Qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti
Download 0.53 Mb. Pdf ko'rish
|
Genetikadan-masala-va-mashqlar-yechish@nambiolog.zn .uz
- Bu sahifa navigatsiya:
- Mustaqil ishlash uchun masalalar
- Mustaqil yechish uchun masalalar
- Foydalanilgan adabiyotlar va internet resurslari
- Qaydlar uchun
|
Masala: Odamlarda qonning ivimasligi-gemofiliya kasalligi X xromasomada joylashgan va retsessiv holda nasldan-naslga o‘tadi. Fenotip jihatdan sog‘lom, lekin kasallik tashuvchi qiz sog‘lom yigitga turmushga chiqdi. Ulardan kasal bolalarning tug‘ilish ehtimoli qanday?
P gen: ♀ X H X
x ♂ X H Y Gameta: X H X H X h Y F 1 fen: sog‘ tashuvchi sog‘ gemofiliya Gen: X H X H ; X
H X h ; X H Y; X h Y
Javob: Bu oilada tug‘iladigan bolalarning 25% izi gemofiliya bilan kasallangan bo‘ladi. Mustaqil ishlash uchun masalalar 1. Rangni ajrata olmaslik (daltonizm) retsessiv (d ) belgi bo‘lib, jinsiy X xromasoma orqali nasldan-naslga o‘tadi. Qaysi hollarda oilada daltonik qiz va o‘g‘il bollalar tug‘ilishi mumkin? 2. Mushuklarda ranglarni ifodalovchi genlar X xromasomada joylashgan. Qora rang malla rang ustidan to‘liq dominantlik qila olmaydi, natijada oraliq forma toshbaqarang hosil bo‘ladi. Toshbaqa rang mushukchaning jinsi va genotipini aniqlang. Agar tosbaqarang mushuk bilan malla rang mushuklar chatishtirilsa F 1 duragaylarining rangi qanaqa bo‘ladi? 34
3. Tovuqlarda patning olachipor (A) va qora (a) rangda bo‘lishini boshqaruvchi genlar X xromasomada joylashgan. Olachipor tovuq bilan qora tus tovuq chatishtirilganda hosil bo‘gan F 1 duragaylarning fenotip va genotipini toping. Genlarning ko‘p tomonlama ta’siri – Pleyotropiya Pleyotropiya-deyilganda bir genning bir nechta belgiga ta’siri tushuniladi. Ba’zi hollarda pleyotrop gen bir belgiga nisbatan dominant, ikkinchi belgiga nisbatan retsessiv bo‘ladi. Agar pleyotrop gen dominant yoki retsessiv bo‘sa, u holda masala monoduragay belgilarining to‘liq naslda-naslga o‘tishidagiga o‘xshash yechiladi. Ba’zi bir genning pleyotrop ta’sirida organizmdagi turli organlarning rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi, natijada ular nobud bo‘ladi. Bunday genlar letal genlar deyiladi. Masalan, sichqonlarda junning sariq bo‘lishi dominant A geniga bog‘liq. Sariq junli sichqonlar faqat geterozigota holatda (Aa) bo‘ladi, gomozigota hollarda (AA) ular nobud boladi.
gomozigota holda o‘limga olib keladi. Normal junli urg‘ochi va erkak doglar chatishtirilganda naslning bir qismi nobud bo‘ldi. O‘sha erkak it boshqa urg‘ochi dog bilan chatishtirilganda esa naslda o‘lim kuzatilmadi. Yuqoridagi ikki xil chatishtirishda ishtirok etgan ota-ona doglar va duragay avlodlarning genotip va fenotipini toping.
P fen: normal jun normal jun gen: ♀ Aa x ♂ Aa gameta: A A a a F
1 fen normal normal normal junsiz jun jun jun gen: AA Aa Aa aa fen: 3:0 gen: 1:2 naslning ¼ qismi halok bo‘lgan Normal junli erkak dog boshqa normal junli urg‘ochi dog bilan chatishtirilsa, naslda o‘lim kuzatilmagan,u holda ota-ona genotipi qo‘yidagicha bo‘ladi: P fen: normal jun normal jun gen: ♀ AA x ♂ Aa
35
gameta: A A a F1 fen: normal jun normal jun gen: AA Aa fen: 1:1 gen: 1:1
1.Tangachasi tanasi bo‘ylab chiziqli joylashishi tangachasi bir tekist joylashishi ustidan dominantlik qiladi.Tangachali baliqlar chiziqli baliqlar bilan chatishtirilganda, tangachali va chiziqli baliqchalar hosil bo‘ldi. Ikkita chiziqli baliqlar o‘zaro chatishtirilganda nasldorlik 25%ga kamaydi. Chatishtirish uchun olingan va F 1
2. Ba’zi bir tovuq zotlarida oyoqlar juda kalta bo‘lgani uchun “emaklovchi” tovuq deyiladi. Emaklovchi tovuq va xo‘rozlar chatishishidan olingan 10000 ta tuxumlar inkubatorga qo‘yilib 7480 ta jo‘ja olingan. Undan 2482 tasi normal oyoqli, qolgani kalta oyoqli bo‘lgan. Nobud bo‘lgan va olingan jo‘jalarning genotiplarini niqlang. 3. Qorako‘l qo‘ylarining kulrang junli erkak va sovliqlari chatishtirildi. F 1
duragaylarida fenotipik jixatdan 2:1nisbatda ajralish kuzatildi. Ota-ona va F 1 duragaylarning genotioini toping.
36
Foydalanilgan adabiyotlar va internet resurslari 1. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch.-T.: «Ma’naviyat», 2008 y. 2. Umumiy o‘rta ta’lim davlat ta’lim standarti va o‘quv dasturi. «Ta’lim taraqqiyoti», 3-maxsus son.-T.: «Sharq», 1999 y. 3. Tolipova J.O., G‘ofurov A.T. Umumiy biologiyani o‘qitish metodikasi. (10-sinf). –T.: “Sharq”. 2004. -96 b. 4. A.S. Almatov, Sh. To‘rabekov, G.J.Jalolov. “Genetikadan masalalar to‘plami va ularni yechish metodikasi” Toshkent 1993. 5. A.G.G‘ofurov, S.S.Fayzullayev, X.X.Xolmatov “Genetikadan masala va mashqlar” Toshkent 1991. 6. O. E. Eshonqulov, k. N. Nishonboyev, m. Sh. Bosimov “Genetika” Akademik litsey o‘quvchilari uchun darslik “Sharq” nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati. Toshkent–2010. 7.
http://ziyonet.uz/
8. http://uzedu.uz/
9. http://eduportal.uz/
10. http://multimedia.uz/
11. http://nambiolog.zn.uz/
37
Mundarija
Irsiyatning molekulyar asoslari…………………………………………….. 3-bet Genetik kod................................................................................................. 6-bet Gametalar olish tartibi……………………………………………………… 10-bet Genotipni belgilash....................................................................................... 12-bet Monoduragay chatishtirishda belgilarning nasldan-naslga o‘tishi.................. 12-bet Chala dominantlik…………………………………………………………… 17-bet Qon guruhlarining irsiylanishi……………………………………………….. 18-bet Diduragay va poliduragay chatishtirishda belgilarning irsiylanishi…………... 20-bet Komplementar holda nasldan-naslga o‘tish………………………………… 26-bet Genlarning o‘zaro epistaz ta’siri…………………………………………….. 28-bet Polimer holda nasldan-naslga o‘tish……………………………………….. 30-bet Jins bilan birikkan holda nasldan-naslga o’tish…………………………….. 32-bet Genlarning ko‘p tomonlama ta’siri – Pleyotropiya…………………………. 34-bet Foydalanilgan adabiyotlar va internet resurslari…………………………….. 36-bet
38
Qaydlar uchun 39
40
Download 0.53 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|