Finanslıq jaǵday hám ondaǵı ózgerislerdi bahalawda bul tártip álbette júdá kóp kemshiliklerge juwap tabıw imkaniyatın beredi

3.1.2-keste.
FEXS tiykarında dúziletuǵın “Jalpı da`ramat haqqındaǵı esabat” hám BEMS tiykarında dúziletuǵın “Finanslıq nátiyjeler haqqındaǵı esabat” statyalarınıń salıstırmalı analizi⁷

1-san MHXS usınısı	Ózbekstan Respublikası Finans ministrliginiń 2002 jıl 7 fevral daǵı 31-san buyrıǵı
Túsim	Ónimdi satıwdan sap túsim
Finanslastırıw boyınsha qárejetler	Satılǵan ónim (Tavar, jumıs hám xızmet) lerdiń ózine túser bahası, Satıw qárejetleri, Basqarıw qárejetler, Basqa operatsion qárejetler, Keleside salıqqa ólshewli bazadan shiǵarılatuǵın esabat dáwiri qárejetleri Tiykarǵı iskerliginiń basqa dáramatları Tiykarǵı iskerliginiń paydası (záleli)
Salıq boyınsha qárejetler	Payda salıǵı, Paydadan basqa salıqlar hám jıyımlar, Salıq tólengenge shekemgi payda
Satıw qárejetleri, aktivlerdiń shıǵıp ketiwi yamasa ámeldegi baha boyınsha bahalaw nátiyjesinde toqtatilgan iskerlik boyınsha salıq tólengennen keyin qalatuǵın payda hám zıyan	-
Payda yaki zıyan	Esabat dáwiriniń sap paydası (zıyanı)
Jalpı dáramattıń hár bir komponenti	-
Úlesli qatnasıw esabı usılı boyınsha basqa jalpı dáramatda jámlesken yamasa birge islesiwshi shólkemlerdiń úlesi	-
Jámi jalpı dáramat	-
Qadaǵalanbaytuǵın úlesli qatnasıw hám bas kompaniya shólkemlestiriwshilerine tiyisli payda yamasa zıyan hám jámi jalpı dáramat	-

FEXS hám BEMS tiykarında dúziletuǵın esabattıń tiykarǵı ayrıqsha tárepi, “Úlesli qatnasıw esabı usılı boyınsha basqa jalpı dáramatta jámlesken yamasa birge islesiwshi shólkemlerdiń úlesi” hám “Qadaǵalanbaytuǵın úlesli qatnasıw hám bas kompaniya shólkemlestiriwshilerine tiyisli payda yamasa zıyan hám jámi jalpı dáramat” elementları milliy ámeliyatda joq. Bul bolsa shólkem konsolidatsilangan emes, bálki ápiwayı esabattı qáliplestiriwge alıp keledi.

Xalıq aralıq standart talaplarına muwapıq dúzilgen esabatlarda qárejetlerdi eki formada klassifikaciyalaw usınıs etiledi: qárejetler xarakteri hám maqseti boyınsha.
Qárejetler tábiyatına kóre amortizatsiya, mıynet haqı, transport qárejetleri hám basqa qárejetlerge bólinedi. Maqsetleri boyınsha qárejetler óz wazıypalarına kóre klassifikaciyalanadı hám ózine túser bahasına, basqarıw qárejetlerge, satıw qárejetlerine hám basqalarǵa bólinedi. Milliy standartta olar tek mólsherlengen maqsetler ushın klassifikaciyalanadı.
Xalıq aralıq standart talaplarına muwapıq esabatlardı dúziwde usınılıp atırǵan 2 zárúrli jantasıwlar bar bolıp bular:
- xalıq aralıq standart talaplarına muwapıq, qárejetler túrleri boyınsha finanslıq nátiyjelerge anıqlıq kirgiziw ushın qárejetlerdiń maqsetli paydalanǵanligi haqqındaǵı qosımsha maǵlıwmatlar jarıyalanıwı;
- analitik jumıslarda biznes processlerin strategiyalıq basqarıw ushın prognozlawǵa áhmiyet qaratıwdıń kerekligi.
Finanslıq esabattıń xalıq aralıq standartları hám buxgalteriya esabınıń milliy standartlarına muwapıq tayarlanǵan jalpı dáramat haqqındaǵı esabat forması akcionerlik jámiyetleri iskerliginiń finanslıq nátiyjeleri kórsetkishlarin qáliplestiriwdiń zárúrli deregi esaplanadı. Bul esabat dáramatlar dáreklerine qaray klassifikaciyalanatuǵın alınǵan dáramat gruppaları hám tiyisli qárejetler gruppaları ortasındaǵı koefficient principleri tiykarında dúziledi. Bul esabat túrin xalıq aralıq standartlar tiykarında dúziler eken, nızamshılıqqa bir qatar ózgerisler kirgiziw kerek. FEXSga hám BEMSda buxgalteriya esabın jaqınlastırırıw boyınsha esap siyasatı boyınsha tiykarǵı stilistikalıq usınıslar arasında tómendegilerdi ajıratıw múmkin:
- BEMS hám FEXS da berilgen debitorlıq hám kreditler ushın rezervlerdi jaratıwdıń birden-bir metodologiyasin qollaw;
- FEXS principlerine muwapıq BEMS da rezervlerdi jaratıw;
- rezervlerdi úzliksiz inventarizatsiya qılıw, likvidsiz rezervlerdi esaptan shıǵarıw;
- FEXS dı rezervlew principlerı tiykarında sud procesi ushın rezerv jaratıw;
- paydalanılmaǵan dem alıslar ushın rezervti jaratıw hám qayta tiklewge birden-bir metodologiyani qollaw.

1^O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlariga o’tish bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi 4611-son qarori 2020-yil 24-fevral

2^A. A. Karimov, A. K. Ibragimov, N. K. Rizaev, N. M. Imamova-moliyaviy hisobot standardari / dars-T.: Moliya", 2021-310 B

3^Norbekov D.E. Ochilov I.K. “Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlari” O’quv-uslubiy majmua. –Toshkent:,2019.– 416 b.

4^Sh. Muzrapova “Moliyaviy hisobotlarni xalqaro standartlari asosida moliyaviy hisobotlarni tuzish tartibi“ “Tafakkur manzili” may 2022 ISSN:2180-2160 www.reandpub.com

5^ Avtor tárepinen tayarlandı

6^ Ismanov, I. N., & Axmadaliev, B. (2021). Factors Influencing The Formation Of International Budget Accounting
Systems. The American Journal of Management and Economics Innovations, 3(09), 21-30.

7^ Avtor tárepinen dúzilgen