Qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti


Download 0.53 Mb.
Pdf ko'rish
bet4/4
Sana02.08.2020
Hajmi0.53 Mb.
#125294
1   2   3   4
Bog'liq
Genetikadan-masala-va-mashqlar-yechish@nambiolog.zn .uz


Masala:  Odamlarda  qonning  ivimasligi-gemofiliya  kasalligi  X  xromasomada 

joylashgan  va  retsessiv  holda  nasldan-naslga  o‘tadi.  Fenotip  jihatdan  sog‘lom,  lekin 

kasallik  tashuvchi  qiz  sog‘lom  yigitga  turmushga  chiqdi.  Ulardan  kasal  bolalarning 

tug‘ilish ehtimoli qanday? 

Yechish:      fen:      tashuvchi           sog‘lom 

           P    gen: ♀   X

H

X

h



     x     ♂   X

H



         Gameta:         X

H

                     X



                             X

h

                      Y 



       F

1

   fen:        sog‘    tashuvchi    sog‘    gemofiliya  



             Gen:     X

H

X



H

 ;  X


H

X

h



 ;     X

H

Y;     X



h

Y  


Javob:  Bu  oilada  tug‘iladigan  bolalarning  25%  izi  gemofiliya  bilan  kasallangan 

bo‘ladi. 



Mustaqil   ishlash  uchun  masalalar 

       1.  Rangni  ajrata  olmaslik  (daltonizm)  retsessiv  (d  )  belgi  bo‘lib,  jinsiy  X 

xromasoma  orqali  nasldan-naslga  o‘tadi.  Qaysi  hollarda  oilada  daltonik  qiz  va  o‘g‘il 

bollalar tug‘ilishi mumkin? 

      2.  Mushuklarda  ranglarni  ifodalovchi  genlar  X  xromasomada  joylashgan.  Qora 

rang  malla  rang  ustidan  to‘liq  dominantlik  qila  olmaydi,  natijada  oraliq  forma 

toshbaqarang  hosil  bo‘ladi.  Toshbaqa  rang  mushukchaning  jinsi  va  genotipini  aniqlang. 

Agar  tosbaqarang  mushuk  bilan  malla  rang  mushuklar  chatishtirilsa  F

1

    duragaylarining 



rangi qanaqa bo‘ladi? 

 

34 


      3.  Tovuqlarda  patning  olachipor  (A)  va  qora  (a)  rangda  bo‘lishini  boshqaruvchi 

genlar X xromasomada joylashgan. Olachipor tovuq bilan qora tus tovuq chatishtirilganda 

hosil bo‘gan F

1

 duragaylarning fenotip va genotipini toping. 



 

Genlarning ko‘p tomonlama ta’siri – Pleyotropiya  

        Pleyotropiya-deyilganda bir genning bir nechta belgiga ta’siri tushuniladi. Ba’zi 

hollarda  pleyotrop  gen  bir  belgiga  nisbatan  dominant, ikkinchi  belgiga  nisbatan  retsessiv 

bo‘ladi. Agar pleyotrop gen dominant yoki retsessiv bo‘sa, u holda masala monoduragay 

belgilarining  to‘liq  naslda-naslga    o‘tishidagiga  o‘xshash  yechiladi.  Ba’zi  bir  genning 

pleyotrop ta’sirida organizmdagi turli organlarning rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi, 

natijada  ular  nobud  bo‘ladi.  Bunday  genlar  letal  genlar  deyiladi.  Masalan,  sichqonlarda 

junning sariq bo‘lishi dominant A geniga bog‘liq. Sariq junli sichqonlar faqat geterozigota 

holatda (Aa) bo‘ladi, gomozigota hollarda (AA) ular nobud boladi.   

Masala:  Meksika  it  zoti  dogda  terisida  jun  bo‘lmasligiga  sabab  bo‘ladigan  gen 

gomozigota  holda  o‘limga  olib  keladi.  Normal  junli  urg‘ochi  va  erkak  doglar 

chatishtirilganda naslning bir qismi nobud bo‘ldi. O‘sha erkak it boshqa urg‘ochi dog bilan 

chatishtirilganda esa naslda o‘lim kuzatilmadi. Yuqoridagi ikki xil chatishtirishda ishtirok 

etgan ota-ona doglar va duragay avlodlarning genotip va fenotipini toping. 

Yechish:  Bu masalada retsessiv gomozigota letal gen hisoblanadi. 

      P  fen:            normal jun           normal jun 

          gen:                ♀ Aa        x     ♂ Aa 

       gameta:                   A                    A 

                                     a                      a 

       F


1

   fen      normal    normal    normal   junsiz 

                           jun          jun        jun 

            gen:        AA          Aa         Aa           aa 

            fen:   3:0       gen:   1:2       naslning ¼ qismi halok bo‘lgan 

Normal junli erkak dog boshqa normal junli urg‘ochi dog bilan chatishtirilsa, naslda 

o‘lim kuzatilmagan,u holda ota-ona genotipi qo‘yidagicha bo‘ladi: 

       P  fen:         normal jun             normal jun 

           gen:     ♀       AA        x          ♂ Aa 


 

35 


        gameta:             A                    A 

                                                       a 

      F1   fen:         normal jun             normal jun 

           gen:               AA                        Aa 

         fen: 1:1            gen: 1:1 

 

Mustaqil yechish uchun masalalar 

 1.Tangachasi  tanasi  bo‘ylab  chiziqli  joylashishi  tangachasi  bir  tekist  joylashishi 

ustidan  dominantlik  qiladi.Tangachali  baliqlar  chiziqli  baliqlar  bilan  chatishtirilganda, 

tangachali  va  chiziqli  baliqchalar  hosil  bo‘ldi.  Ikkita  chiziqli  baliqlar  o‘zaro 

chatishtirilganda  nasldorlik  25%ga  kamaydi.  Chatishtirish  uchun  olingan  va  F

1

 

duragaylarning genotip va fenotipini toping. 



 2.  Ba’zi  bir  tovuq  zotlarida  oyoqlar  juda  kalta  bo‘lgani  uchun  “emaklovchi”  tovuq 

deyiladi.  Emaklovchi  tovuq  va  xo‘rozlar  chatishishidan  olingan  10000  ta  tuxumlar 

inkubatorga qo‘yilib 7480 ta jo‘ja olingan. Undan 2482 tasi normal oyoqli, qolgani kalta 

oyoqli bo‘lgan. Nobud bo‘lgan va olingan jo‘jalarning genotiplarini  niqlang.  

  3.  Qorako‘l  qo‘ylarining  kulrang  junli  erkak  va  sovliqlari  chatishtirildi.  F

1

 



duragaylarida  fenotipik  jixatdan  2:1nisbatda  ajralish  kuzatildi.  Ota-ona  va  F

duragaylarning genotioini toping.      



 

 

 



 

 


 

36 


Foydalanilgan adabiyotlar va internet resurslari 

1.  Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch.-T.: «Ma’naviyat», 2008 y. 

2.  Umumiy o‘rta ta’lim davlat ta’lim standarti va o‘quv dasturi. «Ta’lim taraqqiyoti», 

3-maxsus son.-T.: «Sharq», 1999 y. 

3.  Tolipova J.O., G‘ofurov A.T. Umumiy biologiyani  o‘qitish metodikasi.  (10-sinf). 

–T.: “Sharq”. 2004. -96 b. 

4.   A.S. Almatov,  Sh. To‘rabekov, G.J.Jalolov. “Genetikadan  masalalar  to‘plami va 

ularni  yechish  metodikasi” Toshkent 1993. 

5.  A.G.G‘ofurov,  S.S.Fayzullayev,  X.X.Xolmatov  “Genetikadan  masala  va  

mashqlar” Toshkent 1991. 

6.  O.  E.  Eshonqulov,  k.  N.  Nishonboyev,  m.  Sh.  Bosimov    “Genetika”  Akademik 

litsey  o‘quvchilari  uchun  darslik    “Sharq”  nashriyot-matbaa    aksiyadorlik 

kompaniyasi bosh tahririyati. Toshkent–2010. 

7. 


http://ziyonet.uz/

 

8. 



http://uzedu.uz/

 

9. 



http://eduportal.uz/

 

10. 



http://multimedia.uz/

 

11. 



http://nambiolog.zn.uz/

 


 

37 


 

Mundarija 

 

Irsiyatning molekulyar asoslari…………………………………………….. 



3-bet 

Genetik    kod................................................................................................. 

6-bet 

Gametalar olish tartibi……………………………………………………… 



10-bet 

Genotipni   belgilash....................................................................................... 

12-bet 

Monoduragay chatishtirishda belgilarning nasldan-naslga o‘tishi.................. 



12-bet 

Chala dominantlik…………………………………………………………… 

17-bet 

Qon guruhlarining irsiylanishi……………………………………………….. 



18-bet 

Diduragay va poliduragay chatishtirishda belgilarning irsiylanishi…………... 

20-bet 

Komplementar holda nasldan-naslga o‘tish………………………………… 



26-bet 

Genlarning o‘zaro epistaz ta’siri…………………………………………….. 

28-bet 

Polimer holda nasldan-naslga  o‘tish……………………………………….. 



30-bet 

Jins bilan birikkan holda nasldan-naslga o’tish…………………………….. 

32-bet 

Genlarning ko‘p tomonlama ta’siri – Pleyotropiya…………………………. 



34-bet 

Foydalanilgan adabiyotlar va internet resurslari…………………………….. 

36-bet 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


 

38 


Qaydlar uchun 

 

 

 

 

 

39 


 

40 


 

Download 0.53 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling