Yaponiyani va xitoyning eng yangi iktisodiy tarixi (XX acp). Angliyaning eng yangi iqtisodiy tarixi (XX asr) Tayanch atamalar va iboralar
Urushdan keyingi ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlar
Download 1.27 Mb. Pdf ko'rish
|
4-Mavzu boyicha maruza
|
16.3. Urushdan keyingi ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlar.
Dzaybaysularni qayta tashkil etish. Urushdan so‘ng amerika qo‘shinlari tomonidan okkupatsiya qilingan Yaponiyada militarizm-fashizm tartiblarini yo‘q qilishga qaratilgan islohotlar amalga oshirildi. Iqtisodiy jihatdan ikkita is- lohot muhim edi. Birinchisi: 1945 yilda dzaybatsularni yo‘q qilish to‘g‘risida qo- nun qabul qilindi. Lekin hanuzgacha Yaponiyaning yetakchi moliya guruhlari tarkibida Mitsui, Mitsubisi, Sumimotolar mavjud. Bun- ing sabablari: qonun loyihasini guruhlarning birini rahbari Yasuda ishlab chiqqan edi. Keyinchalik ushbu loyiha boshqa guruhlar to- monidan ma’qullangan va shundan so‘ng davlat tomonidan qabul qilindi. Ushbu qonun bilan guruhlarning bosh xolding-kompani- yalari yo‘q qilindi. Natijada guruhlarni boshqarish funksiyasi banklarga o‘tdi. Gap shundaki, har bir dzaybatsu tarkibida guruh nomi bilan nomlanuvchi bank mavjud edi (Mitsui Banki, Mitsubisi Banki va boshq). 1 Bu banklarning nomlari o‘zgartirilgan edi, le- kin ular keyinchalik avvalgi nomlarini tiklashdi, Yasuda bankidan tashqari, chunki uning nomi yaponlarning muqaddas tog‘i Fudzi nomi bilan nomlangan edi. Guruhlar oilaviylik xarakterini yo‘qotib bordi: banklar xoldinglar kabi oilaviy mulk emas edi. Moliya gu- ruhlarining oilaviy xarakterini yo‘qotishi umumiy qonuniyatdir. Undan tashqari, yetakchi sanoat kompaniyalari 1945 yildagi qonunga binoan (huddi Germaniyadagi kabi) parchalanib tash- 1 Конотопов М. В., Сметанин С. И. Экономическая история: Учебник. - 9-е изд., доп. и перераб. - М.: Издательско-торговая корпорация «Дашков и К°», 2007. - С.284. 186 16- . YAPONIYANING ENG YANGI IQTISODIY TARIXI (XX ASR) langan edi. Lekin keyinchalik ular birlashib ketish asosida avvalgi holatiga qaytib kelishdi. 70-yy.ga qadar “katta to‘rtlik” yapon iqtisodiyotida yetakchi- lik pozitsiyalarini saqlab qolgan edi. Keyinchalik yangi guruhlar – “Dayiti” va “Sanva” yetakchilik qila boshlashdi, endi Yaponiya iqtisodiyotida “katta oltilik” hukmrolik qila boshladi. Yaponiya moliya guruhlarini tom ma’noda dzaybatsu deb nomlash noto‘g‘ridir, lekin ular yevropa va amerikadagi moliya gurhlaridan farq qilishadi. Sanoat kompaniyalari o‘z foydasi hiso- bidan ishlab chiqarishni moliyalashtirish borasida g‘am chekmas- ligi zarur: moliyalashtirish, investitsiyalar bilan guruhni boshqaru- vchi bank shug‘ullanishi kerak. Tabiiyki, banklar ommaviy inves- titsiyalarni amalga oshirish uchun kengroq imkoniyatlarga egadir- lar. Sanoat kompaniyalari mahsulotni sotish, bozorlarni egallash bilan shug‘ullanishi kerak emas: bu bilan har bir guruh tarkibidagi savdo kompaniyalari shug‘ullanishi kerak. Shunday qilib, guruh ichida aniq mehnat taqsimoti mavjud, ya’ni uning tarkibiy qism- lari o‘rtasida boshqa mamlakat guruhlari ichdagiga nisbatan uzviy aloqalar o‘rnatilgandir. Yapon mahsulotlarida “Mitsui”, “Mitsub- isi” markalarini nomi aks etadi, yevropa va amerika tovarlarida guruhlarning nomi emas balki “Kaliforniya” yoki “Tijorat banki” yozuvlarini ko‘ramiz. Bu borada yapon guruhlari tarkibida bank va savdo kompaniyasi mavjud o‘ta yirik konsernga tenglashtirish mumkin. Urushdan keyingi iqtisodiy islohotlarning ikkinchisi – 1947- 1949 yy.dagi agrar islohot edi. Islohotning asosiy mazmuni davlat pomeshiklardan majburiy ravishda yerlarni sotib olishdan iborat edi, agar pomeshik qishloqda yashasa unga 3 ga yer qoldirilardi, agar pomeshik “ko‘rinmas” bo‘lsa uning barcha yeri sotib olinar- di. Yer pulga sotib olinardi, lekin inflyasiya natijasida islohotlar yakuniga kelib yerning real qiymati 5-7%ga pasayib ketgan edi. Pomeshiklardan sotib olingan yerlarni davlat avval shu yerlarni ijaraga olib ishlagan dehqonlarga 24 yil davomida bo‘lib-bo‘lib to‘lash sharti bilan sotdi. Natijada pomeshik yer egaligi deyarli yo‘qotildi, dehqonlar ijarachidan yer egalariga aylanishdi, ijrachi bo‘lib qolganlar uchun ijara haqi ikki barobar qisqartirildi. Bu burjua islohoti edi. U parazitik yarimfeodal yer egaligini yo‘q qildi. Yaponiyada yirik kapitalistik xo‘jaliklarni rivojlanishiga qishloq joylarda aholining ko‘pligi to‘siqlik qildi. Avvalgidek qish- 187 loq xo‘jaligida asosiy subyekt – gektardan kam yerga ega mayda fermer edi. Yaponiyada bir xo‘jalikka to‘g‘ri keladigan o‘rtacha yer maydoni, avvalgidek, 1 ga edi. Xo‘jaliklarning maydaligiga qaramasdan islohot qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini rivojlanishiga olib keldi. 1946 yildan 1970 yilgacha o‘sish deyarlik ikki barobar bo‘ldi. Islohotgacha dehqonlar daromadlarining asosiy qismi pomeshiklar tomonidan tortib olinardi. Endi bu mablag‘lar xo‘jalikda qolib ishlab chiqar- ishga sarflanmoqda. Shu sababdan yerga ishlov berishning tex- nik darajasi tez o‘sdi, mayda yer egaligi sharoitida “kichik mex- anizatsiyalash” amalga oshirildi. Download 1.27 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|