Саратон касаллиги бирламчи ва иккиламчи профилактикаси. Зарарли одатларга карши кураш. Саратон олди касалликлари


Download 39.22 Kb.
bet5/5
Sana03.11.2023
Hajmi39.22 Kb.
#1744112
1   2   3   4   5
Bog'liq
“Саратон касаллиги бирламчи ва иккиламчи профилактикаси. Зарарли одатларга карши кураш. Саратон олди касалликлари ”

Касбга оид канцерогенлар
Мавжуд эпидемилогик маълумотларга караганда, хамда МАИР томонидан утказилган, 50дан ортик кимевий моддалар, мураккаб аралашмалар ва омилларни бахолаш окибатида инсон учун касбга оид канцероген хавф омиллар купинча йигирув жойларида учрайди ва емон сифатли усмалар ривожланишида хавф омили исботланган булиб, I гурухга киритилган.Улардан айримлари юкори даражадаги саноат мамлакатлари хамда унчалик юкори даражада булмаган саноат давлатларида хам кенг таркалган. Илмий маълумотларга асосланиб канцероген таъсирга эга аник бир моддани ажратиб олишни иложи булмаса, емон сифатли усмалар ривожланишига олиб келувчи канцероген ишлаб чикариш жараени диб таснифланади. Шу тарзда 1 гурухга емон сифатли усмалар хавфини оширувчи ишлаб чикариш жараенлари ва касблар киритилган.
Бундан ташкари МАИР томонидан эксперементал ва мантикий эпидемияга асосланган холда унлаб омиллар канцероген булиши мумкин булган (2а гурухи) киритилган, хамда инсон ишлаб чикариш жараенида тукнаш келадиган 200дан ортик моддалар эксперементал текширишлар асосида тахминий канцероген омиллар сифатида 2в гурухига киритилган.
Куйида канцерогенлиги инсон учун исботланган кимевий моддалар ва омиллар келтирилган: (1 гурух)
--- 4-аминобифенил
--- азатиоприн
--- асбест
--- афлатоксин
--- бензидин
--- бензол
--- бериллий ва унинг бирикмалари
--- бис-метилхлорид ва метилхлор эфири
--- N,N-6нс- (2-хлорэтил)-2-нафтиламин(хлорнафазин)
--- 1,4- бутандиол диметилсульфонат;
--- винилхлорид
--- хантал гази
--- ионловчи нурланиш
--- кадмий ва унинг бирикмалари
--- кремний (кристалл шакли)
--- мышьяк ва унинг бирикмалари
--- 2-нафтиламин
--- никель ва унинг бирикмалари
--- радон
--- сульфат кислота(буглари)
--- асбестсимон толалар тутувчи тальк
Иккиламчи профилактика. «Юкори хавф» гурухларини аниклаш.
Канцероген холатни бошкаришда иккиламчи саратон профилактикаси чора-тадбирлари учинчи погонада кузда тутилган.
Улар усма олди касалликлари бор беморларни согломлаштириш ва саратонни эрта аниклашни уз ичига олади.
Иккиламчи профилактиканинг иккала вазифаси тиббиет хизматининг бирхил кучлари оркали амалга оширилиши керак. Согликни саклашнинг замонавий ривожланиш боскичида ушбу вазифаларни хал килишнинг энг самарадор усулларидан бу еппасига скрининг услублари ва шаклларини ишлаб чикиш хамда амалиетга киритиш хисобланади.
Скрининг методларининг тарихи ва ривожланиши бир-бирини тулдирувчи ва бутунликни таъминловчи энг камида олти та шаклларини билади:
Анкета- суров
Гинеко-цитологик
Флюроографик
Маммологик
Лаборатор
Эндоскопик.
Еппасига скрининг жараенида бир томондан инсон соглиги холатини бахолаш вазифалари, бошка томондан эса хусусий масалалар( жинсий аъзолар холати, сут бези, кукрак кафаси аъзолари ва б.) хал килинади. Охирги айтиб утилганлар умумий текширишни сезиларли даражада тулдиради.
Скрининг фаолиятининг асосий принципи – бу текшириладиган шахслар доирасининг кадама-кадам торайиши диагностик жараен чукурлашишидир.
Биринчи боскичда энг оддий ва универсал услублардан бири булиб анкета- суров услуби хисобланади. Махсус ишлаб чикилган анкета асосида ахоли уртасида ички ва ташки аъзолар томонидан шикоятлар еки турли хил объектив методлар билан аникланадиган патологик узгаришлар борлиги, онкологик касалликларга шубха мавжудлиги урганилади. Анкета саволларига беморнинг узи жавоб беради. Анкета-суров методи асосий кийинчилиги бу куп сонли беморлар натижаларини тахлил килиш ва булиши мумкин булган ташхисни тез олишдир. Уз вактида анкета сурови хакида хулоса килмаслик маълумотларга ишончни йукотади.
Кандай килиб анкета маълумотлари асосида булиши мумкин булган диагноз саволига жавоб топиш мумкин?
Маълумки турли хил касаллик холатларида хар бир касаллик уз объектив ва субъектив симптомларига эга. Маълум бир симптомлар касаллик бошлангич даврида бошкалари эса жараен ривожланиши билан пайдо булади. Инсон мияси хар доим хам холатларни тугри бахолай олмайди. Ердамга махсус программалар билан жихозланган компьютер келади. Я.Г. Райхман махсус анкетага жойлаштирилган саволлар асосида ноеб компьютер тест алгоритмини ишлаб чиккан. Бемор компьютер олдида утириб бевосита анкета саволларига жавоб бериб у еки бу патология тугрисида бирданига хулосага эга булади (экспресс диагностика) ва ташхисни аниклаштириш учун тавсияларни олади. Компьютер тести асосида экспресс диагностика программаси тугри ташхис учун йуналиш курсатади. Замонавий хает тарзида инсон шифокор кабулида булиш учун етарлича вакти булмайди, факатгина чидаб булмас холатда, яъни хар кунги ишни амалга ошириб булмайдиган вазиятдагина тиббий ердам учун мурожаат килади. Бунда саратоннинг кеч ташхисланиши тез-тез учраб туради. Компьютер тестини куллаш билан экспресс диагностика ушбу камчиликларни бартараф этади. Методнинг оддийлиги, арзонлиги, хаммабоплиги биринчи боскичдаги саратон олди касалликлари еки саратон булиш эхтимоллиги булган шахсларни еппасига скрининг килиш билан муаммони хал килишга имкон беради, ташхисни аниклаштириш иккинчи боскич (шифокор боскичи)да яшаш жойи буйича тегишли поликлиникада амалга оширилади. Даврий гинеколдогик куздан кечиришлар ва цитологик текшириш учун суртма олиш, кукрак кафаси аъзолари флюрографик текшируви, маммаграфия ва сут безини мустакил куздан кечириш анкета-суров методининг натижаларини тулдиради.
Хозирги кунда иккиламчи саратон профилактикаси факат бачадон буйни саратони учун самарадорлигини курсатди. Бошка саратон шаклларида натижалар унчалик ишончли эмас. Охирги ун йилликларда айрим аъзолар саратони учун усма маркерлари куллана бошланди. Бу инсон кони еки бошка субстанцияда аникланувчи биологик моддалар булиб саратон мавжудлигини курсатади. Маркерлар етарлича спецефик эмас, лекин тахминий диагнозни аниклашга ердам беради. Айникса урологик амалиетда простата бези холатини назорат килиш учун кенг кулланади.
«Иккиламчи профилактика» система ости тизимининг фаолияти охирги натижаси бир томондан саратон пайдо булишини олдини олиб, саратон олди холатларини аниклаш ва даволаш булса, бошка томондан касалликни ишончли даволаш сифатида эрта аниклашни яхши йулга куйиш хисобланади.
Иккиламчи саратон профилактикаси бошкача типдаги система хисобланади.
Саратондан улим сони система яратувчи омили хисобланади.
Иккиламчи саратон профилактикаси саратонни эрта аниклаш ва усма олди касалликлари бор шахсларни согломлаштириш муаммосини бартараф этиши керак. Усма олди касалликлари бор шахсларни согломлаштириш одатда «бирламчи профилактика»нинг элементи хисобланади. Бу саратон комплекс профилактикаси программасида» система ости тизимига булиниши шартли хисобланади.
Хозирда скрининг саратон профилактикасида бошка максадда кулланиши мухим ахамиятга эга. Утган йиллар мобайнида скрининг куллашни пайдо булиши(1962) куп ривожланиш йулидан утди ва шаклланди (упка саратонини анаиклаш учун рентгенофлюрография, цервикал канал суртмаси текшируви, маммаграфия ва сут бези мустакил текшируви). Скрининг бу шакллари согликка хеч канака шикояти булмаган одамларда алохида аъзолар патологиясини аниклашга каратилган.
Хусусий скрининг шаклларини куллаш, хусусиятларига боглик холда бир катор чегеранишларга эга. Кукрак кафаси аъзолари рентгенофлюрографияси организмга етарлича нур юкламасига эга эмас ва имкониятлари хам етарлича эмас. Уни биттадан куллаш катта иктисодий маблагни талаб килади. Упка флюрографияси юкори хавфга эга гурухлар(чекувчилар, чанг билан боглик касблар) учун максадга мувофикдир. Кам дозали ракамли флюрография ривожланиши билан бу метод принципиал узгарди. Бу ноеб методика нафакат бемор нурланиш дозасини 4 мартага камайтиришга балки компьютер мониторида сифатли тасвир олишга, хамда лазер принтер оркали когозга туширишга шунингдек магнитопластик курилмаларнинг хотирасида саклаш ва узок йиллар саклаб юриш имконини беради.
Маммаграфия узининг ешга боглик чекланишларига эга чунки 45-50 ешгача куллаш сут бези саратони хавфини оширади. Шунинг учун сут безларини мустакил текширишга ахамият берилади.
Гастрофлюрография куллаш учун кенг клиник курсатмаларга эга булиш керак.
Соглик томондан турли хил шикоятларга инсонларнинг сезиларли кисми скрининг ушбу методлари керак булмади. Улар хар кунги мехнат билан ишлаб чикариш ва уйда шугулланиб вакт етишмаслиги хисобига тиббий ердамга мурожаат килишмайди. Улар орасида саратон аллакачон ривожланган булиши мумкин. Бундай бемор чидаб булмас холатлар юзага келганда , усма жараени таркалиб уни самарали даволашнинг иложи булмайдиган холатда ердам олиш учун мурожаат килишади.
Замонавий диагностика методлари алохида индивидларда саратоннинг етарлича эрта боскичда аниклашга имкон беради. Муаммо бунда эмас. Муаммо саратон еппасига таркалган шароитда саратон пайдо булишидан диагноз аникланишигача булган йулни кискартириш ва ахоли уртасида саратон хавфи факторлари ва усма олди касалликлари таркалишини камайтиришдир. Анъанавий тиббий ердам хизматлари катта ахоли контингентини уз вактида куздан кечиришга имкон бермайди. Шунинг учун бир томондан еппасига хамма мухтож булганлар ва уз соглигини текшириб куришни истаганларниЮ бошка томондан онкологик касалликларга нисбатан етарлича ахборотга эга услублар керак.
45 йил олдин ЖСС ташкилоти саратонни аниклашда скрининг юкори самарадор курол деб тан олди. Скрининг аниклаб булмайдиган касалликни, нуксонларни тест, текширув еки муолажалар оркали куп вакт талаб килмасдан тахминий аникловчи метод сифатида таъкидланди. Бемоларни бунака саралашда соглом булиши мумкин булган ва касал булиши мумкин булганга ажратилади. Тезкор хусусиятларга эга булган скрининг-тест тушунчаси мавжуд. Усма жараени мавжудлиги борасида тестлар етарлича ахборотлиликка эга булиши керак. Ахолини еппасига профилактик куздан кечириш ривожланиш ва шаклланишининг куп йиллик малакаси курсатишича, бунака шароитда саратонни эрта аниклашда бу методлар кераксиз булиб колди. Ташхис куйишнинг турли боскичларида вакт йукотиш уз вактида диагностика кила олмасликка ва касаллик ривожланишига олиб келди. Ахолини еппасига текширишда текширувчилару еки бу сурункали касалликнинг уч шакли билан тукнаш келишади:
Маълум субъектив сиптомларга эга касалликлар;
Ифодаланган субъектив симптомларга эга булмаган, лекин тана кисмларининг куринадиган жойларида объектив узгаришлар билан намоенбуладиган касалликлар( тери, шиллик каватлар, сут безлари, бачадон буйни, тугри ичак);
Хам субъектив хам объектив куринишларга эга касалликлар.
Еппасига утказиладиганскрининг касалликнинг турли шаклларида намоен булишини аниклашга имкон бериши керак. Скрининг самарали фаолиятининг асосий принципи – бу текшириладиган шахслар доирасининг кетма-кет торайиб бориши ва диагностик жараен чукурлашишидир. Биринчи боскичда текширилувчида касалликнинг кандайдир белгилари болигини аниклаш ва беморни текширишга юбориш зарур.
Биринчи боскичда скрининг энг оддий ва универсал услубларидан бири бу анкета йигишдир. Анкетада у еки бу касалликнинг асосий сиптомлари еки куздан кечириш мумкин булган аъзоларнинг онкологик касалликларини ифодаловчи ташки белгилари кайд килинган булиши керак. Бу анкета тузувчидан кенг тиббий билимдонликни талаб килади. Лекин анкета иккиламчи саволлар билан тулган булиши керак эмас. Бунака анкета ердамида турли объектив методлар билан беморларнинг ташки ва ички аъзоларидаги шикоятлари асосида еки патологик узгаришлар асосида суров утказилади, онкологик касалликларга шубха бор йуклиги аникланади. Анкета нафакат усманинг субъектив белгилари балки ташки томондан куриш мумкин булган аъзолардаги объектив узгаришлар хакида маълумот беради. Анкета саволларига бемор узи жавоб бериши мумкин.
Анкета –суров методи асосий мураккаблиги бу катта микдордаги беморлар суровларини тезда тахлил килиш ва булиши мумкин булган диагноз хакида, янада аниклаштириш тугрисида, хулоса килиш окибатида анкета сурови маълумотларини шубха остига куяди. Россия Жанубидаги худудларда утказилган ахоли уртасида анкета суровида соглом деб аталувчи ахолининг 60%гача шахслари ички ва ташки аъзолар томонидан патология борлиги тугрисида турли хил шикоятлар килишган, шу билан бирга 23-25% и ошкозон-ичак тракти аъзолари томонидан шикоят килишган. Текширишгача булган даврда, орасида саратон эхтимоли бор булган бунака микдордаги беморларни текширишга узок ойлар талаб килинарди. Табиийки, маълумотлар хакикийлигининг текшириш вактини кискартириб, канака килиб анкета маълумотларига асосланиб булиш эхтимоли булган диагнозни топиш хусусида савол тугилганди.
Маълумки хар бир касаллик, турли хил хасталик холатларида, алохида симптомлар билан ифодаланади. Маълум бир симптомлар касаллик бошлангич даврида бошкалари эса жараен ривожланиши билан пайдо булади. Инсон мияси хар доим хам холатларни тугри бахолай олмайди. Ердамга махсус программалар билан жихозланган компьютер келади. Я.Г. Райхман махсус анкетага жойлаштирилган саволлар асосида ноеб компьютер тест алгоритмини ишлаб чиккан. Бемор компьютер олдида утириб бевосита анкета саволларига жавоб бериб у еки бу патология тугрисида бирданига хулосага эга булади (экспресс диагностика) ва ташхисни аниклаштириш учун тавсияларни олади.
Download 39.22 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling