 

fenotipini aniqlang. Agar F

1

 o‘simliklari gomozigota sariq va yashil donli o‘simliklar bilan 



qayta chatishtirilsa, olingan natija qanday bo‘lishini aniqlang. 

4-masala.  Geterozigota  gultojibarglari  qizil  rangli  no‘xat  o‘simliklari  o‘zaro 

chatishtirilishidan olingan 168 ta o‘simlikdan nechtasi oq gultojibargli bo‘ladi? 



5-masala.  Drozofila  pashshasi  qanotining  uzun  bo‘lishligini  dominant  A  geni  va 

kalta bo‘lishligini retsessiv a geni ta’min etadi.Gomozigotali uzun qanotli pashshalar kalta 

qanotli  pashshalarbilan  chatishtirilganda  F

1

  pashshalarning  qanotlari  qanday  bo‘ladi?    F



da  olingan  urg‘ochi  va  erkak  pashshalar  o‘zaro  chatishtirilsa,  F

2

da  olinadigan 



pashshalarning  genotipi  va  fenotipichi?  F

1

pashshalari  uzun  va  kalta  qanotli  pashshalar 



 

16 


bilan qayta chatishtirilsachi? 

6-masala. Agar quyonlarning avlodida junning qalin va siyrakligibo‘yicha fenotipda 

3:1 yoki 1:1 nisbatda ajralish kuzatilganbo‘lsa, ularning ota-onasi genotipini va fenotipini 

aniqlash mumkinmi? 

7-masala.  Ota-onasi  qo‘ng‘ir  ko‘zli  bo‘lgan,  ko‘k  ko‘zli  yigit,otasi  qo‘ng‘ir  ko‘zli, 

onasi  ko‘k  ko‘zli  ayolga  uylangan.  Ushbu  nikohdan  ko‘k  ko‘zli  o‘g‘il  farzand  tug‘ildi. 

Ota-ona va farzandning genotiplarini aniqlang. 

8-masala.  Ota-onasi  malla  sochli  bo‘lmagan,  lekin  akasi  malla  sochli  bo‘lgan  ayol, 

onasi  malla  sochli,  otasi  esa  malla  sochli    bo‘lmagan  malla  sochli  erkakka  turmushga 

chiqqan.  Ushbu  nikohdan    malla  sochli  bo‘lmagan  o‘g‘il  va  malla  sochli  qiz  tug‘ilgan. 

Ushbu oila a’zolarining genotipini aniqlang va shajarasi jadvalini tuzing. 



9-masala.  Ipak  qurti  urug‘ining  rangi  bo‘yicha  bir  nechta  mutantlari  mavjud:  oq, 

qizil,  pushti,  och  jigarrang  va  hokazo.  Barcha  sanoatbop  zotlar  uchun  xarakterli  bo‘lgan 

urug‘ning qoramtir rangi boshqa rangdagi mutantlardan dominantlik qiladi.Agar qoramtir 

urug‘dan chiqqan gomozigota kapalakni qizil urug‘dan chiqqan gomozigota kapalak bilan 

chatishtirilsa: 

1. Birinchi va ikkinchi avlod duragaylarining urug‘i qanday rangda bo‘ladi? 

2.  Birinchi  avlod  duragaylari  bilan  qizil  rangli  urug‘dan  olingan  gomozigotali 

dastlabki kapalak o‘rtasida tahliliy chatishtirish o‘tkazilsa, qanday avlod hosil bo‘ladi? 



10-masala.  Qora  ko‘zli  geterozigota  erkak  bilan  ko‘k  ko‘zli  ayol  turmush  qurishdi. 

Farzandlarning  ko‘zi  qanday  rangda  bo‘lishini  aniqlang  (ko‘k  ko‘z  –  autosoma  bilan 

bog‘langan retsessiv belgi). 

11-masala.  Oilada  ota-onalardan  biri  normal,  ikkinchisi  polidaktiliyali  (oltita 

barmoqli).  Ulardan  normal  (besh  barmoqli)  bola  tug‘ildi.  Keyingi  bolaning  normal 

tug‘ilishi ehtimoli qanday? (polidaktiliya autosoma bilan bog‘liq dominant belgi). 

12-masala. Kar-soqov (retsessiv) ayol bilan normal eshitadigan  erkak nikohidan kar-

soqov bola tug‘ilgan. Ota-ona genotiplarini aniqlang.  



13-masala. Eron mushuklarida uzun junlilik kalta junlilikka nisbatan ustunlik qiladi. 

Kalta  junli  erkak  mushuk  uzun  junli  urg‘ochi  mushuk  bilan  chatishtirilganda  3  ta  uzun 

junli  va  3  ta  kalta  junli  mushukchalar  tug‘ildi.  Kalta  junli  erkak  mushukning  genotipi 

qanday? 


 

17 


14-masala.  Itlarda  qattiq  jun–dominant,  yumshog‘i  –  retsessiv  belgi  hisoblanadi. 

Qattiq  junli  ota-onadan  qattiq  junli  kuchuk  bola  tug‘iladi.  Kuchuk  bola  genotipida 

yumshoq jun allel geni borligini bilish uchun uni qaysi it bilan chatishtirish lozim? 

 

Chala dominantlik 

      Ba’zan dominant belgilar retsessiv belgi ustidan to‘liq dominantlik qila olmaydi. 

Natijada  oraliq  tpdagi  organizmlar  paydo  bo‘ladi.  Bunday  dominantlikni  chala 

dominantlik  deyiladi.  Chala  dominantlikda  F2  da  fenotip  va  genotip  jixatdan  1:2:1 

nisbatda ajralish kuzatiladi. 

Masala: Nomozshomgulning qizil gultojibargli formasi bilan oq gultojibargli formasi 

chatishtirilganda F

1

 avlod o‘simliklarining gultojibarglari pushti rangda bo‘ldi. Ota-ona va 



F

1

 duragaylarining genotip va fenotipini toping. 



Yechish:    P   fen:                  qizil                 oq 

                         gen:               ♀  AA       x     ♂  aa 

                     gameta:                    A                     a 

                       F

1

 fen:                            pushti 



                          gen:                                Aa 

                                                           100% 



Masala:  Odamlarda  sochning  jingalak  bo‘lishini  belgilovchi  J  geni  silliq  bo‘lishini 

belgilovchi  j  geni  ustidan  chala  dominantlik  qiladi.  Natijada  geterozigotalilarning  sochi 

to‘lqinsimon  bo‘ladi.  To‘lqinsimon  sochli  erkak  va  ayol  turmushidan  tug‘iladigan 

farzandlarning necha %i silliq sochli bo‘ladi? 



Yechish       

P fen:           to‘lqin                   to‘lqin 

    gen:    ♀     Jj         x          ♂     Jj   

    gameta            J                           J 

                          j                           j 

F

1



 fen:           jingal      to‘lqin     to‘lqin     silliq 

      Gen:          JJ            Jj            Jj            jj     

      Fen:  1 : 2 : 1            Gen:   1 : 2 : 1 

Javob: Tug‘ilajak farzandlardan 25%i silliq sochli bo‘ladi     


 

18 


Mustaqil yechish uchun masalalar 

1.G‘o‘za  o‘simligida  tolaning  malla  rang  bo‘lishi  oq  bo‘lishi  ustidan  chala 

dominantlik  qiladi.  Natijada  F

1

  duragaylarining  tolasi  novvotrang  tusda  bo‘ladi.  Agar 



mallarang tolali g‘o‘za oq tolali g‘o‘za bilan o‘zaro chatishtirishdan olingan F

1

 duragaylar 



o‘zaro chatishtirilsa qanday natija olish mumkin? 

2. Mevasi pushti rangli qulupnay o‘simliklari o‘zaro chatishtirilganda qizil, pushti va 

oq mevali o‘simliklar hosil bo‘ldi, ota-ona va F

1

 duragaylarning genotipini toping. 



3. Itog‘iz o‘simligining  pushti  gultojibargli formalari  o‘zaro  chatishtirilganda 360  ta 

o‘simlik olingan Shundan nechtasi qizil gultojibargli bo‘ladi?  

                      

Qon guruhlarining irsiylanishi 

Odamlarda 4 ta qon guruhlari mavjud. Qon guruhlarining 4 guruhda bo‘lishligi 3 ta 

allel genga bog‘jiq Genotipning OO bo‘lishi I-guruhni, AA va AO bo‘lishi II-guruhni, BB 

va BO bo‘lishi III-guruhni, AB bo‘lishi esa IV-guruh bo‘lishini ta’minlaydi. 



1-Masala:  Gomozigota  II-qon  guruhiga  ega  bo‘lgan  qiz  geterozigota  III-qon 

guruhiga  ega  yigitga  turmushga  chiqdi.  Ulardan  tug‘ilajak  bolalarning  qon  guruhlari 

qanday bo‘lishi mumkin? 

 

Yechish   P fen:        II                       III 

                 Gen: ♀   AA        x       ♂ BO 

              Gameta:      A                       B 

                                                         O 

               F

1

 fen:         IV                    II 



                                AB                   AO 

                                  50%                 50% 

Javob:  Tug‘ilajak  bolalarning  50%i  IV-qon  guruhiga, 50%i  esa  II-qon  guruhiga  ega 

bo‘ladi. 



2-masala.  II  qon  guruh  bo‘yicha  geterozigotali  ayol  III  qon  guruhli  (geterozigotali) 

erkakka  turmushga  chiqsa  ulardan  qanday  qon  guruhli  bolalar  tug‘ilishi  mumkin?  (1-

jadval). 

 


 

19 


1- jadval

 

Belgi 



Gen 

Genotip 

Gen ta’siri 

qon guruhi 

 

 

 



Kodominantlik 

II guruh 

I

A

 



I

A

I



A

; I


A

I

O



 

 

III guruh 



I

B

 



I

B

I



B

; I


B

I

O



 

 

♀- I



A

 I

O



 

♂- I


B

 I

O



 

F - ? 


 

 

 



 

Masalaning yechilishi:  

P:                      ♀ I

A

I

O



     x    ♂ I

B

I



O

 

Gametalar:               I



A

                  I

B

  

                                 I



O

                  I

O

 

                F



1

:      I


A

I

В



     I

A

I



O      

 I

B



I

O          

 I

O

I



O

 

Genotip: 25% I



A

I

В



 (IV)         Fenotip:   25% I

O

(I) 



               25% I

A

I



O

 (II)                         25% I

A

 (II) 


               25% I

B

I



O

 (III)                        25% I

B

 (III) 


               25% I

O

I



O

 (I)                          25% I

A

I

В



 (IV) 

Mustaqil yechish uchun masalalar 

1.Ota-ona II-qon guruhiga ega. Ular bitta farzand ko‘rishdi, bola I-qon guruhiga ega 

bo‘ldi.  Ota-ona  o‘z  qon  guruhlarini  bilgan  holda  bola  o‘zlariniki  ekanligiga  shubha 

qilishdi. Ota-onaning shubhasi o‘rinlikmi? 

2.Ota-ona  geterozigota  II  va  III-qon  guruhiga  egalar;  Ulardan  qanday  qon  guruhiga 

ega bolalar tug‘ilishi mumkin? 



3.Tug‘ruqxonada  ikkita  chaqaloq  almashib  qoldi.  Ota-onalardan  biri  III  va  I-  qon 

guruhiga,ikkinchi  ota-ona  III  va  IV  qon  guruhiga  ega.  Chaqaloqlarning  biri  I-qon 

guruhiga,  ikkinchisi  esa  II-qon  guruhiga  ega  ekanligi  ma’lum  bo‘ldi.  Bolalar  qaysi  ota-

onaga tegishli ekanini toping. 



 

20 


4.  II  qon  guruhi  bo‘yicha  geterozigotali  ayol  qon  guruhi  IV  bo‘lgan  erkak  bilan 

turmush qurganda, ularning bolalaridaqon guruhi qanday bo‘lishi mumkin? 



5.  Ota-onalarning  har  ikkalasining  qon  guruhi  II  bo‘lsa,  ularning  bolalarida  II 

guruhdan boshqa qon guruhi bo‘lishi mumkinmi? 



6.  Tug‘uruqxonada  2  ta  chaqaloqni  almashtirib  qo‘yishdi.  Bitta  bolaning  ota-onasi 

qoni  I  va  II  guruhga,  ikkinchisining  ota-onasi  esa  II  va  IV  qon  guruhiga  mansub. 

Bolalardan  birining  qoni  I  guruh,  ikkinchisiniki  esa  IV  guruh.  Qaysi  bola  kimniki 

ekanligini aniqlang. 

 

Diduragay va poliduragay chatishtirishda belgilarning irsiylanishi. 

Ikkita  belgisi  bo‘icha  farq  qiluvchi  organizmlarni  o‘zaro  chatishtirish  diduragay 

chatishtirish  deyiladi.  Uchta  belgisi  bilan  farq  qilsa  triduragay.  4ta  belgisi  bo‘yicha  farq 

qilsa tetraduragay, ko‘p belgisi bilan farq qilsa poliduragay chatishtirish deyiladi. 



Masala:  Pomidor  o‘simligida  mevaning  yumaloq  shakilli  va  qizil  rangli  bo‘lishi 

noksimon  shakilli  va  sariq  rangda  bo‘lishi  ustidan  dominantlik  qiladi.  Geterozigota 

yumaloq  shakilli  va  qizil  rangli  pomidor  o‘simligi  noksimon  shakilli  va  sariq  rangli 

pomidor bilan chatishtirildi. F

1

 duragaylarining genotip va fenotipini toping. 



Yechish:  P  fen:        yum. qizil                     nok. sariq 

                   gen:    ♀       AaBb          x       ♂    aabb 

               gameta:            

          ♂ 

      ♀ 

ab 


AB 

Yum qizil 

AaBb 

Ab 


Yum.sariq 

Aabb 


aB 

Nok.qizil 

aaBb 

ab 


Nok.sariq 

aabb 


              fen: 1:1:1:1 

              gen:1:1:1:1 



 

21 


Masala:  No‘xatning  uzun  poyali  (dominant),  oq  (retsessiv)  gultojbargli  navi  kalta 

poyali,  qizil  gultojbargli  navi  chatishtirilganda  F

1

da  80  ta  o‘simliklarning  hammasi  uzun 



poyali, qizil gultojbargli bo‘ldi. F

2

 da olingan 480 ta o‘simlikdan nechtasi uzun poyali, oq 



gultojbargli bo‘ladi? 

Yechish Dastlab ota-ona organizmlarning genotipini belgilab olamiz. Ona organizm 

uzun  poyali  (AA),  oq  gultojbargli  (bb),  yani  Aabb.  Ota  organizmi  esa  kalta  poyali  (aa), 

qizil  gultojbargli  (BB),  ya’ni,  aaBB.  F

1

  avlodning  hammasi  bir  xil,  uzun  poyali,  qizil 



gultojbargli bo‘lganligi uchun ota-ona organizmlarni har ikki belgisi bo‘yicha gomozigota 

qilib oldik. Ota-ona organizmlarni o‘zaro chatishtirib, F

1

 avlodni hosil qilamiz. 



P  fen:         uzun, oq                       kalta, qizil 

     Gen:  ♀   AAbb            x           ♂    aaBB 

     Gameta:     Ab                                     aB 

F

1



 fen:                            uzun, qizil 

      Gen:                             AaBb     

                                          80 ta 

Masalani  yechishdagi  navbatdagi  ishimiz  F

1

  duragaylarini  o‘zaro  chatishtirib,  F



2

 

avlodning fenotip va genotipini aniqlab olamiz. 



P    fen:       uzun, qizil                uzun, qizil 

       Gen:  ♀   AaBb        x          ♂   AaBb     

         ♂ 

♀        



AB 

Ab 

aB 

ab 

AB 

Uzun,qizil    

AABB 

Uzun,qizil          



AABb 

Uzun,qizil    

AaBB 

Uzun,qizil    



AaBb 

Ab 

Uzun,qizil    

AABb 

Uzun,oq    



AAbb 

Uzun,qizil    

AaBb 

Uzun,oq 


Aabb 

aB 

Uzun,qizil    

AaBB 

Uzun,qizil    



AaBb 

kalta,qizil     

aaBB 

Kalta,qizil     



aaBb 

ab 

Uzun,qizil    

AaBb 

Uzun,oq 


Aabb 

Kalta,qizil     

aaBb 

Kalta,oq 



aabb 

   Fen:    9 : 3 : 3 : 1 

F

2

  duragaylarining  nazariy  jixatdan  3\16  qismi  uzun  poyali,  oq  gultojbargli  bo‘lsa, 



 

22 


480 ta o‘simliklardan nechtasi uzun poyali, oq gultojbargli bo‘lishini topamiz. 

              16 tadan______________3 tasi uzun poya, oq 

             480 tadan______________ x 

              X= 480 * 3:16 

              X = 1440 :16 

              X = 90 



Javob:  F

2

  avlod  o‘simliklarining  480  tasidan  90  tasi  uzun  poya,  oq  gultojbargli 



bo‘ladi 

      

Mustaqil yechish uchun masalalar. 

1.  Sariq  va  silliq  donli  no‘xat  bilan  yashil  va  burishgan  donli  no‘xat  o‘simligi 

chatishtirilganda  F

1

  da  sariq  va  silliq  donli  no‘xatlar  paydo  bo‘ldi.  Agar  F



1

  o‘simliklari 

o‘zaro chatishtirilsa, F

2

 da qanday ajralish kuzatilishi mumkin? 



2.  Odamlarda  qo‘yko‘zlik  ko‘kko‘zlik  ustidan  to‘liq  dominantlik  qiladi.  Sochning 

jingalak  bo‘lishi  silliq  bo‘lishi  ustidan  chala  dominantlik  qilgani  uchun  geterozigota 

hollarda soch to‘lqinsimon bo‘ladi. Qo‘yko‘z, to‘lqinsimon sochli qiz ko‘kko‘z, jingalak 

sochli  yigitga  turmushga  chiqdi.  Ulardan  tug‘iladigan  bolalarning  fenotipi  qanday 

bo‘lishini aniqlang. 

3.  Suli  o‘simligida  poyaning  kaltaligi  uzun  bo‘lishi  ustidan,  zang  zamburug‘iga 

chidamliligi chidamsizligi ustidan, tezpisharligi kechpisharligi  ustidan dominantlik qiladi. 

Kalta  poyali,  zang  zamburug‘iga  chidamli,  ertapishar  geterozigota  suli  o‘simligi  uzun 

poyali, zang zamburug‘iga chidamsiz, kechpishar navi bilan chatishtirganda hosil bo‘lgan 

1168 ta o‘simliklardan nechtasi ota-ona organizmiga o‘xshaydi? 

4.  Pomidor mevasining yumaloq shakli (A) noksimon shakli (a) ustidan, qizil rangi 

(B)  sariq  rangi  (b)  ustidan  dominantlik  qiladi.  Tajribada  birinchi  belgisi  bo‘yicha 

geterozigota,  ikkinchi  belgisi  bo‘yicha  retsessiv  gomozigota  genotipga  ega  bo‘lgan 

pomidor  o‘simligi  har  ikki    belgisi  bo‘yicha  geterozigotali  pomidor  o‘simligi  bilan 

chatishtirildi.  Hosil bo‘lgan duragaylarning genotip va fenotipini toping. 

5.  Tovuqlarda  oyoqlarning  patli  bo‘lishi  (B)  patli  bo‘lishi  (b)  ustidan,  tojining 

no‘xatsimon  bo‘lishi  (P)  oddi  bo‘lishi  (p)  ustidan  dominantlik  qiladi.  Oyog‘ida  pati  bor 

no‘xatsimon  tojli  tovuq  va  xo‘rozlar  o‘zaro  chatishtirilganda  olingan  duragaylarning 



 

23 


hammasi  ota-ona  organizmlarga  o‘xshash  bo‘ldi.  Ota-ona  va  duragaylarning  genotipini  

toping. 


6.  Monogeterozigot  Aa,  digeterozigot  AaBb  va  trigeterozigot  AaBbCc 

organizmlarda qancha turdagi gametalar hosil bo‘lishini aniqlang. 

7.  Itlar  yungining  qora  rangi  —  jigarrang  ustidan,  kalta  yungi  —  uzun  yungdan 

to‘liq dominantlik qiladi. Ikkala juft genlar har xil autosoma xromosomalarda joylashgan. 

Ovchi qora va kalta yungli itlarni ko‘paytirish maqsadida xuddi shunday fenotipli itlarni 

chatishtirgan.  Lekin ularning  avlodidagi  kuchukchalarning  ma’lum  qismigina qora,  kalta 

yungli  bo‘lgan.  Qolganlari  esa  qora,  uzun  yungli  yoki  jigarrang,  uzun  yungli  bo‘lgan. 

Chatishtirish uchun olingan itlarning genotiplarini aniqlang. Ovchi itlari gomozigota qora, 

kalta junli ekanligini tekshirish uchun qanday chatishtirish o‘tkazilishi lozim? 

8.  Boshog‘i  chiltonoqsiz,  qizil  bo‘lgan  bug‘doy  navlari  boshog‘i  qiltanoqli,  oq 

rangli bo‘lgan navlar bilan chatishtirilganda F1 da olingan o‘simliklar qiltanoqsiz va qizil 

boshoqli  bo‘lgan.  F2  da  esa  quyidagicha  ajralish  namoyon  bo‘lgan:  159  ta  qiltanoqsiz, 

qizil; 48 ta qiltanoqsiz, oq; 54 ta qiltanoqli, qizil; 16 ta qiltanoqli, oq boshoqli o‘simliklar 

olingan.  O‘rganilayotgan  belgilar  qanday  irsiylanadi?  F2  o‘simliklarning  necha  foizi 

geterozigotali?  Tahliliy  chatishtirish  o‘tkazish  uchun  F1  o‘simliklarini  qanday  fenotipga 

ega bo‘lgan o‘simliklar bilan chatishtirish kerak? 

9.  Yumaloq,  chipor  tarvuz  o‘simliklari  uzunchoq,  yashil  mevali  o‘simliklar  bilan 

chatishtirilganda  avlodda  olingan  o‘simliklarning  hammasi  yumaloq,  yashil  mevali 

bo‘lgan. Ikkinchi tajribada ham xuddi shunday chatishtirish o‘tkazilganda avlodda olingan 

o‘simliklarni quyidagi fenotipik sinflarga ajratish mumkin bo‘lgan: 

20 ta o‘simlik yumaloq, yashil mevali; 

18 ta o‘simlik yumaloq, chipor mevali; 

19 ta o‘simlik uzunchoq, yashil mevali; 

21 ta o‘simlik uzunchoq, chipor mevali. 

  Chatishtirish  uchun  olingan  barcha  o‘simliklarning  genotipini  aniqlang. 

O‘rganilayotgan belgilarning qanday irsiylanishini tushuntirib bering.  

10.  G‘o‘za o‘simligida hosil shoxi cheklanmagan va cheklangan tipda, tola rangi esa 

qo‘ng‘ir  va  oq  bo‘ladi.  Shoxning  cheklanmagan  tipda  bo‘lishligi  cheklangan  tipda 



 

24 


bo‘lishligi ustidan to‘liq, tolning qo‘ng‘ir rangda bo‘lishligi esa oq rangi ustidan to‘liqsiz 

dominantlik qiladi.  

1)  cheklanmagan  shoxli,  qo‘ng‘ir  tolali  g‘o‘za  o‘simliklari  cheklangan  shoxli,  oq 

tolali  o‘simliklar  bilan  chatishtirilganda  F1  da  olingan  o‘simliklarning  hammasi 

cheklanmagan shoxli va tola novvotrang bo‘lgan. F1 o‘simliklari o‘z-o‘ziga chatishtirilib, 

keying  avlod  olinsa,  ularning  fenotipi  qanday  bo‘ladi?  Fenotipik  sinflarning  nisbatini 

aniqlang. 

2)  F1  da  olingan  o‘simliklar  cheklangan  shoxli  va  oq  tolali  o‘simliklar  bilan 

chatishtirilsa, keyingi avlodda olingan o‘simliklarning genotipi va fenotipini aniqlang. 

11.  Sulida normal bo‘ylik – balandlikdan, ertapisharlik – kechpisharlikdan ustunlik 

qiladi. Bu belgilarni ifodalovchi genlar har xil xromosomalarda joylashgan: 

a)  gomozigotali  kechpishar,  normal  bo‘yli  suli  navi  baland  bo‘yli,  ertapishar  navli 

bilan chatishtirish natijasida olingan duragaylar qanday belgilarga ega bo‘ladilar; 

b)  F1  duragaylarni  o‘zaro  chatishtirishdan  olingan  avlod  orasida  baland  bo‘yli, 

ertapishar o‘simliklar necha foizni tashkil qiladi; 

d) ertapishar, normal bo‘yli sulini o‘zaro chatishtirganda 

22372  ta  o‘simlik  olingan.  Ulardan  5593  tasi  baland  bo‘yli  va  xuddi  shunchasi 

kechpishar  bo‘lgan.  Hosil  bo‘lgan  o‘simliklar  orasida  nechtasi  baland  bo‘yli, 

kechpisharligini aniqlang. 

12. Qoramtir,  jingalak  sochli,  faqat  ikkinchi  belgisi  bo‘yicha  geterozigotali  ayol, 

qoramtir,  silliq  sochli,  lekin  birinchi  belgisi  bo‘yicha  geterozigota  yigit  bilan  turmush 

qurgan. Ushbu oilada tug‘iladigan farzandlarning fenotip va genotiplarini aniqlang (silliq 

soch – retsessiv). 

13.  Har  ikkala  belgisi  bo‘yicha  geterozigota  kulrang,  uzun  qanotli  urg‘ochi,  qora 

rangli,  kalta  qanotli  erkak  drozofila  bilan  chatishtirilgan.  Ushbu  chatishtirish  natijasida 

paydo bo‘ladigan naslning fenotipi va genotipi qanday bo‘ladi? 

14.   Har  ikkala  belgisi  bo‘yicha  geterozigota  qora  ko‘zli  va  besh  barmoqli  erkak 

(lekin  yoshligida  ortiqcha  barmog‘i  olib  tashlangan)  ko‘k  ko‘zli,  besh  barmoqli  ayolga 

uylangan. Ushbu nikohdan ko‘k ko‘zli va olti barmoqli bola tug‘ilishi mumkinmi? 


 

25 


15. 

Download 0.53 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling