Rivoyatlar - Rivoyatlar. Bu so‘z arab tilidan olingan bo‘lib (ar. ), hikoya, qissa ma'nolarini ifolaydi. Rivoyatlar afsonalardan hayotga yaqinligi bilan farq qiladi. Agar afsonalarda ro‘y berishi mumkin bo‘lmagan hodisalar hikoya qilinsa, rivoyatlardagi voqyealar, ko‘pincha, tarixiy shaxslar, taniqli allomalar, davlat arboblarining hayotlaridagi muayyan lavhalar yuzasidan xabar beradi. Ba'zan bir voqyeani eshitganimizda, uning aynan ro‘y berishiga to‘liq ishonamiz, ba'zan alohida fantastik tasvirdan xoli bo‘lsa ham hikoyaga ishonmasligimiz mumkin. Shuning uchun afsona va rivoyat o‘rtasida keskin farqni belgilash qiyin kechadi. Har holda ko‘p yillik tajribadan kelib chiqib aytish mumkinki, ishonilgan voqyeani rivoyat, ishonish mumkin bo‘lmaganini afsona deb qabul qilish maqsadga muvofiqdir. Chunki mazmun, syujet tizimi jihatdan afsona va rivoyatlarning farqi bo‘lmaydi. Faqat rivoyatlar tarixiy dalil, isbot ildiziga ega hisoblanadilar.
Naql - Naql. Naql atamasi O‘rta Osiyo xalqlari orasida qadimdan mavjud bo‘lib, turli xil ma'nolarni anglatgan. Dastlab folklorning ayrim janrlari shu nom bilan yuritilgan. U adabiy jarayonda yuz berib, turkiy xalqlar madaniyati, axloq falsafasi, tafakkuri zamirida paydo bo‘lgan.
Marosim folklor va uning turlari. - Marosim folklor va uning turlari. Marosim folklori namunalari folklorning eng qadimiy janrlari sirasiga kiradi. Folklorshunoslikda marosim folklori janrlarini ikki katta guruhga ajratish an'anasi mavjud. Bu turlar quyidgi ko‘rinishga ega : 1) mavsumiy marosimlar folklor. 2) oilaviy marosimlar folklori.
Mavsumiy marosimlar - O‘zbek mavsumiy marosimlarining boshlanishi bevosita Navro‘z bayrami bilan aloqador. Navro‘z yangi yil, yilboshi deb ham yuritiladi. Ya'ni qish va yoz (ikki qutb)ning o‘zaro kurashuvi, qish tomonning yengilib, chekinishi natijasida kirib keladi, degan dualistik qarash ushbu marosimda eng tayanch tasavvur hisoblanadi. Navro‘zni kutib olish, tantana qilish jarayonida o‘tuvchi barcha marosim halqalarida ana shu kurashni tasvirlashga, ifodalashga yo‘naltirilgan. Ushbu o‘rinda Farg‘onada o‘tuvchi Navro‘z bayrami haqidagi xitoy manbasidan keltirgan ko‘chirma muhim ahamiyatga ega: “Har yangi kelayotgan yilning boshida podsho va darg‘alar bosh xalq ikki guruhga bo‘lingan. Har bir guruh bittadan vakil saylab, unga jang kiyimlarini kiydirib o‘zaro jang qildirishgan, qolganlar esa raqib tamonga toshu kesaklar otib o‘z jangchilariga yordam berib turishgan. Jang tamonlarning biri halok bo‘lgunicha davom qilgan. So‘ngra jang natijalariga qarab yangi yilning qanday kelishini taxmin etilgan” (166. –S. 282–283).
Do'stlaringiz bilan baham: |
