Fe’lning vazifadosh shakllari

Harakat nomining fe’lga xos xususiyatlari





Nisbat
kategoriyalari

O’timli,
o’timsizlikka


Bundan tashqari, kelasi zamon sifatdoshining –jak, -gusi, -asi singari qadimiy shakllari ham mavjud bo‘lib, ular hozirgi tilimizda kelajak, kelgusi, kelasi singari so‘zlar doirasidagina uchraydi.

Harakat nomining ottenkasi

Kelasi zamon

Hozirgi zamon


Sifatdoshlarning asosiy sintaktik vazifasi aniqlovchi bo‘lib kelishdir. Ular otlashganda otlarga xos sintaktik vazifalarni bajaradi: Aytilgan so‘z-otilgan o‘q.
Shaxs-son affikslari bilan tuslanib, mayl, zamon ma’nolarini ifodalaganda esa kesim vazifasida keladi: Men bu kitobni o‘qiganman. Sen ertaga borarsan.

O’zgalovchi katageriya shakllari

harakat nomi

sifatdosh

ravishdosh


Ravishdosh. Ravishdosh harakatning belgisini bildiradigan, uni biror tomondan xarakterlaydigan fe’l shaklidir. Hozirgi o‘zbek tilida ravishdoshlar quyidagi xususiyatlariga ko‘ra o‘zaro farqlanadi:
1. Ma’nosiga ko‘ra: a) holat ravishdoshlari -b(-ib), -a (-y) -gudek affislari vositasida hosil bo‘ladi; b) payt ravishdoshlari -gach (-kach, -qach), -guncha (-kuncha, -quncha) vositasida hosil bo‘ladi; d) maqsad ravishdoshi -gani (-kani, -qani) affiksi vositasida hosil bo‘ladi.
2. Tuslanish-tuslanmasligiga ko‘ra: a) tuslanadigan ravishdoshlar: a) -b(-ib), -a (-y) affikslari bilan yasalagan ravishdoshlar; b) -gach (-kach, -qach), -guncha (-kuncha, -quncha) -gani (-kani, -qani) affikslari bilan yasalagan ravishdoshlar kiradi.
3. Zamon ma’nosiga ko‘ra: a) o‘tgan zamon ravishdoshi: a) -b(-ib), -gach (-kach, -qach) affikslari bilan yasalagan ravishdosh; b) hozirgi zamon ravishdoshlari: -a (-y) affiksi bilan yasalagan ravishdosh; d) kelasi zamon ravishdoshlari: -guncha (-kuncha, -quncha) -gani (-kani, -qani), -gudek affikslari bilan yasaladigan ravishdoshlardan tashkil topadi.