Ўзбeкистон рeспубликаси

3.18-жадвал Маҳсулот ҳажмини ўзгаришига омиллар таъсирини ҳисоблаш

Бир бирига таъсир этувчи омиллар				Маҳсулот ҳажми, минг сў м.		Умумлаштирувчи кўрсаткичнинг
Ишчиларнинг о ʼ ртача сони, киши	Бир ишчи ишлаган киши кунлари нинг о ʼ ртача сони, киши	Бир ишчига тў ғ ри келадиган кунилк о ʼ ртача соат, соат	Кунлико ʼ ртача бир соатга тў ғ ри келадиган маҳсулот ҳажми, минг сўм			Алоҳида олинган омиллар таъ сирида	Ў згаришлар ҳисоби
100	267	6,5	2		347100
107	267	6,5	2		371397		Ишчилар сони	24297
107	260	6,5	2		361660		Киши кунлари	-9737
107	260	6,8	2		378352		Кунлик ўр- тача соат	16692
107	260	6,8	2,3		435105		Бир соатга тўғри ке- ладиган маҳ- сулот ҳажми	56753
		Х	Х		435105 - 347100		Ҳақиқатда - Режа	88005

3.18-жадва1 маълумотларидан маъ1ум бўлмоқдаки корхонада маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажми ҳисобот йилида ўтган йилган таққослаганда 88005 = (435105 - 347100) минг сўмга кўпайган.

Мазкур ижобий ўзгаришга 88005 = (+24297) + (-9737) + (+16692)

+ (+56753) ишчилар сони (+24297), кîши бунлари (-9737), кунлик ўртача соат (+16692) ҳамда бир соатда ишлаб чиқарилган маҳсулот ҳажми (+56753) таъсир этган. Бир ишчига тўғри келадиган киши кунларининг -7 = (260 — 267) кунга камайиши маҳсулот ҳажми ўзгаришига салбий таъсир қилган. Қолган бошқа омиллар эса натижавий кўрсаткич ўзгаришиои ижобий томонга йўна1тирган.

11. 
    Мутлоқ фарқлар усули
    

Иқтисодий таҳлилда натижавий кўрсаткич1ар ўзгаришига омиллар таъсирини алоҳида аниқлаш учун кўп турдаги усуллар қў1лани1ади. Шулардан бири мутлоқ фарқлар усулидир. 20-жадвалда қайд этилган мисолни мутлоқ фарқлар усулида ҳал этиш тартиби қуйидагича бў1ади.

1. Ал ıсъ ^ÖИС* *КС_о*БС_о—((107-100)=7)*267*6,5*2=24297
^{2. АЙилМ =ИСт*} ў ^{БС 107ʼ((260-267)=-7)*6,5*2= -9737}
3. АЯМ =ИСт*ККı*АКС₀ Б _0ʼ 107*260*((6,8-6,5)=0,3)*2 =16692
4. АЯМпс=ИСт*КК *КС *АБС—107*260*6,8*((2,3-2,0)=0,3)—56753
Бу ерда: ЯМ — ялпи маҳсулот; ИС — ишчиларнинг ўртача сони; КК — бир ишчи ишлаган киши кунларининг ўртача сони; КС - бир ишчига тўғри келадиган кунлик ўртача соат; БС — кунлик ўртача бир соатга тўғри келадиган маҳсулот ҳажми.

24297+(-9737)+ 16692+56753 = 88005

Нисбий фарқлар усули

Ушбу усул ҳам омиллар таъсир миқдорини алоҳида ҳисоблаб топиш учун мў1жа11анган. Унинг амалга ошириш тартиби 3.19-жад- валда келтирилган.

ʼ" 3.19-жадвал
Нисбий фарқлар усули

Ҳисоблаш тартиби	Мисол
^1.^АЙ^МИСЪ ^Жâ^Мў ( ^ÖИС/^İ^Со)	347100*(7/100) — 24297
2. АЯМ =(ЯМт+АЯМт )*(АÇ)	(347100+24297)*(-7/267) = = 371397*(-0,026) = -9700
^3.^АЙ£ф^М^(^Йâ^Мо+ф ^Й^Й^и^т^Мıс+ ^1^М^)ʼ *(АКС ^Со)	(347100+24297+(- 9700))* *(0,3/6,5)=361697*0,5 =16638
^4.АЯМБСЪ (+ ^0+ +АЯМ^+АЙ ^£^ф^Мхс)ʼ	(347100+24297-9700+16638)* *(0,3/2 378335+0,15 = 56750
24297- 9700+16638+56750=87985*88005

Натижавий кўрсаткич ўзгаришига таъсир этган омилларнинг ҳар бирини алоҳида миқдорини аниқловчи усуллар бир-бирларидан айрим жиҳатлари билан афзал ёки камчиликларига эга.

12. 
    Индекс усули
    

Индекс усули «Статистика назарияси» фанида батафсил ёритилган. Иқтисодий таҳлил фани бухгалтерия ҳисоби ва статистика фанлари асосида вужудга келганлигини дарсликнинг олдинги бобларида таъкидлаган эдик. Шунингдек, таҳлил фани статистика фанининг бир қанча усулларидан фойдаланади. Шулардан бири индекс усули бў1иб, жуда кўп қиррали мавзу. Мазкур дарсликда индекс усулининг омилли таҳлилдн т(ў1лани1ишини кўрамиз, холос.

Индекс усулида жуда кўп қўл1ани1адиган боғланиш: маҳсулот ҳажмининг (Қ) ўзгариши унинг миқдори (қ) ва баҳосига (п) боғлиқ эканлигини кўриш мумкин. Маҳсулотнинг режадаги ҳажмини ⁽сå-по) ва ҳақиқатдаги ҳажми (қ •пт) тегишли формулада ифодалаб олинса, унинг режа бажарилиш индекси қуйидаги кўринишга эга бў1ади:

Маҳсулотнинг ҳисобот давридаги ўзгариши мутлақ миқдорини аниқламоқчи бў1сак, унинг суръатидан махражини айириш кифоя:

°Қ——2с *р —З ^г *

Формуладан кўриниб турибдики, натижага ииикита омил таъсир

қилади. Бу омиллар таъсирини ҳисоблаш учун биринчидан, маҳсулот ҳажмининг ҳақиқий миқдорини режадаги (асос йилидаги) нархда ифодалаш лозим_. қ *п0 Натижа ўзгаришига маҳсулот миқдорининг таъсирини ( Ққ) тОпиш учун қуйидаги формуладан фойдаланилади:

Маҳсулот ҳажмини баҳо эвазига ўзгарганлигини топиш учун қуйидаги формуладан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир:

Ушбуу ҳисоб-китобни аниқ маъ1умотлами қў11аб қуйидаги жадвал асосида амалга ошириш мумкин.

3.20-жадвал Маҳсулот ҳажмининг ўзгаришига унинг миқдори ва баҳосининг