Ўзбeкистон рeспубликаси

Корреляцион таҳлилни гўллашнинг зарурий шартлари•

• 
  ўргани1аётган омиллар ва резултатив кўрсаткич1ар ҳақида танланадиган маълумот1арнинг етарлича кўп1иги (динамикада ёки жорий йил учун бир турдаги объектларнинг мажмуи);
  
• 
  ўргани1аётган омиллар сонли ў1чамда бўлиши ва ахборотнинг у ёки бу манбаида акс этиши.
  

Корреляцион таҳлилни гўфлаш қуйидаги масалаларни ечиш имконини беради•

1. 
   бир ёки бир нечта омиллар таъсири остида бўлган резултатив кўрсаткичлар ўзгаришини аниқлаш (абсолют ўлчамда), яъни омиллининг бирликда ўзгаришида резултатив кўрсаткич катталиги неча бирликда ўзгарганини аниқлаш;
   
2. 
   ҳар бир омилдан резултатив кўрсаткичнинг нисбий боғ1аниш даражасини ўматиш.
   

Корреляцион боғ1анишларни ўрганиш таҳлилда катта аҳамиятга эга. Бу омилли таблилнинг чуқурлашаётганида, ўргани1аётган кўрсаткич1ар даражасининг шаклланишида ҳар бир омилнинг аҳамияти ва ўми аниқланаётганлигида, ўргани1аётган ҳолат тўғрисидаги билимламинг чуқурлашаётганлигида, уларнинг ривожланиш қонуниятлари ва ниҳояда аниқ исботланган режаларнинг аниқланаётганлигида, корхона фаолияти натижалари объективроқ баҳоланаётганлигида ва ички хўжа1ик захиралари тў1ароқ аниқлана- ётганлигида намоён бў1моқда.


В) Стохастик боғИаниш1арни ўрганиш учун жуфт корреляциялар усулини қўлИаш
Корреляцион таҳлилнинг асосий вазифаларидан бири омилламинг резултатив кўрсаткич1ар катталигига (абсолют ў1чамда) таъсирини аниқлашдан иборат. Бу масалани ечиш учун ўрганилаётган боғланиш (тўғри чизиқли, эгри чизиқли ва ҳ.к.) характерини яхшироқ акс эттирадиган мос турдаги математик тенглама танлаб
олинади. Бу корреляцион таҳлилда муҳим аҳамиятга эга, чунки масалани ечиш йўллари ва натижалари ҳисоблаш регрессия (инқироз, таназзул) тенгламасини тўғри танлашга боғ1иқ.
Боғла ниш тенгламасини асослош параллель қаторлами солиш- тириш, маъ1умотлар ва чизиқли графикларни гуруҳлаш ёрдамида амалга оширилади. Нуқталарни графикка жойлаштириш ўрганилаётган кўрсаткичлар ўртасида тўғри чизиқли боғ1аниш ёки эгри чизиқли боғ1аниш бог“ланиш шаклланганлигини кўрсатади.
ЪИккита кўрсаткич орасидаги тўғри чизиқли боғланишни характерлайдиган оддийроқ тенглама бу тўгри тенгламадир.
Ф, = а+бх (1)
.. бу ерда х — омилли кўрсаткич;
Ф— натижавий кўрсаткич
а ва б — қидириш талаб қилинадиган регрессия тенгламасининг параметрлари.
Бу тенглама омилли кўрсаткич1ар маъ1ум қийматга ўзгарганда натижавий кўрсаткич1ар миқдори бир текисда ўсиши ёки камайишини кўрсатувчи иккита белги орасидаги боғ1анишни ифодалайди. Корреляцион таҳлилнинг тўғри чизиқли боғланишига намуна тариқасида экин экиладиган ер сифати (х) га боғлиқ ҳолда донли экинларнинг ҳосилдорлигини ўзгариши (Ф) ҳақидаги маълумот қўл1ани1иши мумкин (-жадвалга қаранг).
а ва ф› коэффıсиентлар қиймати энг кам квадратлар усули бўйича олинган тенгламалар тизимларидан топилади. Бу ҳолатда тенгламалар тизимлараси қуйидаги кўринишга эга бўлади:

на + б х _{— З й}

ʼİ З + ^бЗ•2 - З»
бу ерда н — кузатувлар сони (бизнинг мисолда — 20).
х, й,_{Л •} ² _З ^хй қиймати ҳақиқий бошланғич маъ1у- мотлар асосида ҳисобланади (4.4-жадвал).
4.4-жадвал Корреляция коэффисиенти ва боғланиш тенгламасининг параметрларини аниқлаш учун ясама миқдор ҳисоби

1	32	19,5	624	1024	380,25	19,8
2	33	19,0	327