Sh. Ziyamuxamedova, G. Gulyamova yuristning yozma nutqi

Nazorat uchun mashqlar
1-mashq. Quyidagi qo‘shma gaplarga tinish belgilarini qo‘yib chiqing.
Hozirgi vaqtda anchayin bir traktorning g‘ildiragi tomorqada 
zang bosib yotsa ham odamning g‘ashi keladi. 2. Yoz 

---

43
yopinchig‘ingni qo‘yma qish o‘zing bilasan. 3. Aytilgan so‘z 
otilgan o‘q. 4. Kimki bo‘lsa dilozor undan elu yurt bezor. 5. 
Oradan yillar o‘tdi folklor ansambllari ko‘paydi. 6. Shamolda 
qo‘zg‘algan o‘rikning qizg‘ish barglari chang-to‘zonda suzib 
yurardi. 7. Navoiy faqat buyuk shoir emas u ayni vaqtda bilimdon 
olim ham bo‘lgan. 8. Xushmuomalalik barchaning ko‘nglini 
ko‘taradi vaqtini xush dimog‘ini chog‘ qiladi.
IV bo‘lim.
YOZMA YURIDIK MATNDA 
SO‘Z BIRIKMASI VA GAP
9-§. SO‘Z BIRIKMASI VA SINTAGMA
So‘z birikmasining boshqa til birliklaridan farqi
Birliklar 
nomi
Xususiyati
Misollar
So‘z 
birikmasi
So‘z birikmasi narsa, belgi yoki 
harakatni yakka holda emas, balki 
ikki va undan ortiq so‘zlarning 
grammatik aloqaga kirishuvi orqali 
ifodalaydi.
Ahmadning 
kitobi, olmani 
yemoq, yaxshi 
xabar, daftarga 
yozmoq
So‘z
So‘z leksik hodisa bo‘lib, muayyan 
ma’noga ega boshqa so‘zlar bilan 
o‘z holicha aloqaga kirishmagan 
bo‘ladi.
Osmon, sadaf, 
yashil, olg‘a, 
zo‘r, astoydil, 
kutmoq, lip-lip 
Qo‘shma so‘z Qo‘shma so‘zlar xuddi so‘z 
birikmasiga o‘xshash usul bilan 
yasaladi, ammo qo‘shma so‘z 
tarkibidagi qismlarning ma’nosi 
saqlanmagan bo‘lib, qo‘shma 
so‘zning umumiy ma’nosi orqali 
anglashiladi.
Toshko‘mir, 
asalari, gulbeor, 
belkurak, 
bodomqovoq, 
bir nima, olib 
kelmoq, kirib 
chiqmoq.

---

44
So‘z 
qo‘shilmasi
So‘z qo‘shilmasida so‘zlar o‘zaro 
teng bog‘lanadi va qo‘shilma 
tarkibidagi har bir so‘z ma’no 
mustaqilligini, alohida narsalarni 
nomlab kelish xususiyatini saqlab 
qoladi.
Uy va tom, 
keldi-yu 
indamadi, pista 
bilan bodom, 
o‘g‘il-u qiz.
Ibora (turg‘un 
bog‘lanma)
Turg‘un bog‘lanmalarda so‘zlar 
ma’noviy butunlik uchun birlashgan 
– yaxlitlangan bo‘ladi va bir leksik 
ma’no anglatadi. Shuning uchun 
turg‘un bog‘lanmaga bir so‘z sifatida 
qaraladi.
Qo‘li ochiq, 
qulog‘iga 
quymoq, to‘nini 
teskari kiymoq, 
kapalagi 
uchmoq.
Gap 
Gap ham so‘zlarning grammatik 
birikuvidan hosil bo‘ladi va ma’lum 
bir fikrni, tasdiq va inkor hukmni 
ifodalaydi.
Sinovdan o‘tdim. 
Sizga omad 
yor bo‘lsin. 
Bu kitobni 
o‘qimagansiz.