Fermentler bioximiyası

Fermentler bioximiyası

Fermentler beloklardan dúzilgen júdá kúshli katalizatorlar bolıp, tiri organizmdegi bir-biri menen tıġız baylanıslı mıńlaġan ximiyalıq reakciyalardı katalizleydi. Fermentler barlıq tiri organizm kletkaları, toqımaları hám suyıqlıqları quramında ushıraydı.

• Fermentler beloklardan dúzilgen júdá kúshli katalizatorlar bolıp, tiri organizmdegi bir-biri menen tıġız baylanıslı mıńlaġan ximiyalıq reakciyalardı katalizleydi. Fermentler barlıq tiri organizm kletkaları, toqımaları hám suyıqlıqları quramında ushıraydı.
• Fermentlerdi úyrenetuġın ilim enzimologiya dep ataladı (Enzyme –ashitqida degen grek sózinen alınġan, al fermentatio – ashıw degendi ańlatadı.

• XIX ásirdiń 50 jıllarında Luy Paster qanttı ashıtqı tásirinde spirtke aylandırıw fermentler qatnasında ámelge asırıladı degen pikirge kelgen. 1897 jılı E Byuxner bul processke qatnasatuġın fermentler jıynaġın ekstrakciya túrinde aldı.
• 1914 jılı K.S.Kirxgof jańa ónip shıġıp atırġan arpa yamasa biyday maysalarınıń shiresi kraxmaldı tarqatıp, maltoza payda etiw múmkinligin anıqlap, kraxmal tek ġana kletkalar ishinde ġana emes, al sırtqı ortalıqta da tarqalıwı múmkin ekenligin dálillep bergen hám shireden ajıratıp alġan zatqa amilaza dep atama bergen.
• 1933 jılġa kelip Payon hám Perso degen alımlar usı shire quramında diastaza fermenti bar ekenligin anıqlaġan.
• Kristall halındaġı taza ferment (ureaza) birinshi márte lobiya tuqımınan 1926 jılı D.Samner tárepinen alınġan.
• XX ásirdiń 30 jılları Dj. Nortrop hám onıń xızmetkerleri pepsin hám tripsin fermentlerin kristall túrde ajıratıp aldı hám olardıń beloklardan dúzilgenligin anıqladı.

• Usınnan keyin ġana fermentler beloklardan dúzilgen degen kóz-qaras tolıq dáliyillendi. Búginge shekem belgili bir ximiyalıq reakciyalardı katalizlewshi 2000 ġa jaqın fermentler bar ekenligi anıqlanġan.
• Fermentler-yaǵniy biologiyalıq katalizatorlar, apiwayi katalizatorlarǵa uqsas, lekin olar qatnasatuǵin reaksiyalardiń qásiyetlerine qarap bir-birlerinen ózgeshelenedi. Ápiwayi katalizatorlar ótip atirǵan ximiyalıq reaksiyalardi tezlestiriwde qatnassa, fermentler tek ǵana ózleri qatnasqanda juzege keletuǵin ximiyalıq reaksiyalardi tezlestiredi. Tiri organizmde ximiyalıq reaksiyalardiń ótiwinde fermentler juda ulken rol oynawin rus ilimpazi I.P.Pavlov «Ferment-barlıq tiri janzatlar quramında ótetuǵın ximiyalıq reaksiyalardıń qozǵatıwshısı» dep táriyiplegen.