Fe’lning ta’rifi va kesik-grammatik xususiyatlari

FE’L SO’Z TURKUMI

• Тожибоева Махлиё
• 402-гурух

Fe’lning ta’rifi va kesik-grammatik xususiyatlari

• Shaxs yoki narsalarning harakat-holatini bildirib, nima qildi? nima qilyapti? Nima qilmoqchi? so’roqlariga javob bo’ladigan so’zlar fe’l deyiladi.

Fе’l zamonlari

• O’tgan zamon
• Hozirgi zamon
• Kelasi zamon

• Nima qildi?
• Nima qilyapti?
• Nima qilmoqchi?

FE’LNING ZAMON SHAKLLARI

• Fe’l orqali ifodalangan ish-harakatning qay paytda bajarilishini ifodalaydigan shakllar fe’l zamonlari deb ataladi.
• O’tgan zamon fe’llari nutq paytidan oldin bajarilgan yoki bajarilmagan ish-harakatni bildiradi: yozdi, keldi, bordi. Bu zamon shakllari quyidagicha yasaladi:

FE’LNING MA’NO GURUHLARI

• Fe’llar qanday harakat-holat ifodalashni jihatidan quyidagi ma’noviy guruhlarga bo’linadi:
• Nutqiy faoliyat fe’llari. Gapirmoq, pichirlamoq, demoq, so’zlamoq, so’ramoq…
• Aqliy faoliyat fe’llari. O’ylamoq, fikrlamoq, xayol qilmoq…
• Jismoniy faoliyat fe’llari: chizmoq, yozmoq, yasamoq, qurmoq…
• Holat fe’llari: titramoq, javdiramoq, sevinmoq…

O’tilgan mavzuni takrorlash uchun faollashtiruvchi savollar:

• O’tilgan mavzuni takrorlash uchun faollashtiruvchi savollar:
• 1. Fe’l deganda qanday so‘z turkumini tushunasiz?
• 2. Fe’l qanday so‘roqlarga javob bo‘ladi?
• 3. Harakat va holat bildiruvchi fe’llarga misollar keltiring.

“Klaster” metodi

• nisbat

• zamon

• Mayl
• xususiyatlari

• Shaxs-son

• O’timli
• o’timsizlik

• Bo’lishli
• bo’lishsizlik

• Fe’lga
• xos
• xususiyatlar

Fe’lning shaxs-son shakllari

Shaxs	Birlik	Ko’plik
1-shaxs	Yozdim, yozaman, yozay(in)	Yozdik, yozamiz, yozaylik
2-shaxs	Yozding, yozasan, yoz(gin)	Yozdingiz, yozasiz, yozing(iz)
3-shaxs	Yozdi, yozadi, yozsin	Yozdilar, yozadilar, yozsinlar

FE’L YASOVCHI QO’SHIMCHALAR

Qo’shimcha	Misollar	Qo’shimcha	Misollar
-la	Ishla, oqla, sekinlamoq, shivirlamoq senlamoq	-lan -lash	Faxrlanmoq, ikkilanmoq ko’maklashmoq suhbatlashmoq
-illa	chirqilla	-ira	yarqiramoq
-a	Tuna, bo’sha, o’yin+a-o’yna	-sira -sa	Sensira suvsa
-(a)r	Qisqar, ko’kar	-(a)y	Qoray, kuchay
-(i)k -(i)q	Birikmoq Yo’liqmoq	-(I,o)t	Yo’qot, to’lat, berkit
-I	Boyi, tinchi	-ir	Gapir, tupir

FE’LNING MA’NO TURLARI

Nomi	ekmoq	Ijod qilmoq	gapirmoq	fikrlamoq	yurmoq	Qizar-moq
Aqliy faoliyat
Nutqiy faoliyat
Jismoniy faoliyat
Holat

VENN DIAGRAMMASI

• O’timli O’timsiz

• Tushum kelishigidagi so’zlarga bog’lana oladigan fe’llar. O’qidi,yozdi. Boshqacha aytganda, bironta narsaga, tushunchaga o’tiladigan harakatni ifodalovchi fe’l

• Tushum kelishigidagi so’zlarga bog’lana olmaydigan fe’llardir: yugurdi, bordi, turdi... Boshqacha aytganda, bironta narsaga, tushunchaga o’tmaydigan harakatni ifodalovchi fe’l

• O’xshash
• Mustaqil ma’noga ega. Ish harakatni bildiradi

YANGI MAVZUNI MUSTAHKAMLASH:

• l-topshiriq. Ishladim, o‘qidim, uxladim, o‘yladim so‘zlarini harakat va holat ma’nolarini bildirishiga ko‘ra ikki guruhga ajrating.
• 2-topshiriq. Quyida berilgan so‘zlar nimasi bilan farq qilishini ayting. о ‘qidim о ‘qiyapman о ‘qiyman.

MATN USTIDA ISHLASH

• 264-mashq. Gaplarni daftaringizga ko‘chirib yozing va fe’llarga izoh bering.
• Suvni iflos qilmang. Uning har bir tomchisi aziz. Suv shahar va qishloqlarga, bog‘-rog‘larga, dalalarga obihayot eltadi, jon bag‘ishlaydi. Usiz hayotning bo‘lishi mumkin emas. Afsuski, ayrim odamlar chiqindilami suvga tashlashadi. Bu eng og‘ir gunoh sanaladi.
• Aziz bolalar! Siz aslo bunday qilmang. Suvni hamisha aziz tuting.

265-mashq. Hikoyatni o‘qing. Fe’llarni topib, ularni izohlang. Donishmandning gaplari bo‘yicha bahslashing.

• 265-mashq. Hikoyatni o‘qing. Fe’llarni topib, ularni izohlang. Donishmandning gaplari bo‘yicha bahslashing.
• Bir odam maslahat so‘rab donishmandning huzuriga boribdi. -Ey ulug‘ zot,-debdi u.-Mening farzandlarim ko‘p. Nima qilsam, ulardan mehr-oqibat, e’tibor ko‘raman. Donishmand o‘ylab turib javob beribdi: -Mehr ko‘ray desang, farzandlaring qalbiga mehrigiyo urug‘ini soch. (Rivoyat)

O’QUVCHILARNI BAHOLASH. 

• O’QUVCHILARNI BAHOLASH. 
• Uyga topshiriq. Hikoya tuzing. Unda ishlatilgan fe’llarga diqqat qiling.

• E’tiboringiz uchun rahmat!