Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 5-sinfi uchun darslik

Tikuv mashinasida ishlashdagi sanitariya-gigiyena, tex-
nika 
xavfsizligi qoidalari:
1. Ish o‘rniga yorug‘lik old yoki chap tomondan tushishi 
lozim.
2. O‘rindiqni mashina ignasining to‘g‘risiga qo‘yib, boshni 
sal oldinga egib o‘tirish kerak. 
3. Tikuvchi bilan mashina stoli orasi 10–15 sm bo‘lishi 
lozim.
4. Sochlar ro‘mol ostiga yig‘ishtirilgan bo‘lishi kerak.
5. Mashinalar, asbob-uskunalarning yaroqliligini tekshirib 
turish ke rak.
6. Mashinada ishlayotganda qo‘l holatining to‘g‘ri bo‘lishiga 
jiddiy e’tibor qaratiladi. 
7. Ishlayotgan mashinani moylash, ustidan narsalarni uza-
tish mumkin emas.

---

130
O‘simlik tolasidan tayyorlangan gazlamalar, ularning 
xusu siyatlari. Tikuvchilikda ishlatiladigan gazlamalar tabiiy 
va kimyoviy tolali bo‘ladi. Tabiiy tolali gazlamalarga paxta, 
zig‘ir, jun, ipak tolalaridan olinadigan gazlamalar kiradi.
Paxta namni tez shimadi va tez quriydi. Yorug‘lik ta’sirida 
paxta pishiqligini asta-sekin yo‘qotadi. +150°C da dazmol-
laganda quruq paxta tolalari o‘zgarmaydi, harorat bundan osh- 
ganda biroz sarg‘ayadi, qo‘ng‘ir tusga kiradi va +250°C da 
ko‘mirga aylanadi. Paxta tolalari sarg‘ish alanga berib yona-
di, kulrang kul hosil qiladi. Paxta tolali gazlamalar kuydiril-
ganda kuygan qog‘oz hidi keladi.
Zig‘ir tolasi paxtaga qaraganda ancha qattiq bo‘ladi. Zig‘ir 
tolali mato paxtaniki kabi namni tez shimadi va tez quriy-
di, issiq 
ni yaxshi o‘tkazadi, paypaslab ko‘rilganda qo‘lga so-
vuq unnaydi. Qizigan dazmol ta’siriga yaxshi chidaydi, xuddi 
paxtaga o‘xshab yona 
di.
Paxta va zig‘ir tolasidan to‘qilgan gazlamalarning xu-
susiyatlari. Paxta tolasidan to‘qilgan ip gazlamalar yengil, 
yumshoq, chidamli bo‘ladi. Ulardan tayyorlangan kiyimlar 
chiroyli, qulay, havoni yaxshi o‘tkazadigan, oson yuviladi-
gan bo‘ladi. Tez tozalanadi, yuqori haroratga chidamlidir. Bu 
gazlamalar sitilmaydi, yuvilganda bo‘ylama ipi bo‘yicha ki-
rishadi, tez g‘ijimlanadi va yaxshi dazmollanadi.
Zig‘ir tolasidan to‘qilgan gazlamalar paxta tolasidan to‘qilgan 
ip gazlamalarga qaraganda chidamliroq, ular bo‘ylama va 
ko‘ndalang ipi bo‘yicha kam cho‘ziladi, qattiq, og‘ir va qa-
linroq bo‘ladi. Zig‘ir tolasidan to‘qilgan gazlamalarning usti 
silliq, sitiluvchan bo‘ladi, tez g‘ijimlanadi va oson dazmolla-
nadi.
Paxta tolasidan buyumlarni ti 
kishda qo‘llaniladigan iplar 
ham tayyorlanadi (17-rasm). Iplar bir necha turlarga bo‘linadi: 

---

131
17-rasm. Ip turlari:
1–mashina ipi; 2–bezak ip;
3–tikiladigan ip; 4–to‘qish ipi.
mashina ipi, bezak ipi, tikiladigan 
iplar (ipak va mulina), to‘qish 
iplari.
Mashina ipi bilan kiyimlar ti-
kish mumkin. Mashina iplari: 
oddiy va ipakli, kapronli, lavsan-
li iplardir. Bir qancha tolalardan 
ip tayyorlanadi. Tolalar maxsus 
mashinalarda yigiriladi, oqartiri-
ladi, bo‘yaladi, kraxmallanadi va 
g‘altaklarga o‘raladi.
Bizning sanoatimizda 10, 20, 30, 40, 50, 60, 70, 80, 100 
va 120 raqamli iplar ishlab chiqariladi, ipning nomeri osh-
gan sari o‘zi ingichkalashadi. G‘altakka o‘ralgan iplarning 
uzunligi 200, 500, 1000 metr 
gacha yetadi. Ular oq, qora va 
rangli bo‘lib, tuzilishiga ko‘ra sur, jilosiz, yaltiroq iplarga 
bo‘linadi.