«tasdiqlayman» Kafedra mudiri professor Nazarov A. A. 2022 yil

Svetaforni ishlash tartibini hisoblash.

Kurs ishi rahbarini topshirig‘iga binoan berilgan chorrahada alohida (yoki muvofiqlashtirib) boshqariladigan svetofor ob’ektni asosiy ko‘rsatkichlarni (takt, asosiy takt, yordamchi yoki oraliq takt, davr, faza sikl) aniqlash hisoblarini bajariladi.

Keng tarqalgan mavjud o‘quv va texnik adabiyotlarda svetafor ob’ektni ko‘rsatkichlarini aniqlashda bir muncha chalkashliklar borligini etiborga olib, biz quyidagi svetafor ob’ektini ko‘rsatkichlarini xisolashni ketma - ketligini misol ta’riqasida keltiradi.
Kerakli ma’lumotlar:

Texnik ko‘rsatkichlar 1- jadvalda berilgan:

1-jadval

№	Yo‘nalish nomi	Qatnov qismi (m)	Qiyaligi (%)	Harakatlanish nomi	Keltirilgan harakat miqdori	Burilish raiusi(m)	Alohida yo‘llar
1	J-Sh	7.0	0	Yaxshi	400	-	Bor
2	Sh-J	7.0	0	Yaxshi	200	-	Bor
3	G‘-ShQ	7.0	-3.0	O‘rta	260	-	Bor
4	ShQ-G‘	7.0	3.0	yomon	250	-	Bor
5	ShQ-J	3.0	3.0	Yomon	180	12.0	Bor
6	G‘-Sh	3.0	3.0	o‘rta	300	12.0	Bor

13 – rasm. Chorraha turi.

14 – rasm. Chorrahada harakatni tashkil qilish sxemalari.

Chapga buriluvchi yo‘nalishni alohida fazazaga ajratgan xolda uch fazali harakatni tashkil qilish chizmasi kiritilgan.

Svetofor ishlash tartibini hisoblash uchun kerakli hisoblarniolib boramiz.

1. 
   Har bir yo‘nalish bo‘yicha oqim to‘planishini va faza koeffitsientlarini hisoblash. Ular quyidagi formuladan topiladi:
   

M_N=525*V*j

bu еrda:
V – berilgan yo‘nalish bo‘yicha yo‘lning qatnov qismi eni, m
j– harakat holatini hisobga oluvchi koeffitsient.
j=1,2 – yaxshi harakat holati uchun j=1.0 – o‘rta harakat holati uchun
j=0.85 – yomon harakat holati uchun
M_N – qiymatni har bir yo‘nalish uchun aniqlanadi:
J – Sh yo‘nalishi uchun M_N qiymati quyidagiga teng:
M_N=525x7.0x1.2=4410;
Faza koeffitsientini quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:

bu еrda:
N – ma’lum bir yo‘nalishdagi harakat miqdori.
M_N – Sh yo‘nalishi uchun u_{J –Sh} faza koeffitsienti teng:

Xuddi shunday boshqa harakat yo‘nalishlari uchun ham  va u qiymatlari aniqlanadi.
Tegishli fazaga kiruvchi harakat yo‘nalishi uchun faza koeffitsienti sifatida “u” ning eng katta qiymatini qabul qilamiz.
Hisoblash natijalarini 2 – javalga kiritamiz.
2-jadval

№	Harakat yo‘nalishi	Mn		u	Faza nomeri
1	J – Sh	4410	0.181	0.181	1
2	Sh – J	4410	0.0905
3	R - ShQ	4000	0.125	0.176	2
4	ShQ – R	2840	0.176
5	ShQ – J	1234	0.145	0.173	3
6	R - Sh	1733	0.173

2. 
   Oraliq taktlar davomiyligini aniqlash. Quyidagi ifodadan foydalanamiz:
   


bu еrda:
V – avtomobil harakat tezligi, km/s
V – ning qiymati chorrahaga qarab harakatlanishda
  50 km/s   13.9 m/s ga teng.
B – J-Sh va Sh-J yo‘nalishida chorrahaning eni B 21 m.
α – avtomobilning mumkin bulgan eng ko‘p sekinlashuvi, ya’ni avtomobil va stop – chiziq orasidagi kritik masofa.

α  3 m /s²

3. 
   Tartibga solish siklida yo‘qotilgan vaqt siklini hisoblash.
   

bu еrda:
n – fazalar soni
T_or  – oraliq takt davomiyligi (o‘tish intervali)
i- takt nomeri.
L=(6-1)+(5-1)+(4-1) = 12 c/

4. 
   Tartibga solish sikli davomiyligini hisoblash. Buning uchun quyidagi ifodadan foydalanamiz
   

bu еrda:
Y – bizning misol uchuun jami faza koiffitsienti

Y = y₁+y₂+y₃=0.181+0.176+0.173 = 0.530
unda:

5. Asosiy taktlar davomiyligini aniqlash. Siklning effektiv davomiyligi.
T_s – L = 49 – 12 = 37 s.
Taktlarning effektiv davomiyligi:
q₁=  c
q₃ =  
q₅= 

Tekshirish: q₁+ q₃+ q₅= T_s – L, 12,5+12,3+12,1=37 s.

Asosiy taktlar davomiyligi.
T_oti = q_i – 1

δ – cekinlashuv paytida haydovchining aks-ta’sir vaqti yoki haydovchi biror qaror qabul qilguncha ketgan vaqt

δ=1.14 s.
l – avtomobil uzunligi: l 5 m
Bu misol uchun (J – Sh va Sh – J yo‘nalishlari) 2-nomerli takt oralig‘i davomiyligi quyidagicha:

T_org 

Butun songa keltirsak:
T_org= 6 c.

Chorrahaning Sh_q – R va R – Sh_q yo‘nalishi bo‘yicha eni V  14 m.

Shu yo‘nalish bo‘yicha harakat tezligi V = 55 km/soat = 15 m/s qolgan
ko‘rsatkichlar o‘zgarmas qoldi.
V=
“Sh_q – R” va “R – Sh_q” yo‘nalishdagi harakat tezligi
V = 36 km/s = 10 m/s
Bunda:
T_or6 = 1,14+ 
T_or6=4 s.
Endi qolgan qiymatlarni ham hisoblaymiz.
t₁=12.6 – 1=11.6=12 c
t₃= 12.3 – 1=11.3 11 c
t₅= 12.1 – 1=11.1 11 c
Shunday qilib hisoblashlar natijasida asosiy taktlarga (t₁ ,t₂ ,t₃) ega bo‘lgan tartibga solish sikli strukturasi T_or2 , T_or4, T_or6 aniqlandi.

t₁+ T_or2+ t₃+ T_or4+ t₅+ T_or6=12+6+11+5+11+4 = 49 c.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Azizov Q.H. «Harakat xavfsizligini tashkil etish asoslari» Toshkent. «Fan va texnologiya» 2009 y – 244 b.

2. Кременес Ю.А. Технические средства организатсии дорожного движения. М.Транспорт., 2005 г.-255 стр.
3. Клинковштейн Г.И., М.А.Афанасев «Организатсия дорожного движения». М.Транспорт – 2002 – 240 стр.
4. Указания по обеспечению безопасности движения на автомобилных дорогах. МШН 25-2005 «Ўзавтойўл» ДАК ,Тошкент: 2005 – 283 стр.
5. Технические правила ремонта и содержания автомобилных дорог. МШН 24-2005. «Ўзавтойўл» ДАК , Тошкент: 2005 – 261 стр.
6. Azizov Q.X. “Harakat xavfsizligi xizmatlari asoslari” o‘quv qo‘llanma, TAYI 2009 yil, 90 bet.
7. K.X.Azizov «Yullarda xavfsiz xarakatlanish asoslari» Toshkent. TAYI 2005 yil – 72 str.
8.Технические средства организатсии дорожного движения. Правила применения. ГОСТ 23457-86 М., Издателство стандартов 1987.
9. ГОСТ 23457-86 Технические средства организатсии дорожного движения. М. Изд. Стандарт. 1985.
10. ГОСТ 10807-78 “Дорожные знаки”.
11. ГОСТ 13508-74 Дорожная разметка.
12. ГОСТ 26804-86 Дорожные ограждения
13. ГОСТ 25695-83 (3485:2020) Светафоры
14. ГОСТ 25458-82 Опоры деревяные дорожных знаков
15. ГОСТ 25459-82 Опоры железобетонные дорожных знаков

1-jadval
Chorraha yo‘nalishlaridagi transport oqimlarining intensivligi (dona/soat)

№	Chorraha												NM (dona/soat)
	A			B			V			G
	NA	NB	NC	NA	NB	NC	NA	NB	NC	NA	NB	NC
1	602	98	102	405	102	65	652	69	69	391	60	81	2696
2	601	68	98	458	98	68	598	72	84	401	72	89	2707
3	586	79	105	565	105	75	501	76	63	386	74	56	2671
4	498	95	69	502	69	95	526	81	76	349	69	65	2494
5	501	74	58	496	58	47	548	83	61	391	59	74	2450
6	652	102	65	602	65	81	391	60	102	496	75	72	2763
7	598	98	68	601	68	89	401	72	98	602	95	74	2864
8	501	105	75	586	75	56	386	74	105	601	47	69	2680
9	526	69	95	498	95	65	349	69	69	586	69	69	2559
10	548	58	47	501	47	74	391	59	58	498	84	72	2437
11	405	65	95	398	69	102	405	60	65	501	63	76	2304
12	398	68	74	401	84	98	398	72	68	398	75	81	2215
13	402	75	102	368	63	105	402	74	75	401	95	72	2234
14	303	95	98	364	76	69	303	69	95	368	47	74	1961
15	367	47	105	400	61	58	367	59	47	364	69	69	2013
16	398	81	69	394	69	65	398	60	95				1629
17	401	89	95	361	84	68	401	72	74				1645
18	368	56	74	382	63	75	368	74	102				1562
19	364	65	102	394	76	95	364	69	98				1627
20	400	74	98	548	81	47	400	69	105				1822
21	394	65	105	405	89	102	394	72	69				1695
22	361	68	81	398	56	98	361	76	58				1557
23	382	75	89	496	65	105	382	81	65				1740
24	394	95	56	602	74	69	394	83	68				1835
25	548	47	65	601	81	58	548	69	75				2092
26	405	81	74	586	89	65	405	72	95				1872
27	398	89	81	498	56	68	398	76	47				1711
28	402	56	89	501	65	75	402	81	95				1766
29	303	65	56	496	74	95	303	83	74				1549
30	367	74	65	602	81	47	367	69	102				1774

2-jadval
Chorrahaning geometrik o‘lchamlari (metr)

№	Chorraha (m)				Qatnov qismining eni (m)
	A	B	V	G
1	3	3.5	3	3.5	A,V = 13 B,G=22
2	3.5	3	3.5	3	A,V = 14 B,G= 20
3	3.75	3.5	3.75	3.5	A,V = 22.5 B,G=14
4	3	3.5	3	3.5	A,V = 18.5 B,G=14.5
5	3.75	3	3.75	3	A,V = 15 B,G=18
6	3.75	3	3.75	3	A,V = 23 B,G=12.5
7	3.5	3.5	3.5	3.5	A,V = 14.5 B,G = 21.5
8	3	3	3	3	A,V = 13 B,G=19
9	3.75	3.75	3.75	3.75	A,V = 15 B,G=21
10	3.75	3.75	3.75	3.75	A,V = 16 B,G=22
11	3	3	3	3	A,V = 12 B,G=18
12	3.5	3.5	3.5	3.5	A,V = 14 B,G=21
13	3.5	3	3.5	3	A,V = 14 B,G=18
14	3	3.5	3	3.5	A,V = 18 B,G=14
15	3.5	3.75	3.5	3.75	A,V = 15 B,G=23
16	3	3	3		A,V=12 B=18
17	3.5	3	3.5		A,V =14 B=18
18	3.75	3	3.75		A,V =15 B=19
19	3	3.5	3		A,V =13 B=21
20	3	3.75	3		A,V =12.5 B=22.5
21	3	3	3		A,V =13 B=18.5
22	3.5	3.5	3.5		A,V =14.5 B=21
23	3.5	3.75	3.5		A,V =15 B=24
24	3.75	3	3.75		A,V =16 B=18
25	3.75	3.5	3.75		A,V =15 B=21
26	3	3.75	3		A,V =13 B=22.5
27	3	3.5	3		A,V =12.5 B=21.5
28	3.5	3.75	3.5		A,V =14.5 B=22.5
29	3.75	3	3.75		A,V =16 B=18
30	3	3.75	3		A,V =14 B=23.5