Finans hám finanslıq munasábetlerdiń xarakterli belgileri

52.Tu’simlerdin’ tu’rleri ha’m byudjet da’ramatlarinin’ quramiMámleketlik byudjettiń dáramatları ózleriniń derekleri, social- ekonomikalıq xarakteri, múlkshilik forması salıq hám tólewshiler túri, qárejetlerdiń kelip tusiw forması hám olardı byudjetke óndiriw metodlarına muwapıq klassifikaciyalaw múmkin.Mámleketlik byudjettiń dáramatları óz dereklerine qaray tómendegi gruppalarģa bólinedi:salıqlı daramatlar;salıqsız dáramatlar;
tiklenbeytuģın (qaytarılmaytuģın) tárizde ótkeriletuģın pul qarjıları;(harqaysisina neler kiriwi 50,51-sorawlarda jazilg’an)
Mámleketlik byudjet dáramatlarınıń quramı hám onıń strukturası turaqlı emes. Olar mámleket rawajlanıwın hám mámlekettiń aldındaģı wazıypalarınıń ózgeriwine muwapıq ráwishte ózgerip baradı.
53.Ha’zirgi a'meliyatda ma’mleket byudjeti da’ramatlarinin’ klassifikaciyalaniwi?
54.Ma’mkeket byudjeti qa’rrjetlerinin’ gruppalaniw belgileri.Mámleketlik byudjettiń dáramatları hám qárejetleri ózleriniń derekleri, belgili maqsetlerge mólsherlengenligi hám basqa belgilerine qaray hár qıylı boladı. Bir waqıttıń ózinde olar ulıwma belgilerine de iye. Mámleket sheńberinde byudjet dáramatları hám qárejetleriniń tuwrı rejelestiriliwi hám esapqa alınıwın támiyinlew ushın olar klassifikaciyalanadı.Mámleketlik byudjet strukturasına kiriwshi byudjet dáramatları hám qárejetleri, sonday-aq, onıń deficitin

finanslastırıw dereklerin toparlarģa ajıratıwda byudjetklassifikaciyası áhmiyetli rol oynaydı. Bunnan mámleketlik byudjetin dúziw, kórip shıģıw hám orınlaw maqsetinde byudjet maģlıwmatların birden bir sismemaģa keltiriw ushın paydalanıladı hám byudjet klassifikaciyasınıń byudjet maģlıwmatları xalıq-aralıq sistemalarınıń usınday maģlıwmatları menen salıstırıwdı támiyinleydi. Belgili bir sistemaģa keltirilgen hám ornatılģan tártipte kodlastırılģan byudjet dáramatları hám qárejetleriniń bir qıylı belgileri boyınsha ilimiy tiykarlanģan ekonomikalıq gruppalanıwına byudjet klassifikaciyası dep ataladı. Byudjet klassifikaciyasınıń tiykarında dáramatlar boyınsha olardıń derekleri, qárejetler boyınsha bolsa qarjılardıń maqsetli sarplanıwı keltirilediByudjet klassifikaciyası mámlekettiń ekonomikalıq hám sociallıq rawajlanıw rejeleri, xojalıq júritiwshi subektler hám olardıń finanslıq rejeleri menen baylanıslılıģın támiyinlewde, byudjet mekemeleriniń qárejetleri hám administrativlik-territoriyalıq byudjetlerdi salıstırıwda, social-mádeniy xarakterdegi mútájliklerdiń qandırılıw dárejesin anıqlawda áhmiyetli rol oynaydı. Byudjet orınlanıwı processinde de byudjet klassifikaciyası ayrıqsha áhmiyetke iye. Tastıyıqlanģan byudjet hám byudjet mekemeleriniń qárejetler smetasında názerde tutılģan ilajlardıń maqsetli finanslastırılıwın támiyinlewde ol zárúriy shárt esaplanadı. Byudjet klassifikaciyası finans organlarında, byudjet mekemelerinde hám basqa shólkemlerde byudjet dáramatları hám qárejetleriniń sintetikalıq hám analitikalıq esabı negizin quraydı hám Ózbekistan Respublikası Mámleket byudjettiń orınlanıwı haqqındaģı esabattı tayarlaw ushın zárúr. Byudjet klassifikaciyasında belgilengen dáramatlar hám qárejetlerdiń ekonomikalıq gruppalanıwı byudjetti dúziw hám orınlaw hámde onıń resurslarınan paydalanıwda finans-byudjet intizamına boy sınıwın qadaģalawģa járdem beredi.Byudjet klassifikaciyası óz ishine tómendegilerdi aladı:mámleketlik byudjet dáramatlarınıń klassifikaciyası mámleketlik byudjet qárejetleriniń wazıypası tárepinen, shólkemlestiriwshilik hám ekonomikalıq tárepten klassifikaciyası;mámleketlik byudjet deficitin finanslastırıw derekleriniń klassifikaciyası.Mámleketlik byudjet dáramatlarınıń klassifikaciyası dáramatlardıń túrleri hám derekleri boyınsha kodlastırıwdan ibarat boladı. Mámleketlik byudjet dáramatlarınıń klassifikaciyası tómendegilerden ibarat:Byudjet qarjılarınıń derekleri hám dárejeleri boyınsha klassifikaciyası;Dáramatlardıń túrleri boyınsha klassifikaciyası;Shólkemlestiriwshilik klassifikaciyası;territoriyalıq klassifikaciyası.Byudjet qarjılarınıń derekleri hám dárejeleri boyınsha klassifikaciyası kelip túsetuģın dáramatlardıń tiyisli qarjılar dereklerine hám usı byudjet dárejelerine tiyisliligin anıqlaw ushın qollanıladı.Dáramatlardıń túrleri boyınsha klassifikaciyası bólim, paragraf hám dáramat tipinen ibaratDáramatlar bólimi dáramatlardı toplaw derekleri boyınsha kodlastırıwdan ibarat. Dáramatlar paragrafi salıqlar hám basqa májbúriy tólemlerdi, sonday-aq, salıqsız dáramatlardı óndiriw bazası boyınsha kodlastırıwdan ibarat. Dáramat tipi byudjet dáramatlarınıń anıq túrinen ibarat boladı.Shólkemlestiriwshilik klassifikaciyası kelip túsetuģın dáramatlardıń administrativlik tárepten basqarıwshı organģa tiyisliligin identifikaciyalaw maqsetinde qollanıladı.Territoriyalıq klassifikaciyası kelip túsetuģın dáramatlardıń qáliplesip atırģan yaki ótkerilip atırģan administrativlik-territoriyalıq birlikke tiyisliligin identifikaciyalaw maqsetinde qollanıladı.Byudjet qárejetleriniń klassifikaciyası byudjet kárejetlerin kodlastırıwdan ibarat boladı hám olardıń baģdarların ózinde sáwlelendirediByudjet qárejetleriniń klasifikaciyası tómendegilerden ibarat:byudjet qarjılarınıń derekleri hám dárejeleriniń klassifikaciyası;wazıypa tárepinen ;klassifikaciyasıshólkemlestiriwshilik klassifikaciyasıekonomikalıq klassifikaciyasıaymaqlıq klassifikaciyası.Byudjet qarjılarınıń derekleri hám dárejeleriniń klassifikaciyası ámelge asırılıp atırģan qárejetlerdiń tiyisli qarjılar derekleri hám byudjet dárejelerine tiyisliligin anıqlaw ushın qollanıladı.Qárejetlerdiń wazıypa tárepinen klassifikaciyası mámleket funkciyaların orınlaw ushın qarjılar baģdarların ózinde sáwlelendiriwshi qárejetlerdi gruppalaw bolıp esaplanadı. Qárejetlerdiń shólkemlestiriwshilik klassifikaciyası byudjet qárejetlerin bólistiriwshiler boyınsha kodlastırıwdan ibarat boladı. Qárejetlerdiń ekonomikalıq klassifikaciyası qárejetlerdiń ekonomikalıq baģdarlarına muwapıq kodlastırıwdan ibarat boladı. Aymaqlıq klassifikaciyası byudjet shólkemleriniń hám byudjetten qarjı alıwshılardıń tiyisli administrativlik-xuqıqıy birlikke tiyisliligin anıqlaw maqsetinde qollanıladı.Byudjet sistemasında byudjetlerdiń ekonomikalıq belgileri boyınsha qárejetleri tómendegi qarejetler gruppaların óz ishine aladı:Birinshi gruppa—is haqı, pensiyalar, napaqalar, stipendiyalar, kompensaciya tólemleri hám kem támiyinlengen shańaraqlarģa materiallıq járdem;Ekinshi gruppa —sociallıq mútájliklerge ajıratpalar; Ushinshi gruppa—kapital qoyılmalar (Mámleketlik investiciya dátúrinde názerde tutılģan anıq baģdarlanģan dizimlerge muwapıq);Tórtinshi gruppa — basqa qárejetler