Fibroblastlar- (lot fibra tola, yunon blastos kurtak) biriktiruvchi to‘qima ning asosiy hujayra elementlaridan hisoblanadi

Fibroblastlar— (lot. fibra — tola, yunon. blastos — kurtak) biriktiruvchi to‘qima ning asosiy hujayra elementlaridan hisoblanadi. Fibroblast yirik (20 m km ga yaqin) notoʻgʻri shakldagi hujayra boʻlib, qobigʻi bir talay uzun o‘simtalar hosil qiladi. Sitoplazma chegarasi faqat elektron mikroskopdagina aniq koʻrinadi. Fibroblast sitoplazmasida ikki qism: tashqi — ektoplazma va ichki — endoplazma tafovut qilinadi. Ektoplazma faqat gialoplazmadan iborat boʻlib, ochroq boʻyaladi. Endoplazma esa yadro atrofidagi hujayra organellari va kiritmalari joylashgan toʻqroq boʻyalgan qismdir. Fibroblast yadrosi yirik, choʻzinchoq shaklda boʻlib, oʻzida asosan mayda euxromatin tutadi. Kam dififerensiallashgan fibroblastlar yadrosida bir yoki bir nechta yadrocha uchraydi. Hujayra differensiallanishi davomida yadrochalar yoʻqolib boradi. Hujayra sitoplazmasining submikroskopik tuzilishi ham differensiallanish darajasiga bogʻliqdir. Kam differensiallashgan fibroblastlarda hujayra organellalari hali unchalik taraqqiy etmagandir. Differensiallanish davomida fibroblastlar sintez qobiliyatiga ega boʻlgan aktiv hujayralarga aylanadi. Sitoplazmada juda yaxshi rivojlangan endoplazmatik toʻr, Golji kompleksi, mitoxondriyalarni, lizosomalarni koʻrish mumkin. Gistoximiyaviy analiz hujayra sitoplazmasida mukopolisaxaridlar kompleksi, glikogen, ribonukleoproteid va fermentlar borligini koʻrsatdi. Fibroblastlar sitoplazmasida, asosan, soxta oyoqlarda (psevdopodiylarda) diametri 6—7 nm mikrofibrillalar yoki qisqaruvchi ipchalar joylashadi. Hujayra sitoplazmasida mikronaychalar ham boʻlib, ularning diametri 20—25 nm ga teng. Mikronaychalar hujayra yuzasining turgʻunligini belgilaydi. Fibroblastlar oddiy sharoitda harakatsiz boʻlib, faqat m uayyan sharoitlardagina harakat qila oladi. Hujayra sitoplazmasi pufakchalarga boy, ular asosan hujayra qobigʻi invaginatsiyasi hisobiga hosil boʻladi va pinotsitoz vazifasini bajarishi mumkin. Fibroblast sitoplazmasida lipid donachalar, multivezikulyar tanachalar va hatto miyelin tuzilmalar ham uchrab turadi. Biriktiruvchi toʻqimada turli darajada yetilgan fibroblast hujayralari uchrashi mumkin. Ular kam differensiallashgan yosh fibroblastlar, yetuk fibroblastlar va fibrotsitlarni oʻz ichiga oladi.
Yosh fibroblastlar mitoz yoʻli bilan ko ‘payish qobiliyatiga ega boʻlib, ularda oqsil sintezi sust darajada boʻladi. Funksional jihatdan eng aktiv hujayralar boʻlib, yetuk fibroblastlar hisoblanadi. Ular biriktiruvchi toʻqimaning hujayra oraliq moddasini ishlab chiqaruvchi asosiy hujayralardir. Bu hujayralar sitoplazmasida fibrillyar oqsillar (kollagen, elastin), sulfatlangan va sulfatlanmagan glikozam inoglikanlar, proteoglikanlar sintezlanadi va hujayra oraliq muhitiga chiqariladi. Biriktiruvchi toʻqimada tolalar va asosiy modda hosil boʻlishi, jarohatlarning, yaralarning bitishi va chandiq hosil boʻlishi, to‘qimaga tushganyot tanachalar atrofida kapsula hosil boʻlishi — bularning hammasi yetuk fibroblastlar faoliyatining natijasidir. Fibrotsitlar — fibroblastlarning definitiv shakli boʻlib, bu hujayralarda organellalar keskin kamaygan boʻladi. Shu tufayli fibrotsitlarda yuqorida qayd etilgan moddalarning sintezi deyarli toʻxtaydi.
Baʼzi bir sharoitlarda (masalan, homiladorlik paytida Bachadonda) fibroblastlar silliq mushak hujayralariga oʻxshash boʻlgan miofibroblastlarga aylanishi mumkin. Miofibroblastlar silliq mushak hujayralaridan juda yaxshi taraqqiy etgan endoplazmatik toʻr tutishi bilan farqlanadi. Nihoyat, maʼlum bir sharoitlarda biriktiruvchi toʻqimada fibroblast hujayralari ham paydo boʻlishi mumkin. Bu hujayralar gidrolitik fermentlarga boy boʻlib, ular keragidan ortiq hosil boʻlgan hujayra oraliq moddaning yemirilishi va soʻrilib ketishida ishtirok etadilar. Fibroblast hujayralari embrionda mezenxima hujayralaridan, voyaga yetgan organizmda esa oʻzak hujayralardan hosil boʻladi. Dastavval fibroblastlarning boshlangʻich hujayralari differensiallashib, ulardan yosh fibroblastlar, soʻngra esa yetuk fibroblastlar hosil boʻladi. Yetuk fibroblastlar koʻpayish va sintez qilish qobiliyatini yoʻqotgandan soʻng fibrotsitlarga (definitiv shaklga) aylanadilar. Fibroblastlarning boshlangʻich hujayralari ikki xil boʻlishi mumkin deb hisoblanadi. Ularning birinchi xilidan qisqa muddat (bir necha hafta) yashovchi va himoya — trofik to‘qimalarda uchrovchi fibroblastlar, ikkinchisidan esa uzoq (bir necha oylar) yashovchi va tayanch toʻqimalarda joylashuvchi fibroblastlar takomillanadi.
Umumiy xususiyatlar
Fibroblastlarning tuzilishi hujayraning holatiga qarab o'zgaradi, bundan tashqari, bu hujayralar vazifasiga va joylashgan joyiga qarab har xil bo'ladi.
Fibroblastlar ikkita holatni taqdim etish bilan tavsiflanadi; bittasi faol va bittasi harakatsiz. Shuning uchun, faol holatda ular fibroblastlar va faol bo'lmagan holatlarda fibrotsitlar deyiladi.

Fibroblastlar va fibrotsitlar navbati bilan yosh hujayralar va etuk hujayralar sifatida ham tanilgan. Biroq, ular odatda har qanday holatga murojaat qilish uchun bir-birining o'rniga fibroblastlar deb nomlanadi.

Fibroblastlar
Faol hujayra (fibroblast), uning nomidan ko'rinib turibdiki, yuqori sekretsiya faolligiga ega.
Bu katta hujayralar (ularning uzunligi 50 dan 100 mikrongacha va kengligi 30), tekis (qalinligi 3 mikron) va shpindel shaklida (shpindel shaklida, o'rtada keng va uchlari tomon ingichka).
Bundan tashqari, ular qisqa va keng bo'lishi mumkin yoki cho'zilgan, ingichka va juda tarvaqaylab ketadigan turli xil tartibsiz sitoplazmatik jarayonlarni namoyish etadi. Ushbu filiallar oddiy fizik aloqalar yoki aloqalar orqali boshqa fibroblastlar bilan munosabatlarni saqlashga yordam beradi.
Ular, shuningdek, ular orasida biriktiruvchi to'qima bilan o'ralgan qolgan hujayralar bilan bog'liq: mushak hujayralari, neyronlar, endotelial hujayralar, leykotsitlar va boshqalar.
Aloqa to'g'ridan-to'g'ri jismoniy ishqalanish orqali, vositachilik sifatida hujayradan tashqari matritsadan foydalangan holda yoki moddalar sekretsiyasi orqali sodir bo'ladi.
Boshqa tomondan, fibroblastlarning yadrosi tiniq, tekis va tasvirlar shaklida bo'ladi. Bundan tashqari, fibrositda yo'q bo'lib ketadigan bir yoki ikkita taniqli nukleoli mavjud.
Ushbu hujayralar yuqori sintetik va sekretor faoliyatga xos bo'lgan organoidlar guruhiga ega: mo'l-ko'l qo'pol endoplazmatik retikulum, yaxshi rivojlangan Golji kompleksi, tropoklaglagen, ribosomalar va mitoxondriyalarga boy sekretor pufakchalar. Ushbu elementlar hujayra miyosiniga tutash periferiyada to'plangan.
Ushbu tuzilish ko'p funktsional hujayraga xosdir. Shuningdek, u to'qimalarni tiklash va chandiqlar hosil qilish uchun jarohatlarning uchlarida to'planib, 1 µm / min tezlikda harakatlanish qobiliyatini ta'minlaydi.
Fibrotsitlar
Fibrotsitlar kichikroq, shpindel shaklidagi hujayralar bo'lib, ular siyrak sitoplazmasi, kam organellalari va sitoplazmatik jarayonlari kamroq. Uning yadrosi qorong'i, cho'zilgan va kichikroq.
Fibrosit dam oluvchi (sekretor bo'lmagan) shaklda bo'lsa-da va odatda tez-tez bo'linmasa ham, biriktiruvchi to'qima shikastlanganda mitozga o'tishi va tolalarni qayta sintez qilishi mumkin.
Xususiyatlari
Ilgari fibroblastlarning vazifasi juda sodda deb o'ylar edilar, chunki u faqat boshqa hujayralar turlarini qo'llab-quvvatlovchi to'qima sifatida tasniflanadi. Ammo bugungi kunda ma'lumki, fibroblastlar juda dinamik hujayralar va ularning funktsiyalari murakkabdir. Har bir fibroblastning o'ziga xos funktsiyasi, shuningdek morfologiyasi uning tanadagi joylashuviga, qaysi naslga tegishli ekanligiga va qabul qilingan stimullarga bog'liq bo'ladi.
Fibroblastlar, hatto bir joyda bo'lishlari bilan, ularni o'rab turgan hujayralardan oladigan stimulga ko'ra, har xil funktsiyalarni bajarishlari mumkin.
Birlashtiruvchi to'qimalarga texnik xizmat ko'rsatish va qayta qurish
Uning asosiy vazifasi tolalar (kollagen, retikulyar va elastik) va hujayradan tashqari matritsadan tashkil topgan biriktiruvchi to'qimalarni saqlash bilan bog'liq.
Fibroblastlar to'qimalarning hujayradan tashqari matritsasini saqlab, uni tashkil etuvchi ba'zi birikmalarni sintez qilib, avvalgi holatida va shuningdek, ba'zi tolalarni o'z ichiga oladi. Ammo ular nafaqat ularni sintez qiladilar, balki ushbu tarkibiy qismlarning ayrimlarini to'qimalarni qayta qurish jarayonida ham yutib yuborishga qodir.