Uliwma pedagogika

4. Jas xa`m jeke o`zgeshelikler xaqqinda tu`sinik 
Bizin` ulli pedagog, alim babalarimiz ta`lim-ta`rbiya jumislarinda balalardin` jas xa`m jeke 
o`zgesheliklerin esapqa aliwdin` za`ru`rligin du`n`yada birinshiler qatarinda usinis etken.
Ma`selen, Farabiy bilimdi jaslarg`a kishkene-liginen u`yretiwge ken`es berdi. Ta`lim-
ta`rbiyani baslamastan aldin olardin` jas xa`m jeke o`zgesheliklerin biliwdin` za`ru`rligin
ko`rsetti. Oni aniqlamay turip alip barilg`an ta`lim-ta`rbiyanin` pu`tkil na`tiyjesiz 
bolatug`inlig`in qayta-qayta eskertti. Beruniy xa`r xaliqtin` o`zine say oqitiw usillari, jollari,

---

metodlari barlig`in ko`rsetip oqitiw sistemasin a`lipbeden baslawdi abzal esapladi. Adamdi

ta`biyat-tin` bir bo`legi sipatinda qarap ta`lim-ta`rbiya bala ta`biyatina muwapiq boliwin qatar 
miynetlerinde bayan etti. Ibn Sino balanin` jas o`zgesheliklerin esapqa alip oni alti jastan
baslap mektepke beriwdi ma`sla`xa`t etti. Ibn Sino, Farabiy xa`m Beruniy siyaqli ta`lim-
ta`rbiyani baslawdan aldin balanin` jas xa`m jeke o`zgesheliklerin u`yreniw za`ru`r dep esapladi.

Ulug`bek sabaqliqlardi du`zgende balalardin` jas o`zgeshelik-lerine ku`ta` diqqat awdardi.
Xa`r bir jas da`wirinde balanin` anatomiyaliq-fiziolo-giyaliq, psixologiyaliq xa`m minez-
qulqinin` rawajlaniwi o`zgeshe boladi. Keyingi jillari pedagogikaliq psixologiyada, bizin` milliy
pedagogikamizda balalar menen oqiwshilardin` jas da`wirlerin to`mendegishe bo`liw 
da`stu`rge aylanbaqta. Mektepke shekemgi jas; Kishi mektep jasi-6(7)- 10-(11); Orta mektep 

jasi –10(11)-15(16); Orta arnawli, ka`siplik kolledj jasi 15(16)-18(19).

O`zin-o`zi tekseriw xa`m baxalaw ushin sorawlar, 

ma`seleler, tapsirmalar xa`m testler
1.

Shaxs dep nege aytamiz?

2.

Rawajlaniw degenimiz ne?

3.

Siz qa`liplesiw degendi qanday tu`sinesiz?

4.

Orayliq Aziya oyshillari shaxsti qa`liplestiriw faktorlari xaqqinda qanday

pikirler bildirgen? 
5.
Oqiwshi shaxsinin` rawajlaniwina qanday faktorlar ta`sir jasaydi? 

6.
Na`sil dep nege aytamiz? 

7.
Ortaliq tu`siniginin` ma`nisin aytip berin`? 

8.
Ne ushin bir ata-anadan jeke xa`tte egiz tuwilg`an balalar bir-birine uqsamaydi, 

bir-birinen o`zgeshe boladi?
9.

Bir shan`araqta tuwilip o`sken, bir mug`allimnin` qolinda ta`lim-ta`rbiya alg`an

oqiwshilardin` birewleri ayriqsha oqiydi, a`depli, al ekinshi birewleri to`men oqiydi, ta`rtipsiz. 
Ne ushin bunday?
10. Ayirim adamlarda uqipliq xa`m talant erte, geyparalarinda orta jasta, u`shinshi 
birewlerde u`lken jasta ju`zege shig`adi. Siz bunin` sebebi nege baylanisli dep oylaysiz?
11. «Jaqsidan jaman tuwadi issi nang`a alg`isiz, jamannan jaqsi tuwadi adam aytsa