Tilshunoslik asoslari

biti»ning
boshqa fe ’l shakli ~ 
«,bit»ning 
o 'rta g a chiqq an lig i k u zatilad i. Bu holat ikki xil yo'sinda 
izohlanadi, b irinchid an , fe ’lning bu shakli G. R am stedt taxm in 
qilgan idek , x ito y c h a d a n om ofon ot sh ak lid a turkiy tillarga 
o'zlash g an. Ikkin ch i farazg a ko'ra, 
«bit»
shak li turk iy til 
negizid a qadim gi s o 'z y asalish i m odeliga u y g 'u n holda vujudga 
kelgan. Shu o 'rin d a E .S ev o rty an
«bit/»
h aq id a y a n a bir íarazni 
ilgari suradi: «T urkiy 
«biti»
m o 'g 'u lc h a d a
(toshga, metailga) 
yozm oq, chizm oq
m a ’nolarin i anglatuvchi 
«b&i»
bilan mos 
keladi. O y la sh m u m k in k i, balki, oltoycha 
«bichi»
m o 'g 'u l 
tilid a n dastlabki tu rk iy
«bitim i
siqib ch iq a rg an bo'lishi ham 
m um kin». S h u n in g d ek , 
« bit//biti»
fe’Iidan ish-harakatning 
n atijasini ifodalovchi u m u m tu rk iy
bitik ~ bitig
ot shakli 
y asalg an bo'Iib, u q u y id a g i m a’nolanii anglatg an : 
1
) 
xat, 
m aktub;
2) 
kitob;
3) 
hujjat;
4) 
nimadir yozilgan manba yo ki 
narsa);
5) 
tumor;
6
) 
harfJar
v a hokazo.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

E.Sevortyan o 'z lu g 'a tid a G .D yorferniny tu rk iy yasam a 
bitik 
bitig
term inining aniq m orfologik tark ib g a e g a ekanligiga 
suyanib, u n i 
«hujjat»
m a’no sin i ifodalovchi s a n k ritc h a
p i taka, 
toxarcha 
pidaka
ham da s o 'g 'd c h a
p&k (buyruq, qonun-qoidajiar 
bilan tenglash iirish g a oid u rin ish larin i o rtiq ch a d e b hisoblaydi.
A. 
fon 
G aben 
o ‘z in in g
qadim gi 
tu rk iy
tilga 
oid 
tadqiqotlarining yaku ni sifatida «¿i/» fe'li b ila n b o g 'liq b a ’zi 
fikrlarini beradi. U nga k o ‘ra: «bit -
yuz, bet;
b iti -
yozmoq; 
bitig, ptig -
yozuv, had, m aktub, vasiyatnoma, kitob;
bitigu3i -
yozuvchi (kotib);
bitit -
yozdirmoq;
bitka3i -
yo zu vch i (.kotib)». 
Bu o 'rin d a A. fon G aben «¿/¿frning qaysi tild an o 'zlash gan ligi 
h a q id a h ech qanday m a’lu m o t b erib o'tm aydi. L ekin 
«bi»
haqida 
to ‘xtalganda, uni xitoycha 
p e i < h i (pi)
bilan b o g 'la b , 
«yozuvli 
tosh»
m a ’nosida kelganin i k o 'rsatib o 'tad i. A yni zam onda, 
«bl»//«pi»
orqali 
«pichoq»
m a ’nosi ifod alash ini yozadi va 
p ichoq
leksem asi 
«&»
s o 'z ig a o 'z b e k
tilid a 
kichraytirish 
m a ’nosini ifodalovchi 
«3ak» (choq)
q o 'sh im ch asi q o 's h is h orqali 
yasalganini ta ’kidlaydi. B oshqa bir m anbada q u y id a g ic h a fikr 
bildiriladi: «Pichoq tarixan 
b—ch—q
h o lid an o ‘zbek, uyg'ur, 
turkm an tillarida 
b>p
holida, y a ’ni 
bchq > pchq,
qozoq, 
q o raqalpo q tillarida 
bchq > pshq
form asida sh ak llan ib , qirg'iz 
tilida qadim gi 
bchk
h o lid a saq lan g an i b ilan xarakterlanad i. 
Pichoq
so'zining etiraologiyasini qadim gi 
bi
-
tig', daw, qirra 
so 'zi bilan b o g 'liq holda tu sh u n tirish m um kin, y a ’ni