Texnologiyasi
-§ . Dchqonchilik tizimi va almashlab ekish
Download 16 Kb. Pdf ko'rish
|
Tarmopqlar texnologiyasi. Abdurasulov G`
|
6 -§ . Dchqonchilik tizimi va almashlab ekish
Dehqonchilik tizimi haqida tushuncha Dehqonchilikning o‘z qonunlari bor. Ular 5 ta. Birinchisi — o ‘simlik hayot omillarining teng qimmatliligi va al- mashtirib bo‘lmaslik, ya’ni issiqlik, suv, yorug‘lik, ozuqa va boshqa omillami almashtirib bo‘lmaydi. Ikkinchisi— chegaralovchi omil qonuni. Bu qonun hosildorlik dara- jasining minimum miqdordagi omilini belgilab beradi. Uchinchisi — optimum qonuni. Suv va ozuqalar o ‘simlikning yax shi rivojlanishini ta ’minlaydi. To ‘rtinchisi — qaytarib berish qonuni. 0 ‘simlik tuproqdagi mod- dalarni o ‘zlashtiradi, buni qaytarib tuproqqa solish kerak. Beshinchisi — ekinlar o ‘m ini va vaqtini almashtirish qonuni, ya’ni boshqa sharoitlar bir xil bo‘lganda ekinni o‘z o ‘miga takror eka ber- ganga nisbatan yuqori hosil olinishidir. Dehqonchilikda ekinlarni almashlab ekish bilan tuproq unum - dorligi ortib boradi, ekin kasallik va zararkunandalardan saqlanadi, hosildorlik oshib, mahsulot sifati yaxshilanadi, begona o ‘tlar ka- mayadi. Hozirda 0 ‘zbekiston qishloq xo‘jaligida ekinlarni qisqa muddatli almashlab ekish tizimiga amal qilinmoqda. Masalan, so‘nggi yillarda 38 don yetishtirish alohida o ‘rin egallagani holda g‘o ‘za, bug‘doy va boshqa boshoqli ekinlar almashlab ekilmoqda. Tuproq holati, tu p roq xaritagrammasi, xo‘jalikdagi yordamchi tarm oqlam i hisobga ol - gan holda beda, makkajo‘xori, poliz, sabzavot va boshqa ekinlar ham o'stirilmoqda. Nam angan viloyati xo‘jaliklarida tuproq unumdorligini oshirib borish yo‘lida so‘nggi yillarda yangi usul qo‘llanilayotganligi maqtovga sazovordir. Kuzda donli ekinlar ekilgan maydonlarning 10% ga fevralda beda urug‘i sepildi va bug'doy o‘simligi bilan birga o‘stirildi. Bug‘doy yig‘ishtirib olinib, beda o'simligiga ishlov berish davom ettirildi. Natijada sifatli, ham arzon yem-xashak yetishtirildi. Bu usul bug‘doy o‘miga tak- roriy yem-xashak ekinlari ekib o‘stirishga nLsbatan har tomonlama qulay. Keyingi chigit ekish boshlangunga qadar tuproq tarkibi yaxshilanadi. Tuproqqa ishlov berish yo ‘llari Tuproqlar ekin ekish oldidan ishlanadi. Kuzda g‘o ‘zapoya va boshqa ekinlar yig‘ishtiriladi, begona o ‘tlar yo‘qotiladi, mahalliy va mineral o‘g‘itlar solinib, yer shudgor qilinadi, tekislanadi, erta bahorda ekin ekish oldidan boronalash, diskalash, molalash, chizellash (tuproq holatiga qarab), yuza qatlamni yumshatish ishlari bajariladi. Bunday tadbirlar bilan o ‘simlik o‘sib, rivojlanishi, yuqori hosil berishi uchun sharoit yaratiladi. Tuproqni asosiy ishlash Yer kuzda (boshqa davrda) ag‘darib, shudgor qilinadi. Bunda tuproq yuzasidagi 0 ‘simlik qoldiqlari, zararkunanda va hasharotlar, kasallik viruslari, bakteriya va zamburug‘lari tuproqning haydalma qatlami ostiga chuqur ko‘miladi va chirib nobud bo‘ladi. Tuproq chirin- disi ko‘payadi, begona o ‘tlar, kasalliklar va hasharotlar kamayadi. Shuningdek, awalgi yili kuzda haydalganda tuproq ostiga tushgan chirindilar tuproq yuzasiga chiqadi, bular ekilgan ekinlarga oziq bo‘ladi. Yerni kuzda shudgorlash tuproqda bo'ladigan suv, havo va issiqlik rejimini, mikroorganizmlaming hayot faoliyatini yaxshilay- di. Kuzgi haydovning muhim tomonlaridan biri shundaki, haydovdan so‘ng tuproq tarkibida mikroorganizmlar ishtirokida havoli, havosiz sharoitda turli jarayonlar yuz beradi, ya’ni organik moddalarning chirishini, o ‘simlik o ‘zlashtiradigan holatga kelishini ta ’minlaydi, tuproq sho‘ri tezroq yuviladi. C hoijo‘y tajriba dalasidan olingan m a’lumotlarga qaraganda, chuqur (35 sm) shudgor qilingan yej- 39 larda, yuza (20 sm) haydalgan yerlardagiga nisbatan tuproq sho‘ri yuza qavatida 26,6% va 1 m qatlamida esa 13,3% yaxshi yuvilgan. Kuzda yer haydash erta ko‘klamgi yerlarni ekishga tayyorlash ishlari- ni yengillashtiradi. Erta ko‘klamgi,ekin ekish oldidan to ‘plangan namlik saqlab qolinadi va begona o ‘tlar yo‘kotiladi. 0 ‘zbekiston paxtachilik ilmiy-tadqiqot institutida o ‘tkazilgan tajribalarga qaraganda, kuzda shudgorlangan dalalarda ekin ekish oldidan tuproqqa ishlov berish bilan bahorgi shudgorlangandagiga nisbatan begona o‘tlar 4 martaga kamaygan. Kuzgi shudgorlash o‘tkazilgan yerlarda hosildorlik o ‘rtacha 10-20% ga oshadi. Tuproq-iqlim sharoitlari tufayli Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Xo- razm viloyati va Qo‘qon guruhidagi tumanlarda yengil tuproqlar bahorda haydaladi. Bu joylarda ham yerlar kuzda haydalishiga erishish zarur. Quyidagi jadvalda kuzgi shudgorning paxta hosildorligiga ta ’sirini ko‘ramiz. 3-jadval' Download 16 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|