Yaponiyani va xitoyning eng yangi iktisodiy tarixi (XX acp). Angliyaning eng yangi iqtisodiy tarixi (XX asr) Tayanch atamalar va iboralar
Download 1.27 Mb. Pdf ko'rish
|
4-Mavzu boyicha maruza
- Bu sahifa navigatsiya:
- 13.1. Sanoat rivojlanishi xususiyatlari.
|
4-MAVZU: АNGLIYANING ENG YANGI IQTISODIY TARIXI (XX ASR). GERMANIYA VA FRANTSIYANING ENG YANGI IQTISODIY TARIXI (XX ASR. YAPONIYANI VA XITOYNING ENG YANGI IKTISODIY TARIXI (XX ACP). ANGLIYANING ENG YANGI IQTISODIY TARIXI (XX ASR) Tayanch atamalar va iboralar: “yangi” tarmoqlar, korporatsi- yalar, moliyaviy kapital, aralash davlat-kapitalistik kompaniyalari, “Umumiy bozor”, “sterlingga oid blok”, “Yagona Yevropa”. ■ Reja: 13.1. Sanoat rivojlanishi xususiyatlari. 13.2. Monopoliyalar va davlat tomonidan tartibga solish 13.3. Tashqi iqtisodiy aloqalar 13.1. Sanoat rivojlanishi xususiyatlari. Birinchi jahon urushi natijasida Angliya g‘oliblar qatorida bo‘lganligi sababli yutuq bilan chiqqan bo‘lishi kerak edi. Uning asosiy dushmani hisoblangan Germaniya mag‘lub bo‘lib, Angli- yaga Germaniya mustamlakalarining bir qismi o‘tdi. Lekin urush ingliz iqtisodiyoti holatini yomonlashtirdi. Urush davrida Angliya o‘z savdo flotining yarmini yo‘qotdi. Mustamlakalar bilan aloqalar susaydi – Angliya va mustamlakalar o‘rtasida ummonlar bo‘lib, ularda nemis suvosti kemalari navbatchilik qilardi. Angliyaning Qo‘shma Shtatlarga bo‘lgan qarzi shu daraja katta ediki, uni qo- plash uchun har yili davlat budjetining 40% sarflanar edi. Ikki urush oralig‘idagi davrda ingliz sanoati ommaviy ishsizlik va ishlab chiqarish kuchlarini to‘liq band emasligi bilan xarakterla- nardi. Angliyaning holati boshqa mamlakatlarnikidan og‘irroq edi, 155 chunki uning iqtisodiyotida an’anaviy “eski” tarmoqlar (ko‘mir, metallurgiya, tekstil) katta ahamiyatga ega edi, bu tarmoqlar esa “yangi” tarmoqlar tomonidan siqib chiqarilar edi. Angliyada “yangi” tarmoqlar ham asta-sekin rivojlana boshlandi: kimyo, av- tomobil, elektrotexnika, aviatsiya. Shu sababdan 1929 yilda, jahon iqtisodiy inqirozi boshlanishiga kelib, ingliz sanoati urushdan old- ingi darajagacha ko‘tarilmadi, ikkinchi jahon urushi boshlanishi davrida esa 1913 yildagi ko‘rsatkichdan 22%ga oshdi. Ikkinchi jahon urushi natijalari bo‘yicha ham Angliya g‘oliblar qatorida edi, lekin yana bu holat uni rivojiga yordam bermadi. Angliya sanoati urushdan keyingi davrda ham boshqa mamlakat- larga nisbatan sekinroq rivojlanayotgan edi. 1990 yilga kelib in- gliz sanoat ishlab chiqarishi 1938 yilga nisbatan 3,2 marotaba o‘sdi, industrial jihatdan rivojlangan kapitalistik mamlakatlarning barchasida 8,5 marotaba o‘sish kuzatildi. XX asrning 90-yy. boshiga kelib sanoat ishlab chiqarish hajmi bo‘yicha Italiya Angliyadan o‘zib ketdi va Angliya bu ko‘rsatkich bo‘yicha 5-o‘ringa tushib qoldi. XX asrning 50-80 yillarda Angliya sanoatining 3 barobar o‘sishining asosiy sabablari. Birinchidan, iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantiruvchi kuch sifatida davlatning tartibga soluvchi siyosati. Ikkinchidan, urushdan keyin asosiy kapitalni to‘liq yangilanishi. Vayron bo‘lgan korxonalarni tiklashga va boshqa korxonalarning uskunalarini yangilashga majbur bo‘lindi, chunki urush davrida ular yemirilib tugagan edi. Yirik qurilishlar ish kuchi, qurilish ma- teriallari, uskunalarga talabni oshirib yubordi – qurilish “bum”i yuzaga keldi, iqtisodiyot jonlandi. Lekin, eng asosiysi, sanoatni tiklashda texnik jihatdan sakrash yuzaga keladi. Sanoatning texnik darajasini ko‘tarilishi, uning imkoniyatlarini, raqobatbardoshligini oshiradi. Undan tashqari asosiy kapitalni yangilanishi jarayonida sanoatni tarkibiy qayta qurish jarayoni ham yuz beradi: kapital istiqbolli tarmoqlarga qarab oqib boradi. Avvallari Angliya aynan shu tarmoqlar rivoji bo‘yicha orqada qolayotgan bo‘lsa, endi ush- bu tarmoqlarga yetarlicha mablag‘ oqib kela boshladi. Uchinchidan, mustamlakachilik tizimini yo‘q bo‘lishi munosa- bati bilan mamlakatdan kapital olib chiqilishi keskin qisqardi, va endi ushbu mablag‘lar o‘z sanoatiga sarflana boshlandi. 156 13- . ANGLIYANING ENG YANGI IQTISODIY TARIXI (XX ASR) To‘rtinchidan, Shimoliy dengizda yirik neft konlarini ochilishi Angliyani o‘zini o‘zi neft mahsulotlari bilan ta’minlanishini amalga oshirdi, energetik inqiroz davrida boshqa mamlakatlarga nisbatan ustunlikka ega bo‘lishga imkon yaratdi. Download 1.27 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|