Sitologiya va

mutatsiyaning namoyon bo‘lish xarakteri. Mutatsiyalar 
domi nant va retsessiv bo‘ladi. ularning ko‘pchiligi retsessiv bo‘lib, 
geterozigota holdagi organizmlarda yashirin holda uchraydi. Bu 
holat turning yashashi uchun muhim ahamiyatga ega. odatda mu-
tatsiyalar zararli bo‘lib, organizmning nozik muvozanatdagi bio-
kimyoviy jarayonlar tuzilishiga o‘zgartirishlar kiritadi. Dominant 
mutatsiyaga ega organizmlar gomo va geterozigota holatlarda 
ko‘pincha yashovchan bo‘lmaydi va individual rivojlanishning dast-
http:eduportal.uz

---

164
genetika haqida umumiy ma’lumot
VI Bo‘LIM
labki bosqichlaridayoq nobud bo‘ladi. Tashqi muhit o‘zgarishi nati-
jasida ilgari zararli bo‘lgan mutatsiyalar, organizmga foydali ta’sir 
ko‘rsatishi mumkin. Bunday mutatsiyalarni tashuvchi organizmlar 
tabiiy tanlanish natijasida saralanib boradi.
 mutatsiyalar paydo bo‘ladigan joylar. Mutatsiyalar genera-
tiv va somatik bo‘lishi mumkin. Jinsiy hujayralarda paydo bo‘lgan 
mutatsiyalar shu organizmning belgilarining namoyon bo‘lishi-
ga ta’sir qilmaydi, u faqat keyingi bo‘g‘inlarda namoyon bo‘ladi. 
Bunday mutatsiyalar generativ mutatsiyalar deyiladi. Agar so-
matik hujayralarning genlari o‘zgarsa, bunday mutatsiyalar shu 
organizm ning o‘zida namoyon bo‘ladi va jinsiy ko‘payishda keyingi 
avlodga o‘tmaydi.
Biroq jinssiz ko‘payishda, agar organizm hujayra yoki hujay-
ralar to‘plamidan ko‘payayotgan va unda o‘zgargan – mutatsiyaga 
uchragan gen bo‘lsa, bunday mutatsiyalar somatik muta tsiyalar 
deb ataladi va ular keyingi avlodlarga o‘tishi mumkin.
o‘simlikshunoslikda somatik mutatsiyalardan madaniy o‘sim-
liklarning yangi navlarini yaratishda keng foydalaniladi.
mutatsiyalarning paydo bo‘lish darajalari. Mutatsiyalarning 
paydo bo‘lish darajalariga qarab gen va xromosoma mutatsiyalari-
ga ajratiladi. Bir gen doirasidagi bitta yoki bir nechta nukleotid-
larning o‘zgarishi yoki almashinishi bilan bog‘liq mutatsiyalar gen 
yoki nuqtali mutatsiyalar deb ataladi. ular oqsillar tuzilishiga