Toshkent farmatsevtika instituti farmatsevtik kimyo kafedrasi dori vositalarining fizika
Download 56.99 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Nazorat savollari Foydalanilgan adabiyotlar.
- Nazorat savollari 1.Суюқланиш ҳароратини аниқлаш, ДФ ХI келтирилган усуллар. 2.Қайнаш ҳароратини аниқлаш, тартиби, қўйилган талаблар.
- 3-Laboratoriya mashg„uloti Refraktometriya. Dorixona sharoitida refraktometriya usulini qo„llanilishi. (konsentratlar, yarim fabrikatlar, ekstemporal retseptura)
Back to Catalog 143 IV. AMALIY MASHG„ULOTLAR UCHUN MATERIALLARI 1-Laboratoriya mashg„uloti Mavzu: Elektrokimyoviy taxlil usullari. Dori vositalarini suvli eritmalarini potensiometrik usulda rN ni aniqlash. Tozalangan suvning taxlili. Maqsadi: Elektrokimyoviy taxlil usullari. Potentsiometriya. Eritmalarning elektrod potentsiali. Suvli eritmalarning rN aniqlash usullari, ionoselektiv elektrod yordamida eritmalarning rN aniqlash. Dori moddalarning elektr o‘tkazuvchanligini o‘lchashga asoslangan usullar, solishtirma elektr o‘tkazuvchanlik. Tozalangan suv Tabiatda suvning xili ko‗p bo‗lib, dengiz, ko‗l, kuduq, buloq va mineral suvlar shular jumlasidandir. Suv er yuzining 3/4 qismini tashkil qiladi. Tabiiy suv o‗z tarkibida erigan holda turli mineral tuzlar, organik birikmalar, gazlar (kislorod, karbonat angidridi, ammiak va b. q.) saqlaydi. Hatto eng toza hisoblangan yomg‗ir suviga ham havodan har xil gazlar, chang va mikroorganizmlar qo‗shilgan bo‗ladi. Dorixonalarda turli eritmalarni tayyorlashda erituvchi sifatida faqat maxsus apparatlarda (akvadistillyatorlar) ichimlik suvdan haydash yo‗li bilan tozalab olingan suv — Agua purificata ishlatiladi. Tozalangan suv, rangsiz, hidsiz va mazasiz suyuqlik bo‗lib, uning rN qiymati 5,0—6,8 ga zichligi esa 4°S haroratda 1,000 g/sm 3 ga teng. Haydab olingan suvni ham mutlaqo toza deb bo‗lmaydi. U o‗z tarkibida juda ham oz miqdorda bo‗lsada, yot qo‗shilmalarni saqlashi mumkin. Ular havodan chang holida, metalldan yasalgan haydagich apparatdan metall ioni yoki suvni haydash jarayonida uning bug‗lari bilan birga qabul qiluvchi idishga uchuvchan moddalar, gazlar holida o‗tib qolishi mumkin. Suvning sifatiga qo‗yilgan talablardan biri, undagi muhit yuqorida ko‗rsatilgan rN qiymati darajasida bo‗lishi kerak ya‘ni suvda ortiqcha kislota va ishqoriy muhit bo‗lmasligi lozim. Uni farmakopeya maqolasi potensiometrik usulda aniqlashni tavsiya qiladi. Tozalangan suvning tarkibida qaytaruvchi xossali moddalar, nitrit va nitrat tuzlari, karbonat angidridi bo‗lmasligi kerak. Qaytaruvchi xossali moddalar bor-yo‗qligini aniqlashda, ma‘lum hajmda olingan suvga sulfat kislota va kaliy permanganat eritmasini qo‗shib, uni 10 daqiqa davomida qaynatganda ham eritmada pushti rang o‗chmasligi kerak. Aks holda suvning tarkibida qaytaruvchi birikmalar borligini bildiradi. Tozalangan suvda yot qo‗shilma sifatida karbonat angidridning bor-yo‗qligini bilish uchun uning ma‘lum hajmiga baravar miqdorda kalsiy gidroksid eritmasi 144 qo‗shib chayqatiladi. Aralashma bir soat davomida loyqalanmasdan, tiniqligicha qolishi kerak. Uning loykalanishi suvning tarkibida karbonat angidridi borligini bildiradi: SO 2 + Sa(ON) 2 →SaSO 3 ↓ + N 2 0 Tozalangan suvda yot qo‗shilmalardan nitrit va nitrat birikmalari bor-yo‗qligini aniqlashda farmatsevtika tahlilida keng qo‗llanadigan difenilaminning konsentrlangan sulfat kislotadagi eritmasi ishlatiladi. Uning ta‘sirida tekshiriluvchi suv rangsiz qolishi kerak. Aksincha suvning havo rangga bo‗yalib qolishi, unda nitrit yoki nitrat yot birikmalarining borligini bildiradi. Tozalangan suv tarkibida yot qo‗shilmalardan ammiak hamda xlor, sulfat, og‗ir metall, kalsiy ionlarining miqdori, ularning har qaysisiga maxsus tayyorlangan etalon (standart) eritmalardagi miqdordan oshib ketmasligi kerak. Bu qo‗shilmalarning bor-yo‗qligini odatdagicha har biriga tegishli oddiy reaksiyalar yordamida aniqlanadi. Masalan, ammiak Nessler reaktivi yordamida aniqlanadi. Nessler reaktivi ta‘sirida suvning sariq rangga bo‗yalishi, unda ammiak yoki ammoniy ioni borligini bildiradi. Uning Davlat farmakopeyasi ruxsat etilgan miqdordaligini bilish uchun etalon eritma bilan taqqoslab ko‗riladi. Ammiak bilan Nessler reaktivi o‗rtasidagi reaksiyani quyidagi kimyoviy tenglama bo‗yicha ifodalash mumkin: SHuningdek xlor ionini kumush xlorid, sulfat ionini bariy sulfat, kalsiy ionini esa oksalat tuzi holida cho‗ktirib aniqlanadi. 100 ml hajmdagi tozalangan suvni to‗la bug‗lantirilgandan keyin qolgan qoldig‗i 0,001 % dan oshmasligi kerak. Suvning tarkibi toza bo‗lsa, u hech qanday qoldiq qoldirmasdan to‗la bug‗lanib ketadi. Bu bilan tozalangan suv tarkibida turli mineral moddalarning bor-yo‗qligi ma‘lum bo‗ladi. In‘eksiya uchun ishlatiladigan eritmalarni tayyorlashda DF talabiga to‗la javob beradigan maxsus tayyorlangan suv— Agua proinjectionibus ishlatiladi. Uni dorixonalarda sog‗liqni saqlash vazirligi tomonidan tasdiklangan qo‗llanma asosida tayyorlanadi. In‘eksiya uchun ishlatiladigan suv tarkibida yot modda sifatida tozalangan suvga nisbatan qo‗shimcha ravishda pirogen moddalar va mexanik qo‗shilmalarning bor-yo‗qligini sinab ko‗rildi. Tozalangan suv, og‗zi berkitilgan va uning tarkibini o‗zgartirmaydigan idishlarda to‗laligicha saqlanadi. Har yangi haydab olingan va bir kun davomida saqlangan 145 suv albatta sifat nazoratidan o‗tkazilishi shart. In‘eksiya uchun tayyorlangan suvni 5°S dan 10°S yoki 80°S dan 90°S haroratda, og‗zi berk idishlarda 24 soatgacha saqlash mumkin. Eritmalarningmuhitsharoiti (rN)nianiqlash Eritmadagi vodorod ionlari konsentratsiyasining teskari ishorali logarifmi – vodorod ko‗rsatkich (rN) deyiladi. pH=-lg[H + ] yoki pH=-lga H rNni aniqlash tekshiriluvchi eritma bilan rangli indikator hosil qilgan rang intensivligini, muhit sharoiti aniq bo‗lgan standart eritma bilan rangli indikator hosil qilganrang intensivligi bilan solishtirish yoki eritmaga tushirilgan indikator elektrod bilan standart elektrodorasida hosil bo‗lgan elektr yuritish kuchi (EYUK)ni o‗lchash orqali bajariladi. rN qiymatini standart bufer eritmalar yoki ularning shkalasi yordamida aniqlanadi. Standart bufer eritmalar nisbatan yuqori bufer hajmga ega bo‗lishi, ma‘lum vaqt oralig‗ida o‗zgarishga uchramasligi va iloji boricha kichik rN harorat koeffitsientiga ega bo‗lishi talab etiladi. 1 litr bufer eritmaning rNini 1,0 qiymatga o‗zgartirish uchun qo‗shish lozim bo‗lgan kuchli asosning gramm ekvivalent miqdori eritmaning bufer hajmi deyilib, -belgisi bilan belgilanadi. pH, formuladagi -kuchliasosninggramm-ekvivalentmiqdori Quyidagi jadvalda ba‘zi bir bufer eritmalarning tayyorlanishi ko‗rsatilgan. rNi 1,2 dan 10 gacha oraliqda bo‗lgan va bir-biridan 0,2 rNga farqlanuvchi bufer eritmalarni, 0,2 mol/l ishchi eritmalarni jadvalda ko‗rsatilgan nisbatlarda aralashtirish orqali tayyorlanadi. Eritmalar suv bilan 200ml gacha suyultirilib, og‗zi zich berkiladigan, neytral shishadan tayyorlangan idishlarda 3 oy davomida saqlanadi. rN 1,2 dan 2,2 gacha bo‘lganbufereritmalarnitayyorlash 50 ml 0,2 mol/l kaliy xloridga 0,2 mol/l xlorid kislotaning jadvalda ko‗rsatilgan hajmi solinib, suv bilan 200 mlgacha suyultiriladi. RN 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0 2,2 0,2 mol/l HCl, ml 64,5 41,5 26,3 16,6 10,6 6,7 rN 2,2 dan 3,8 gacha bo‘lganbufereritmalarnitayyorlash 50 ml 0,2 mol/l gidroftalat kaliyga 0,2 mol/l xlorid kislotaning jadvalda ko‗rsatilgan hajmi solinib, suv bilan 200 mlgacha suyultiriladi. RN 2,2 2,4 2,6 2,8 3,0 3,2 3,4 3,6 3,8 146 0,2 mol/l HCl, ml 46,70 39,60 32,95 26,42 20,32 14,70 9,90 5,97 2,62 rN 4,0 dan 6,2 gacha bo‘lganbufereritmalarnitayyorlash 50 ml 0,2 mol/l gidroftalat kaliyga 0,2 mol/l ishqor eritmasining jadvalda ko‗rsatilgan hajmi solinib, suv bilan 200 mlgacha suyultiriladi. rN 4,0 4,2 4,4 4,6 4,8 5,0 5,2 0,2 mol/lNaOH, ml 0,40 3,70 7,50 12,15 17,70 23,85 29,95 rN 5,4 5,6 5,8 6,0 6,2 0,2 mol/lNaOH, ml 35,45 39,85 43,00 45,45 47,00 rN 5,8 dan 8,0 gacha bo‘lganbufereritmalarnitayyorlash 50 ml 0,2 mol/l kaliy digidrofosfatga 0,2 mol/l ishqor eritmasining jadvalda ko‗rsatilgan hajmi solinib, suv bilan 200 mlgacha suyultiriladi. rN 5,8 6,0 6,2 6,4 6,6 6,8 7,0 0,2 mol/lNaOH, ml 3,72 5,70 8,60 12,60 17,80 23,85 29,95 rN 7,2 7,4 7,6 7,8 8,0 0,2 mol/lNaOH, ml 35,0 39,50 42,80 45,20 46,80 rN 7,8 dan 10,0 gacha bo‘lganbufereritmalarnitayyorlash 50 ml 0,2 mol/l bor kislotasi bilan kaliy xlorid eritmalarining aralashmasiga 0,2 mol/l ishqor eritmasidan jadvalda ko‗rsatilgan hajmi solinib, suv bilan 200 mlgacha suyultiriladi. rN 7,8 8,0 8,2 8,4 8,6 8,8 9,0 0,2 mol/lNaOH, ml 2,61 3,97 5,90 8,50 12,0 16,30 21,30 rN 9,2 9,4 9,6 9,8 10,0 0,2 mol/lNaOH, ml 26,70 32,00 36,85 40,80 43,90 147 Nomi TurliharoratdagieritmarNi 0 0 10 0 20 0 25 0 30 0 40 0 50 0 60 0 95 0 Kaliytetraoksalat 0,05 moleritmasi 1,67 1,67 1,68 1,68 1,69 1,70 1,71 1,73 1,81 Kaliygidrotartrat 25 0 dato‗yinganeritmasi - - - 3,56 3,55 3,54 3,55 3,57 3,65 Kaliygidroftalat 0,05 moleritmasi 4,01 4,00 4,00 4,01 4,01 4,03 4,06 4,10 4,22 Nomi TurliharoratdagieritmarNi 0 0 10 0 20 0 25 0 30 0 40 0 50 0 60 0 9 5 0 Kaliydigidrofosfat, 0,025 moleritmasi+natriygidrofosfat 0,025 moleritmasi 6,98 6,92 6,88 6,86 6,84 6,8 4 6,8 3 6, 84 6, 8 9 Bura, 0,01 moleritmasi 9,46 9,33 9,22 9,18 9,14 9,0 7 9,0 1 8, 96 8, 8 3 Kaliygidroksid, 25 0 dato‗yinganeritmasi - - - 12,45 12,30 11, 99 11, 70 11 ,4 5 - Davlat farmakopeyasida eritmalarning rN ini aniqlash uchun kolorimetrik va potensiometrik usullar tavsiya etilgan. Potensiometrik usul aniqligi, rangli va loyqa eritmalarning ham rN ini aniqlash mumkinligi kabi afzalliklargaega. Nazorat savollari Foydalanilgan adabiyotlar. 1. James W. Robinson, Eileen M. Skelly Frame, George M. Frame II Undergraduate Instrumental Analysis // Crystallography, Rigaku Americas Corporation, The Woodlands, TX. www.rigaku.com/smc. © Rigaku Corporation. 2.Loginova N.V., Polozov G.I. Vvedenie v farmatsevtichekuyu ximiyu Minsk, Elektronnaya kniga BGU, 2004. 3. Farmatsevtichna ximiya pod redaktsii P.O. Bezuglogo, Xarkov - 2002 g. 4. Farmatsevtichniy analiz pod redaktsii P.O. Bezuglogo, Xarkov -2001 g. 5. Maksyutina N.P. i dr. Metodы analiza lekarstv, Kiev, 1984. 6. Arzamastsev i dr. Analiz lekarstvennыx smesey. Moskva 2000 g. 7. "Dori vositalarining sifatini nazorat qilish va standartlash" fani uchun o‘quv qo‘llanmasi (Elektron darslik) Mualliflar jamoasi. 148 8. Mavzular bo‘yicha uslubiy qo‘llanmalar. 9. Rukovodsvo k laboratornыm zanyatiyam po farmatsevticheskoy ximii, pod redaktsii A.P.Arzamastseva, Moskva, 2001 g. 2-Laboratoriya mashg„uloti Mavzu: Dori vositalarini fizikoviy usullarda taxlil qilish. DF bo‗yicha fizikoviy konstantalar aniqlash. Chinligi va tozaligi. Maqsadi: Dori vositalarini fizikoviy usullarda taxlil qilish. XI DF keltirilgan umumiy farmakopeya maqolasi bo‘yicha dori vositalarni suyuqlanish xaroratini aniqlash usulini o‘rganish, ularning turlari bilan tanishish va bajarish jarayonini o‘zlashtirish. Колба юмалоқ қисмининг 3/4 ќажмига суюқлик билан тњлдирилиб, бу суюқликлар қуйидагилар бњлиши мумкин: 1. 1. Вазелин мойи ѐки суюқ силиконлар 2. 2. Суюқланиш ќарорати 80 0 С дан 260 0 С гача бњлган моддалар учун – концентрланган сульфат кислота 3. 3. Суюқланиш ќарорати 260 0 С дан юқори моддалар учун – 3 қисм калий сульфат ва 7 қисм концентрланган сульфат кислотадан иборат аралашма (масса бирлигида) 4. 4. Тозаланган сув – суюқланиш ќарорати 80 0 С дан паст бњлган моддалар учун Аниқлаш тартиби: 1 ва 1а усул: Дори моддаси майдаланиб, 100-105 0 С да 2 соат қуритилади ѐки сульфат кислота солинган эксикаторда 24 соат сақланиб, қуритилгач бир учи беркитилган, диаметри 0,9-1,0 мм, шишасининг қалинлиги 0,1 мм дан 0,15 мм гача бњлган капиллярга солинади. Бу капиллярларнинг узунлиги ПТП ускунасида аниқлаш учун 20 см, иккинчи ускунада аниқлаш учун эса 6-8 см бњлиши лозим. Капиллярга солинган модданинг шиббаланиши учун бир неча марта вертикал холдаги баландлиги 50 см ли шиша найчадан сирти қаттиқ жойга туширилади. Капиллярга жойланган модда қатламининг баландлиги 3 мм бњлиб, модда солинган капилляр аниқлашдан аввал эксикаторда сақланади. Иккинчи усулда ички пробиркасининг тубидан 1 см масофада термометр жойлаштирилади. Иккала ускунада ќам дастлаб юқори тезликда, суюқланишга 10 0 С қолганидан бошлаб эса секинлик билан қиздирилади. Модданинг мњлжалланаѐтган суюқланиш ќароратига 10 0 С қолганда ускунага аниқланувчи модда солинган капиллярлар њрнатилади. Капиллярлар туби термометрдаги симоб шарчанинг њртасида турадиган қилиб жойлаштирилади. 1-усул билан суюқланиш ќарорати аниқланганда, 100 0 С дан паст ќароратда суюқланадиган моддалар учун минутига 0,5-1 0 С; 100 0 С дан 150 0 С 149 гача суюқланадиган моддалар учун минутига 1-1,5 0 С ва 150 0 С дан юқори суюқланиш ќароратига эга бњлган моддалар учун эса минутига 1,5-2 0 С тезлик билан қиздириш тавсия этилади. 1а усулда қиздириш тезлиги минутига 2,5-3 0 С этиб белгиланган. Бир неча марта аниқлаш натижасида олинган (бир-биридан 1 0 С дан књпга фарқланмайдиган) қийматларнинг њртача арифметиги модданинг суюқланиш ќарорати деб белгиланади. 2 усул: а) юмшоқ моддалар учун: биринчи ускунада узунлиги 20 см, иккинчи ускунада эса 6-8 см, ички диаметри 1-2 мм бњлган, иккала учи ќам беркитилмаган капилляр 10 мм қатлам ќосил бњлгунига қадар аниқланувчи моддага туширилади. б) қаттиқ моддалар учун: аниқланувчи модда иложи борича паст ќароратда сув ќаммомида суюлтирилгач, капиллярга олиниб, 0 0 С ќароратда 1-2 соатга қолдирилади. Nazorat savollari 1.Суюқланиш ҳароратини аниқлаш, ДФ ХI келтирилган усуллар. 2.Қайнаш ҳароратини аниқлаш, тартиби, қўйилган талаблар. Foydalanilgan adabiyotlar Расм 1. Суюšланиш іароратини œлчашга мœлжалланган šурилма 1 – симобли термометр, 2 – іароратга чидамли шишадан ясалган пробирка, 3 – аниšланувчи модда солинган капилляр, 4 – юмалоš тубли колба, 5 – šиздириш манбаи 150 1.H. Fry, S. Ketteridge, S.Marshall. A Handbook for Teaching and Learning in Higher Education. Enhancing Academic Practice. Third edition. New York. 2009. -544 p. ISBN 0-203-89141-4 2. Accreditation Council for Pharmacy Education. Accreditation Standards and Guidelines for the Professional Program in Pharmacy Leading to the Doctor of Pharmacy Degree. https://www.acpe-credit.org/pdf/FinalS2007Guidelines2.0.pdf . Accessed December 10, 2013. 3. Fayzullaeva D.M., Ganieva M.A., Ne‘matov I. Nazariy va amaliy o‗quv mashg‗ulotlarda o‗qitish texnologiyalari to‗plami. Metodik qo‗llanma / O‗rta maxsus, kasb-hunar ta‘limida innovatsion ta‘lim texnologiyalari seriyasidan – T.: TDIU, 2013. – 137 b. 3-Laboratoriya mashg„uloti Refraktometriya. Dorixona sharoitida refraktometriya usulini qo„llanilishi. (konsentratlar, yarim fabrikatlar, ekstemporal retseptura) Ishdan maqsad: Refraktometriya. Dorixona sharoitida refraktometriya usulini qo‗llanilishi. Konsentratlar, yarim fabrikatlar, ekstemporal retseptura borasida taxlil usullarini olib borish Refraktometriya Fizikaviy usullarda kimyoviy reaktsiyalardan foydalanilmaydi, faqat moddalarning fizikaviy xususiyatlari tekshiriladi. Spektral analiz, lyuminestsent analiz refraktometrik analiz rentgen – struktur analiz va hokazolar fizikaviy usullar jumlasiga kiradi. Moddalarning radiaktivlik xususiyatiga asoslangan nishonlangan atomlar usullari biologik ilmiy izlanishlarda alohida ahamiyatga ega. Spektral analiz juda sezgir usul bo‘lib, grammning yuz milliondan bir ulushini ham aniqlash imkonini beradi.Hosil qilingan spektr chizig‘ining ko‘rinishi moddani sifat jihatdan, spektrning intensivligi esa miqdor jihatdan analiz qilish imkonini beradi. Lyuminestsent analiz ayrim moddalarning ultrabinafsha nurlar ta‗sirida sovuq holada chiqaradigan nurlari intensivligini o‘lchashga asoslangan.Maxsus reaktivlar yordamida moddalarda lyuminestsentsiya hodisasini vujudga keltirish mumkin. Ushbu usulning sezgirlik darajasi spektral analizdan qariyib 100 000 marta ortiq. Havodan suyuqlikka o‘tayotgan nurning sinish xodisasiga asoslanib eritma kontsentratsiyasini aniqlash refraktometriya usulining asosini tashkil etadi.Bu usul yordamida meva sharbati tarkibidagi qand miqdorini aniqlash mumkin. Refraktometrik usul eritmalarning nur sindirish ko‗rsatkichini aniqlashga asoslangan. Nur sindirish ko‗rsatkichi turlicha tizimdagi refraktometrlar yordamida 20 0 S haroratda, natriy spektriga mos to‗lqin uzunligida (=589,3 nm) aniqlanadi. 151 Zamonaviy refraktometrlar oddiy yorug‗lik (ko‗zga ko‗rinadigan nur, λ=400-800 nm) da o‗lchanganda ham D natriy spektriga mos bo‗lgan nur sindirish ko‗rsatkichini aniqlash imkonini beradi. Refraktometrikusuleritmalarningnursindirishko‗rsatkichinianiqlashgaasoslangan. Nursindirishko‗rsatkichiturlichatizimdagirefraktometrlaryordamida 20 0 Sharoratda, natriyspektrigamosto‗lqinuzunligida ( =589,3 nm) aniqlanadi. Zamonaviyrefraktometrlaroddiyyorug‗lik (ko‗zgako‗rinadigannur, =400-800 nm) dao‗lchangandaham D natriyspektrigamosbo‗lgannursindirishko‗rsatkichinianiqlashimkoniniberadi. Normalsharoitdaaniqlangannursindirishko‗rsatkichi - bilanbelgilanadi. Nurmanbaidantarqalgannurbirmuhitdanikkinchimuhitgao‗tishdayo‗nalishin io‗zgartiradi (sinadi). Ikkinchimuhitningnurtushgannuqtasidan, muhityuzasigaperpendikulyarchiziqo‗tkazilib, ikkinchimuhityuzasigatengmasofalardaparallelchiziqlartortilsa, gipotenuzalaritushganvasingannurlardaniboratikkitato‗g‗riburchakliuchburchakho silbo‗lib, - burchaktushishburchagi, - burchakesasinishburchagideyiladi (Rasm 14) Nursindirishko‗rsatkichinurning havodagitarqalishtezligining, uningtekshiriluvchieritmadagitezligiganisbatiyokitushishburchagisinusiningsinish burchagisinusiganisbatibilanifodalanadi. ; Tushishburchagi ( ) sinishburchagi ( ) dankichikbo‗lganligiuchun, BA>CD bo‗lib, bo‗ladi. SHuninguchunnursindirishko‗rsatkichibirdankatta qiymatdaniborat. 152 Masalan, 20 0 S haroratdatozalangansuvningnursindirishko‗rsatkichi 1,3330 gateng. Nursindirishko‗rsatkichiningmutloєvanisbiy qiymatlarimavjud. Mutloєnursindirishko‗rsatkichieritmaningvakuumganisbatannursindirishko‗rsatki chi. Nisbiynursindirishko‗rsatkichiesaeritmaning havoganisbatannursindirishko‗rsatkichi. Amaldaaniqlanuvchieritmaning havoganisbatano‗lchangannursindirishko‗rsatkichidanfoydalaniladi. Eritmaningnursindirishko‗rsatkichianiqlanuvchimoddaningtabiatiga, eritmakonsentratsiyasiga, sinayotgannurningto‗lqinuzunligiga, nursindirishko‗rsatkichio‗lchanayotganrefraktometrturiga, erituvchiningtabiatiga, haroratgavaboshqabir qanchaomillargabog‗liq. AmaldafarmatsevtiktahlildaAbbeturidagirefraktometrlardanfoydalanilib, buuskunayordamidanatriyspektrito‗lqinuzunligi - D dagi ( =589,3 nm) nursindirishko‗rsatkichio‗lchanadi. Aniqlash harorati 20 0,5 0 Sdaniboratbo‗lib, normal haroratdanboshqa haroratdao‗lchangannursindirishko‗rsatkichiformulaorqalinormal haroratgao‗tkaziladi. Nursindirishko‗rsatkichianiqlanayotganeritmaningkonsentratsiyasi 2% dankambo‗lmasligimaqsadgamuvofiq. Refraktometrikusulbilanbajariladigantahlil quyidagibosqichlardaniborat: 1. Refraktometrnisozlash 2. Tekshiriluvchieritmaningnursindirishko‗rsatkichinianiqlashvauni, agarlozimbo‗lsa, normal haroratgao‗tkazish 3. Hisoblashformulasiyokirefraktometrikjadvaldanfoydalanib, aniqlanuvchimoddaningfoizyokigrammmiqdorini hisoblash. Refraktometrtozalangansuvyordamidasozlanib, buninguchunkamidabeshmarotabanursindirishko‗rsatkichianiqlanadivatozalangan suvninganiєlangannursindirishko‗rsatkichlaribilansolishtirilgandafarq ( ) 0,0002 danortiq bo‗lmasligikerak. Tekshiriluvchieritmaningnursindirishko‗rsatkichianiqlanib, lozimbo‗lsanormal haroratgao‗tkaziladi. Eritmaningnursindirishko‗rsatkichi formulabilanifodalanganuchun, eritmaningkonsentratsiyasi formulabilan hisoblanadi. C – eritmaningfoizkonsentratsiyasi; n – eritmaningnursindirishko‗rsatkichi; n 0 – erituvchiningnursindirishko‗rsatkichi; 153 F – refraktometrikomilbo‗lib, eritmakonsentratsiyasi 1% gao‗zgargandanursindirishko‗rsatkichi qanchagao‗zgarishiniko‗rsatadigankattalik. Aniqlanuvchieritmabirnechtamoddalardaniboratbo‗lsa, nursindirishko‗rsatkichierituvchiningvaeritmadagimoddalarnursindirishko‗rsatkic hlariyig‗indisidaniboratbo‗ladi n=n 0 +n 1 +n 2 +.........n i yoki n=n 0 +C 1 F 1 +C 2 F 2 ........C i F i Bir necha moddalardan iborat bo‗lgan eritmadagi moddalardan birining ko nsentratsiyasi quyidagi hisoblash formulasi yordamidaaniqlanadi: n – murakkabtarkiblieritmaningnursindirishko‗rsatkichi; n 0 – erituvchiningnursindirishko‗rsatkichi; S 1 ,S 2 ,S i – eritmadagimoddalarningfoizkonsentratsiyasi; F 1 ,F 2 ,F i – refraktometrikomillar Nur sindirish ko‗rsatkichining qiymati asosida, aniqlanuvchi modda konsentratsiyasini refraktometrik jadvaldan foydalanib aniqlash ham mumkin. Bunda ko‗pincha jadval qiymatlarini interpolyasiyalashgato‗g‗ri keladi. Refraktometrik jadvalni interpolyasiyalash, nur sindirish ko‗rsatkichining butundan keyingi to‗rtinchi qiymatiga mos kelgan konsentratsiyadagi farqni refraktometrik jadval ma‘lumotlari asosida topib, so‗ng eritma konsentratsiyasini hisoblashdan iborat. Masalan: 10% liglyukozaeritmasiningnursindirishko‗rsatkichi =1,3474 gateng. Refraktometrikjadvalda quyidagi qiymatlarberilgan: n C % 1,3470 9,80 1,3480 10,10 n=0,001 C=0,3 Nur sindirish ko‗rsatkichining butundan keyingi to‗rtinchi xonasiga mos ko nsentratsiya quyidagi formuladan topiladi: formulada: b – nur sindirish ko‗rsatkichining butundan keyingi to‗rtinchi xonasiga mos kelgan konsentratsiya - nur sindirish ko‗rsatkichining butundan keyingi to‗rtinchi xonasi qiymati - refraktometrikjadvaldanolingankonsentratsiyadagifarq Eritmaningkonsentratsiyasiesa quyidagicha hisoblanadi: X % =S+b=9,80+0,12=9,92% 154 Interpolyasiyalashniyuqoridaberilgan qiymatlarasosidaushbuusulbilan hambajarishmumkin. 1,3480-1,3474=0,0006 bunda 1,3480–refraktometrik jadvaldan olingan nur sindirish ko‗rsatkichining yuqori qiymati 1,3474-nursindirishko‗rsatkichininganiqlangan qiymati X % =S-b=10,10-0,18=9,92% S - nursindirishko‗rsatkichiningyuqori qiymatigamoskonsentratsiya. Moddaningma‘lumkonsentratsiyagamoskeladiganrefraktometrikomilini, uningdastlabkirefraktometrikomiliasosida F=F 0 kC formulayordamida hisoblashmumkin. F 0 – moddaning 1% lieritmasigamoskelganrefraktometrikomili k – tuzatishkoeffitsienti S – eritmakonsentratsiyasi Download 56.99 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling